شناخت موقعیت جغرافیایی جودی بر اساس آیات قرآن

شناخت موقعیت جغرافیایی جودی بر اساس آیات قرآن

این مقاله بر آن است که با توجه دلایلی از آیات و روایات به بررسی مکان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) بپردازد و به این ترتیب به ارایه پژوهشی نوین در راستای اثبات ارتباط بین جغرافیا و قرآن پرداخته می شود.

چکیده:

حداقل حدود ۵۰ سال است که در رابطه با مکانی که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) است، ادعاها، احتمالات و مناقشات بیشتری نسبت به گذشته مطرح شده و هم­چنان مطرح می­گردد. در همه­ ی این امور گفتگو بر سر این موضوع است که آیا مکان مذکور، همان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام)می­باشد یا نه؟ منازعات جهانی در روشن شدن محل واقعی جودی بسیار زیاد است؛ این منازعات در سه کوه، جودی داگی؛ در استان آغری ترکیه، و آرارات در ارمنستان و سبلان در ایران بیش از همه وجود دارد. این مقاله بر آن است که با توجه دلایلی از آیات و روایات به بررسی این مکان بپردازد و به این ترتیب به ارایه  پژوهشی نوین در راستای اثبات ارتباط بین جغرافیا و قرآن پرداخته می شود. سخنان معصومین(علیهم السلام)و اقوال مشهور مفسران و نیز جغرافی­دانان در یک مکان، برای جودی، که موصل باشد، انطباق دارد و اقوالی که جودی را در عربستان  یا ایران یا در آرارات می­داند، رد می­گردد. بنابراین می­توان جودی در قرآن را امروزه با کوه جودی داگی در استان آغری ترکیه، منطبق دانست.

کلید واژه :جودی، موقعیت جغرافیایی، قرآن ،آرارات

مقدمه

«جودی» از جمله­ی واژه­های قرآنی است که در ذهن اغلب مردم ناشناخته و مبهم  است.

"این مقاله بر آن است که با توجه دلایلی از آیات و روایات به بررسی این مکان بپردازد و به این ترتیب به ارایه  پژوهشی نوین در راستای اثبات ارتباط بین جغرافیا و قرآن پرداخته می شود" خداوند متعال می­فرماید: «وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»(هود/۴۴) و گفته شد ای زمین آبت را فرو بر، و ای آسمان خودداری کن، و آب فرو نشست و کار پایان یافت، و بر جودی پهلو گرفت و گفته شد، دور باد قوم ستمگر!» این آیه به بخشی از واقعه­ای که برای حضرت نوح (علیه­السلام) و همراهانشان اتفاق افتاد، اشاره می­نماید. آنچه از ظاهر آیات قرآن بدست می­آید، آن است که این واقعه، نباید یک واقعه­ی کوچک و بی اهمیت بوده باشد. آن هنگام که خداوند متعال به بیان قصه حضرت نوح (علیه السلام) می­پردازد،  نهایت این قصه را به همین آیه ختم می­کند و بعد از این، قرآن کریم ادامه­ای را برای این قضیه مطرح نمی­نماید و همین نشان از پایان پراهمیتی برای این پیامبر گرامی و همراهان­شان می­باشد. مکان این پایان پر اهمیت در قرآن، جایی به نام جودی است. حداقل حدود ۵۰ سال است که در رابطه با مکانی که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) است، ادعاها، احتمالات و مناقشات بیشتری نسبت به گذشته مطرح شده و هم­چنان مطرح می­گردد، مقالات و کتب بسیار زیادی تالیف گردیده یا در دست نگارش است،)برلیتز ، چارلز (۱۹۸۷).

کشتی گمشده  نوح. - دیل، دیوید آلن (۲۰۰۵) کشتی نوح : مدارک و شواهد( . مستندات و فیلم­های زیادی تهیه و در رسانه­های جمعی و سایت­ها پخش گردیده است. (گریفین، G. ادوارد (۱۹۹۳).

"آنچه از ظاهر آیات قرآن بدست می­آید، آن است که این واقعه، نباید یک واقعه­ی کوچک و بی اهمیت بوده باشد"کشف کشتی نوح) -سایت­های مخصوصی فقط برای بررسی همین موضوع طراحی گردیده و هر روز بروز رسانی می­گردد http://www.noahs ark search.com/book/ )در همه­ی این امور گفتگو بر سر این موضوع است که آیا مکان مذکور، همان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام)می­باشد یا نه؟ این مکانها شامل موارد زیر است: 

۱-کوه جودی:  آنچه باعث شد محققان به تحقیق در کوهی که به زبان ترکی، جودی داگی(Cudi Dayi) معروف است، بپردازند، عکسی بود که توسط یک هوا نورد روسی در سال ۱۹۵۹م. در هنگام پرواز گرفته شد.(پیوست ۱) در سال ۱۹۶۰ یک هیئت باستان‌شناسی متشکل از دکتر جورج وانده‌مان، ایلهان دوروپینار و آرتور براندن­برگر منطقه را مورد بررسی قرار داده و بعد از دو روز کند و کاو در محوطه اعلام داشتند که به چیزی جز صخره و خاک برخورد نکرده و این مکان اهمیت باستان‌شناختی ندارد. به این ترتیب مکان مذکور به حال خود رها شد تا این که در سال ۱۹۷۷ یک باستان‌شناس آمریکائی به نام رون وایت به مطالعه آن محوطه علاقه نشان داد، هر چند وی متوجه وجود مکانی که محل فرود کشتی بود شده بود اما، به دلیل عدم مشاهده دقیق از سطح زمین، امکان هر تحقیقی غیر ممکن بود. از سوی دیگر جسم کشف شده آنقدر بزرگ و سنگین بود که هر­گونه اقدامی را در وهله اول عقیم می­ساخت. پس از آن زلزله ای در دسامبر ۱۹۷۸ در ترکیه در این منطقه اتفاق افتاد، که موجب گردید، دیوارهای این شیء بالاتر ازمحوطه­ی اطرافش قرار گیرد و موجب برجسته­تر شدن آن شود.(پیوست۲)

به دنبال این زمین­لرزه بود که وی پس از تحقیقات بسیار و کمک گرفتن از باستان­شناسان و زمین شناسان و مورخان دیگر، شی برجسته شده را باقیمانده­های کشتی حضرت نوح(علیه السلام) دانست.

وی در سال ۱۹۹۰ به همراه دکتر آلن روبرتز استرالیایی، کمپانی کاوش کشتی را تأسیس کردند و کاوش در محوطه را شروع کردند.  این محوطه در سال ۱۹۸۷معروف به «سایت Durupınar» به طور رسمی به عنوان محلی برای بازدید گردشگران، گردید. این منطقه در ۳ کیلومتری شمال مرز ایران،  ۱۶ کیلومتری جنوب شرق دغوبایزید، در استان آغری ترکیه، و ۲۹ کیلومتری جنوب قله بزرگ کوه آرارات، واقع شده است(آوجی، مراد (۲۰۰۷). " کشتی نوح ": ارتباط آن با earthflow Telçeker، کوه آرارات، شرق ترکیه"، بولتن زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ۶۶. p.

"از سوی دیگر جسم کشف شده آنقدر بزرگ و سنگین بود که هر­گونه اقدامی را در وهله اول عقیم می­ساخت"P. ۳۷۷-۳۸۰. ۳۷۷-۳۸۰ )(پیوست ۳) در کنار این کاوشها، تلاشهای دیگری نیز انجام گرفت که در مجموع موجب شد، جودی را به عنوان محلی برای قرار گاه کشتی حضرت نوح (علیه السلام)بدانند.

۱-۱- دلایل باستان شناسان :

الف :آثاری مبنی بر حضور حیوانات در کشتی یافت شده است.

ب: وجود قطعات آهن در فواصل منظم و معین در ساختار کشتی که مورد تایید قرار گرفته است.

ج:تصویر رادار اسکن از کشتی نوح نشان دهنده­ی وجود ۷۲ تیر فلزی اصلی در هر طرف کشتی می­باشد.

د: کشف میخ پرچ فسیل شده با حضور ۲۶ نفر محقق در بقایای کشتی که درتجزیه و تحلیل ترکیبات این میخ وجود آلیاژهای آلومینیوم، تیتانیوم و برخی از دیگر فلزات تأیید گردید.

ن: کشف چندین وزنه یا لنگر کشتی، هر یک مجهز به سوراخی در بالای آن، حدس باستان شناسان را به یقین تبدیل کرد. این وزنه ها در فواصل متفاوت، ظاهراً به هنگام پهلو گرفتن کشتی به آب پرتاب شده بودند.

و: وجود کتیبه ای که حداقل ۴۰۰۰ سال قدمت دارد در نزدیکی محل فرود کشتی. بر روی این تابلوی سنگ آهکی، در سمت چپ، تصویر رشته کوههایی دیده می­شود که در کنار یک تپه و سپس یک کوه آتشفشان قرار دارد.

در سمت راست، یک تصویر قایقی شکل با هشت نفر انسان کنده کاری شده است، در بالای سنگ کتیبه، دو پرنده در حال پروازند. کشف این کتیبه همگان را به شگفتی واداشت. در واقعیت موجود، کوه آرارات در سمت چپ، تپه ای در کنار آن و قله یک کوه آتشفشان در کنار تپه وجود دارد. (وایات، ران ،صص ۴۳-۹.)

۱-۲-نقد :

این مستندات علمی، مورد انتقادهایی نیز قرار گرفت. در یکی از مقالات در این باره آمده است: «گروهی باور ندارند که سایت «دوروپینار» محل کشتی است، و به این کشف تا زمانی که حفاری کامل انجام شود با شک و تردید می­نگرند.

"وی در سال ۱۹۹۰ به همراه دکتر آلن روبرتز استرالیایی، کمپانی کاوش کشتی را تأسیس کردند و کاوش در محوطه را شروع کردند"این منطقی است که فرض کنیم که کشتی نوح به طور کامل پس از سیل تجزیه گردیده است. با این حال، اگر در زیر سیل یا یخچال­های طبیعی به خاک سپرده شده باشد، با تبدیل شدن به سنگ می­تواند حفظ شده باشد. متاسفانه، حفاری به احتمال زیاد در آینده ممکن نباشد. البته، کشف کشتی نوح هنوز در جریان قرار دارد. مقاله « Durupınar site » از مجله « the encyclopedia of creation science  »)

مکان­های دیگری نیز برای محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه­السلام) در نظر گرفته شده است.

۲- کوه آرارات

از مکان­های دیگری که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح دانسته شده، http://www.noahs ark) search.com/resources/mt-ararat/مقاله «آرارات»به روز رسانی ۲۰۱۴)  قله کوه آرارات می­باشد، که با مکان گفته شده و مورد مناقشه حدود چهل کیلومتر فاصله دارد.

منبع  این قول تورات می باشد. (سفر پیدایش‌، ۸:۵ )(پیوست ۴)

در قاموس کتاب مقدس آمده است :« اراراط (ملعون ) مقاطعه ایست در مرکز ارمنستان که مابین رود ارس و دریای وان و ارومیه واقع است (کتاب دوم پادشاهان ۱۹:۳۷، کتاب اشعیا ۳۷:۳۸.)گاهی این لفظ بر تمام آن مملکت اطلاق شده (کتاب ارمیا ۵۱:۲۷)  و موافق روایات کشتی نوح بر این کوه قرار گرفت. این کوه بلند را ارامنه «مسیس» و ترکان «اگریداغ» یعنی سراشیب و ایرانیان «کوه نوح» و اروپائیان غالباً «اراراط» و اعراب «جودی» نامند و آن صاحب دوقله است که یکی مقدار چهارهزار قدم از دیگری بلندتر و به سلسله­ی کوههایی که بطرف شمال غربی و مغرب ممتدند می­پیوندد و همیشه این کوه عظیم دارای رتبه­ی عالی بوده دائماً بر قله­اش برف نمودار است و ۱۷۰۰۰ قدم از سطح دریا مرتفع و از جمله آتشفشان­هائی است که انفجارآخری وی به­سال ۱۸۴۰ م .بوده است. (جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس ، ص30»)(پیوست ۵)

محققان بسیاری به دنبال کشتی حضرت نوح (علیه السلام)بر روی این کوه  پرداخته­اند داستان  طوفان نوح و نجات کشتی در آرارات منجر شده تا تحقیقات بسیاری از سوی پیروان ادیان ابراهیمی برای یافتن بقایای کشتی نوح، به خصوص در منطقه آرارات انجام شود. در سال ۲۰۰۷ تیمی با حمایت کلیسای مسیحی تکه چوب‌هایی در ارتفاعات قله آرارات در ترکیه پیدا کرد.

" این محوطه در سال ۱۹۸۷معروف به «سایت Durupınar» به طور رسمی به عنوان محلی برای بازدید گردشگران، گردید"هرچند تیم جستجوگر مدعی شد که ۹/۹۹ % مطمئن است که کشتی نوح را یافته است ولی باستان شناسان این ادعا را با توجه به شواهد علمی موجود مورد تردید فراوان دانسته‌اند.( http://www.messagetoeagle.com/insidemountararatproject.php  مقاله « کشتی نوح بر روی کوه» ژوئن، ۱۴ ۲۰۱۵)

۳-ایران؛کوههای زاگرس، سبلان، سلیمان

در یکی از منابع خبری در این رابطه آمده است :« دکتر «رابرت کورنیوک» سرپرست یک گروه تحقیقاتی با مطالعه متون مقدس به­ این نتیجه رسید که کوه­های آرارات در زمان­های بسیار دور گستردگی زیادی داشته و از شرق به شمال ایران و رشته کوه البرز کنونی می­رسیده. به همین علت یک گروه از باستان­شناسان، زمین­شناسان و کارشناسان تاریخ ادیان و دانشمندان با هزینه مؤسسه «بیس» جستجوی خود را در کوه­های البرز آغاز کرده و سرانجام در ارتفاع ۱۳ هزارپایی از سطح دریا در شمال غرب شهر تهران موفق به شناسایی یک جسم ۱۲۰ متری شدند که شباهت زیادی به یک کشتی داشته و با توصیفات کتب مقدس از کشتی حضرت نوح سازگار است.( شیخ شعاعی،فهیمه،مسجدی،پرستو،«بررسی باستان شناسی مکان کشتی نوح از منظر قرآن»قرآن، ‌ادب و هنر(مجموعه مقالات)، ۱۳۸۵)

جمع­ بندی: اثبات مکان کشتی، تنها برای مسلمانان که پیرو کتاب قرآن می­باشند، مهم نیست بلکه پیروان ادیان دیگر نیز برای روشن شدن این مکان هزینه­های بسیاری را صرف کرده­اند،که نشان از اهمیت بالای آن دارد، بنابراین قبل از آن­که بخواهیم راجع به این منازعات در مورد این سه مکان مطرح شده یعنی کوه جودی داگی در ترکیه، آرارات در ارمنستان و سبلان در ایران و راستی آزمایی در شواهد یافت شده  از این سه مکان اظهار نظری نماییم، به­جاست که در این رابطه، تحقیقاتی از قرآن و روایات مرتبط با آن انجام گیرد تا بتوانیم به نتیجه بهتری از آنچه در فضای جهانی اتفاق افتاده است، دست پیدا نماییم.

۲- مراد از واژه «جودی»

در آیه­ی ۴۴ سوره­ی هود، محل استقرار کشتی حضرت نوح (علیه السلام) با نام جودی بیان گردیده است. ابتدا لازم است به تبیین مراد از این واژه در قرآن پرداخته شود. تا بدین وسیله آشکار گردد، منظور از جودی چه نوع زمینی است؟ آیا کوه است یا دشت؟ بنابراین قبل از هربحث یا سخنی ابتدا باید، نوع این مکان از منظر قرآن روشن گردد.

۲-۱-جودی نامی برای یک کوه : اگر بخواهیم بدانیم واژه «جودی» در قرآن به چه چیزی دلالت دارد، بهتر است آیه­ای که این واژه در آن به کار رفته است، یعنی آیه ۴۴ سوره هود و آیات پیرامونش بررسی گردد. این آیات به این شرح می­باشد:

«حَتَّی إِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِیها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلاَّ قَلِیلٌ .وَ قالَ ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ .وَ هِیَ تَجْرِی بِهِمْ فِی مَوْجٍ کَالْجِبالِ وَ نادی‏ نُوحٌ ابْنَهُ وَ کانَ فِی مَعْزِلٍ یا بُنَیَّ ارْکَبْ مَعَنا وَ لا تَکُنْ مَعَ الْکافِرِینَ .

قالَ سَآوِی إِلی‏ جَبَلٍ یَعْصِمُنِی مِنَ الْماءِ قالَ لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ وَ حالَ بَیْنَهُمَا الْمَوْجُ فَکانَ مِنَ الْمُغْرَقِینَ.وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ .وَ نادی‏ نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْکَمُ الْحاکِمِینَ . قالَ یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلِینَ .قالَ رَبِّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئَلَکَ ما لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَ إِلاَّ تَغْفِرْ لِی وَ تَرْحَمْنِی أَکُنْ مِنَ الْخاسِرِینَ.» (این وضع هم چنان ادامه یافت) تا فرمان ما فرا رسید و تنور جوشیدن گرفت، (به نوح) گفتیم از هر جفتی از حیوانات (نر و ماده) یک زوج در آن (کشتی) حمل کن، همچنین خاندانت را مگر آنها که قبلا وعده هلاک آنان داده شده (همسر نوح و یکی از فرزندانش) و همچنین مؤمنان را، اما جز عده کمی به او ایمان نیاوردند.او گفت بنام خدا بر آن سوار شوید و به هنگام حرکت و توقف آن یاد او کنید، که پروردگارم آمرزنده و مهربان است.و او آنها را از لابلای امواجی همچون کوه‏ها حرکت می‏داد، (در این هنگام) نوح فرزندش را که در گوشه‏ای قرار داشت فریاد زد، پسرم! همراه ما سوار شو و با کافران مباش! .گفت به کوهی پناه می‏برم تا مرا از آب حفظ کند، گفت امروز هیچ حافظی در برابر فرمان خدا نیست، مگر آن کس را که او رحم کند، در این هنگام موجی در میان آن دو حائل شد و او در زمره غرق‏شدگان قرار گرفت.و گفته شد ای زمین آبت را فرو بر، و ای آسمان خودداری کن، و آب فرو نشست و کار پایان یافت، و (کشتی) بر (دامنه کوه) جودی پهلو گرفت و (در این هنگام) گفته شد: دور باد قوم ستمگر!.نوح به پروردگارش عرض کرد پروردگارا! پسر من از خاندان من است و وعده تو (در مورد نجات خاندانم) حق است و تو از همه حکم کنندگان برتری.فرمود: ای نوح! او از اهل تو نیست! او عمل غیر صالحی است، بنا بر این آنچه را از آن آگاه نیستی از من مخواه، من به تو اندرز می‏دهم تا از جاهلان نباشی!. عرض کرد: پروردگارا! من به تو پناه می‏برم که از تو چیزی بخواهم که از آن آگاهی ندارم، و هر گاه مرا نبخشی و بر من رحم نکنی از زیانکاران خواهم بود.

۲-۱-۱-دلالت آیات  : با تامل در آیات بیان شده، در اینجا  و یا حتی بررسی سایر آیات مرتبط با حضرت نوح (علیه السلام) به نظر نمی­رسد بتوان اشاره­ای را به نوع مکان جودی یافت و حداکثر مطلبی که دست خواننده را می گیرد، این است که جودی باید مکان سختی باشد که توانسته است کشتی را در یک مکان متوقف کند. شاید کلمه «استوت» در آیه «استوت علی الجودی»بتواند موید این مطلب باشد.

«استوت» را به معنای راست و استوار شدن دانسته­اند و آن را نوعی استقراء همراه با اعتدال می­گویند.( مصطفوی، ۵/۳۳۸)و در این­جا می­توان به معنای قرار گرفتن کامل کشتی بدون شکستگی و ضعف و لرزش و اضطرابی معنا نمود. البته مطمئنا دلالت عقلی در این زمینه نشان از آن دارد که با وجود سیل عظیم کشتی، بر بیابان که منطقه پستی می­باشد، نمی­نشیند و بهترین مانعی که می­تواند جلو حرکت کشتی را بگیرد مناطق بلندتر که همان کوهها هستند، می­باشد.

"این منطقه در ۳ کیلومتری شمال مرز ایران،  ۱۶ کیلومتری جنوب شرق دغوبایزید، در استان آغری ترکیه، و ۲۹ کیلومتری جنوب قله بزرگ کوه آرارات، واقع شده است(آوجی، مراد (۲۰۰۷)"بنابراین اگرچه قرآن صریحا به نوع مکان قرار گرفتن کشتی اشاره نمی­نماید اما دلالت عقلی بکار رفته در آیه در کنار معنای واژه «استواء»می­تواند رهنمون بر این باشد که مراد از جودی کوه می­باشد.

۲-۱-۲-دلالت روایات: در روایاتی که نام جودی در آنها آمده،کمتر روایتی را در این زمینه می­توان یافت که مراد از جودی را مشخص نکرده و به نوع این مکان اشاره­ای نکرده باشد. در واقع با وجود اینکه احادیث مطرح شده در این باره به ابعاد متفاوتی اشاره دارند، اما در هر کدام  از آنها به این مطلب  نیز اشاره­ای گردیده است. نظیر روایت ذیل:

امام موسی کاظم (علیه السلام)در بخشی از یک سخن می­فرماید : «عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع فِی السَّنَةِ الَّتِی قُبِضَ فِیهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا لَکَ ذَبَحْتَ کَبْشاً وَ نَحَرَ فُلَانٌ بَدَنَةً فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ نُوحاً ع کَانَ فِی السَّفِینَةِ وَ کَانَ فِیهَا مَا شَاءَ اللَّهُ وَ کَانَتِ السَّفِینَةُ مَأْمُورَةً فَطَافَتْ بِالْبَیْتِ وَ هُوَ طَوَافُ النِّسَاءِ وَ خَلَّی سَبِیلَهَا نُوحٌ ع فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی الْجِبَالِ أَنِّی وَاضِعٌ سَفِینَةَ نُوحٍ عَبْدِی عَلَی جَبَلٍ مِنْکُنَّ فَتَطَاوَلَتْ وَ شَمَخَتْ‏ وَ تَوَاضَعَ‏ الْجُودِیُ‏ وَ هُوَ جَبَلٌ عِنْدَکُمْ فَضَرَبَتِ السَّفِینَةُ بِجُؤْجُؤِهَا الْجَبَلَ‏  قَالَ فَقَالَ نُوحٌ ع عِنْدَ ذَلِکَ یَا مَارِی أَتْقِنْ وَ هُوَ بِالسُّرْیَانِیَّةِ یَا رَبِّ أَصْلِحْ قَالَ فَظَنَنْتُ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ ع عَرَّضَ بِنَفْسِه‏»  ای ابا محمد، به راستی نوح در کشتی بود و در آن بود آنچه خدا خواسته بود و آن کشتی زیر فرمان بود و گرد خانه کعبه گردید و آن طواف نساء بود و نوح جلو آن را رها کرد و خدای عز و جل به کوهها وحی کرد که من کشتی نوح بنده خود را بر یکی از شماها می‏نهم، آنها سرفرازی کردند و خود را بالا گرفتند، کوه جودی‏ تواضع‏ و فروتنی کرد و آن کوهی است در نزد شما(موصل) و کشتی سینه خود را بدان زد، پس نوح(علیه السلام) فرمود «یا ماری اتقن» و این به زبان سریانی یعنی« ای پروردگار من کارم را به سامان برسان» راوی می گوید من گمان کردم که امام (علیه السلام)احوال خود را عرض کرد.»( کلینی،۲/۱۲۴.)

۲-۱-۳-اتفاق مفسران :

گذشته از روایات مذکور که مراد از جودی در آن کوه دانسته شده است، این مطلب مورد اتفاق مفسران نیز می­باشد و نهایتا اختلاف آنها در مطلق و معین بودن این کوه می­باشد. که بعضی مراد از جودی در قرآن را مطلق کوه می­گویند (طبرسی، ۵/۲۵۰)و بعضی آن را نام یک کوه  معین می­دانند، که اختلاف در محل آن دارند. (طبری، ۱۲/۳۰)

۳-جودی، یک کوه معین

بعد از بررسی و تعمق بیشتر در آیات قرآن به نظر نمی­رسد قولی که جودی را مطلق کوه و هر زمین سختی می­داند صحیح باشد، چرا که خداوند متعال دقیقا در هر دو آیه­ی قبل از آیه44  سوره­ی هود، در رابطه با نجات فرزند حضرت نوح (علیه السلام)،از دو کلمه «جبل» و «جبال» استفاده می­کند.

اگر مراد از جودی هر کوهی بود دلیلی وجود نداشت که در اینجا نیز کلمه «جبل» به کار برده نشود و نام آن  بیان شود و جا داشت که خداوند متعال در اینجا نیز بفرماید: «استوت علی الجبل» و نه «استوت علی الجودی».

علاوه بر سیاق آیات قرآن، هرگاه در سخن معصومین(علیهم­السلام) احادیث مرتبط با جودی بررسی می­گردد، نظیر روایات بیان شده، از ویژگی­های خاصی  برای جودی سخن گفته می­شود که گویا در سایر کوهها چنین نیست و همین می­تواند دلیلی بر این باشد که جودی نامی برای یک کوه معین بوده است نه هرکوه و زمین سختی.

گذشته از دو دلیل مزبور قول مشهور مفسران (طبری، ،۱۲/۳۰ –ابوالفتوح، ۱۷/۳۵۴- طوسی، ،۵/۴۹۲- )نیز این است که جودی نام یک کوه معین است. به این ترتیب با وجود اینکه در قرآن حکیم  حدود ۳۰ بار دو کلمه «جبل»و«جبال»به کار رفته است تنها نام دو کوه  آمده است، که یکی «جودی» و دیگری  «طور» می­باشد.

۴-  موقعیت جغرافیایی جودی

مفسران در رابطه با بیان موقعیت جودی، به چند مکان اشاره کرده­اند :

الف:موصل عراق:  مفسرین نقل کننده­ی آن را، ضحاک و به نقلی ابن عباس می­دانند. (طوسی، ،۵/۴۹۲.)

ب:ناحیه آمد: دیاربکر یا آمِد  شهری در جنوب شرقی کشور ترکیه است. نقل کننده آن را زجاج می­دانند. (همان  ،۵/۴۹۲.)

ج: کوهی در جزیره  نزدیک موصل: نقل کننده آن را مجاهد و نیز در نقلی قتاده می دانند.( ابن کثیر، ۴/۲۸۰ ) (جزیره­ی ابن عُمَر یا به اختصار جزیره (به ترکی: Cizre با تلفظ جیزره، شهری است در استان شرناق در جنوب شرقی ترکیه.

"" کشتی نوح ": ارتباط آن با earthflow Telçeker، کوه آرارات، شرق ترکیه"، بولتن زمین شناسی مهندسی و محیط زیست 66"این شهر در مرز ترکیه با سوریه و در نزدیکی نقطه تلاقی سه کشور ترکیه، سوریه و عراق واقع شده‌است)( طبری، ،۱۲/۲۹.)

د-کوهی در عربستان که نقل کننده آن را عطاء می­دانند. (سیوطی،۳/۳۳۵)

ه- آرارات :این قول منبعی در میان مفسران اولیه نظیر موارد بالا ندارد و هر جایی نیز که مفسران(طباطبایی،۱۰/۲۵۲.) آن را نقل نموده­اند به نقل از تورات،  سفر پیدایش باب هشتم می­باشد.

۴-۱-موصل محل قرار کشتی نوح (علیه السلام)

در بررسی آرای تفسیری مفسران از ابتدا تاکنون چند نکته مشاهده می­گردد.

الف:مفسران در رابطه با تعیین مکان جودی دو دسته هستند. یک دسته فقط به بیان اقوال در این رابطه بسنده نمودند (طوسی ،۵/۴۹۲-)و دسته دیگر به یک جای مشخص و معین در مورد مکان کوه جودی اشاره می­کنند،و مکان آن را در موصل یا نزدیک به آن می­دانند.( قرطبی ،۹/۴۱)

ب:در سه قول از مفسران اولیه،  بیان گردیده است که جودی کوهی نزدیک به دیار بکر، جزیره ابن عمر و موصل می­باشد که به لحاظ جغرافیایی تقریبا مناطقی نزدیک به هم هستند. (پیوست۶)

ج:با بررسی اقوال مشاهده می­شود که در کتب مفسران، قائلین به وجود کوه جودی در عربستان در مقابل سایر مکان­ها بسیار کم می­باشند و همین عدم توجه مفسران به این قول همراه با نبودن سایر مویداتی از روایات یا کتب مورخان و جغرافی­دانان که ذکر خواهد شد، مانع از این است که به این قول به شکل جدی اعتنا گردد.

با بیان نکات مطرح شده مناسب است که به بررسی سایر منابع برای یافتن قول صحیح­تر مراجعه نماییم.

۴-۱-۱-دیدگاه روایات : در روایات موقعیت جودی به دو گونه بیان گردیده است:

الف:یکبار موقعیت آن در فرات کوفه بیان شده است. در بخشی از روایت امام صادق (علیه السلام) آمده است :« .....ثُمَ‏ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِ‏ وَ هُوَ فُرَاتُ الْکُوفَةِ ....

(کلینی، ۸/۲۸۱ )»  سپس کشتی بر جودی که همان فرات‏کوفه‏ است قرار گرفت.

ب:موقعیت دوم توسط حداقل سه روایت در موصل بیان گردیده است :

-در یک روایت از امام موسی کاظم (علیه­السلام) است که خطاب به ابی بصیرمی­فرمایند: « ... تواضع جبل عندکم بالموصل‏ یقال له الجودی‏.... (بحرانی؛ ۳/ 112»

-روایت دوم از امام رضا (علیه السلام) است که در بخشی از آن می­فرماید :« ...تواضع جبل عندکم بالموصل یقال له: الجودیّ....» (عروسی حویزی ؛ ۲/۳۶۵.)

-روایت سوم نیز از امام موسی کاظم (علیه السلام ) است که می­فرمایند: «...وَ اسْتَوَتِ السَّفِینَةُ عَلَی جَبَلِ الْجُودِیِ‏ وَ هُوَ بِالْمَوْصِلِ‏ جَبَلٌ عَظِیمٌ...» (،مجلسی ،۱۱/۳۱۲)کشتی بر کوه جودی قرار گرفت که آن جبل بزرگی در موصل است.

۴-۱-۲-بیان نکات : در بررسی روایات مطرح شده لازم است به نکات زیر توجه شود:

الف: با توجه به زمان صدور روایات، روایات دسته دوم بعد از روایات دسته اول بیان گردیده است، بنابراین احادیثی که مراد از مکان جودی را موصل می­داند، می­تواند در جهت تبیین مراد از «فرات کوفه» ­باشند.

ب: موصل در نزد مورخان  اولیه بر منطقه وسیعی اطلاق ­گردیده است. مسعودی، «بازبدی و قردی» (نام­های قدیمی جزیرة ابن عمر) را از موصل می­خواند: « جودی کوهی بدیار باسوری و جزیره­ی ابن عمر در  موصل است که تا دجله هشت فرسخ فاصله دارد و قرارگاه کشتی تاکنون بر سر این کوه هست» (المسعودی، ۱/۴- )  

ج: در شرح حدیث دسته­ی اول احتمال داده­اند مراد از فرات کوفه «قریب الکوفه» باشد، که در تصحیف دچار انحراف شده است. (مجلسی،۲۶/۲۹۸ ) بنابراین مراد از فرات الکوفه همان قریب الکوفه بوده است که به نظر منطقی نمی باشد زیرا فاصله­ی کوفه تا کوه جودی امروزی فاصله­ای نیست که واژه­ی قریب بر آن صادق باشد.

د: بعضی نیز قایلند در این­جا  واژه «فرات»در «فرات الکوفه» سرزمین بابل قدیم را که منطقه وسیعی بوده، شامل می­شود.

"این وزنه ها در فواصل متفاوت، ظاهراً به هنگام پهلو گرفتن کشتی به آب پرتاب شده بودند.و: وجود کتیبه ای که حداقل ۴۰۰۰ سال قدمت دارد در نزدیکی محل فرود کشتی"(عسکری، ۳/۱۲۲)که این سخن به نظر صحیح­تر می­رسد.

نتیجه گیری: از جمع­بندی سخنان معصومین(علیهم­السلام) و اقوال مشهور مفسران فهمیده می­شود، که موصل قول قوی­تری برای محل قرار کشتی حضرت نوح (علیه السلام) می­باشد و  فرات الکوفه نیز می­تواند منطبق بر  موصل باشد، بنابراین قولی که جودی را در عربستان می­داند، نمی­تواند صحیح باشد.

۴-۲-رد آرارات

قایلین به این قول سخن خود را به تورات مستند می­کنند، که بیان کرده است: «و آب رفته رفته از روی زمین برگشت... و کشتی بر کوه­هـای آراراط قـرارگرفت»( (سفر پیدایش،۸:۴)  در جایی دیگر آمده است :«و کشتی در ماه هفتم، در روز هفدهم، بر روی کوه­های آراراط، آرمیـد».  و چون در میان کوه­های آرارات قله آن بلندترین و پر ارتفاع­ترین کوه می­باشد، باور عمومی مردم بر این قرار گرفته است که قله ماسیس  جایگاه کشتی نوح می­باشد. (بی آزار شیرازی، عبد الکریم،مقاله «کشف کشتی نوح در جودی»،)اما محققین بسیاری قایل به این نظریه نیستند و هر کدام دلایلی را برای سخن خود می­آورند.

الف-مراد از آراراط در تورات«شهر بابل» است نه کوه­های آرارات در ارمنستان: 

در قاموس کتاب مقدس آمده است که «آراراط» لفظی است عبری که از اصل آکادی «اورارطو» گرفته شده است. کلمه آکادی «اورارطو» از دو جزء تشکیل شده است؛ «اور» که به معنای شهر است مثل «اورشلیم» به معنای شهر سلام، «اورکلدانیین» بمعنای شهر کلدانیها، و «اوربیل» یا شهر بت بعل .

«ارطو» یا «اردو» که این لفظ هم به معناهای متعددی آمده از آن جمله اسمی است برای رود فرات و نیز نام قدیمی شهر بابل.

بنابر آنچه گفته شد، کلمه «اورارطو» به زبان آکادی شهر فرات، شهر بابل بوده است. آنچه که این نظریه را تأیید می‏کند، ترجمه آرامی تورات عبری در عهد مسیح (علیه السلام) است که امروز نزد یهودیان به نام «ترجمه اونقلیوس» معروف می‏باشد. در آنجا کلمه «آراراط» را به «قردو» و «قردون» ترجمه کرده است و تورات به زبان سریانی نیز همان را اخذ کرده است.دانشمندان صاحب‏نظر دوره آشور می‏گویند که «قردو» اسمی است که در حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح از سوی کشین‏ها (که نزدیک به چهار صد سال بر بابل حکم‏روایی داشته‏اند) به سرزمین بابل اطلاق می‏شده است. بنابراین مراد از کوههای اراراط در تورات همان کوه­های بابل می­باشد .( عسکری،۳/۱۲۲ .)

ب-شباهت لفظی «آرارات» به «اورارطو»:

تا قرن پنجم ارامنه در ارمنستان کوهی به نام جودی نمی‏شناختند، و از آن قرن شاید بر اثر اشتباه مترجمین تورات که کوه«اکراد» را کوه آرارات ترجمه کرده‏اند برای علماء ارمنی چنین تصوری پیدا شده است. شاید مجوز این تصور آن بوده است که آشوریان بر کوه‏های شمال و جنوب دریاچه­ی«وان» نام آرارات یا آرارتو، میداده‏اند.

"بر روی این تابلوی سنگ آهکی، در سمت چپ، تصویر رشته کوههایی دیده می­شود که در کنار یک تپه و سپس یک کوه آتشفشان قرار دارد"(خزایلی، ص۲۸۱.)

ج- شهرت «جودی»:

دلیلی دیگر بررد کوه آرارات به عنوان محل استقرار کشتی حضرت نوح (علیه­السلام) به عنوان  این مطلب شهرت کوه جودی است. آرتور جفری در این باره می گوید :«این روایت که قردو (Qardu) قرارگاه کشتی نوح بوده است، نه کوه آرارات، یک روایت کهن بین‏النهرینی است و بی‏تردید سابقه آن به یک داستان قدیمی بابلی می‏رسد. این روایت یهودی بعدا به مسیحیان‏ ، و از آنان به ماندائیان و اعراب رسیده است‏. (جفری، ص: ۱۷۵)

د: استواء بر جودی:

با توجه به معنای بخش پایانی آیه ۴۴ سوره­ی هود که می­فرماید:«وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِ‏» و کشتی بر جودی پهلو گرفت. استواء بمعنای استقرار تام است، (مصطفوی، ۵/۳۳۸) به شکلی که بر چیزی احاطه می­یابد و آن را فرا می­گیرد.

معنای کنایی آیه این است، که جودی دارای ارتفاع زیادی آن­گونه که قایلین به آرارات، قرارگاه کشتی حضرت نوح را قله پرارتفاع ماسیس که ۱۷۰۰۰ پا ارتفاع دارد، می­دانند، نیست و کوه جودی تپه­ای یا تلی بیشتر نبوده که کشتی با همه­ی بزرگی خود بر آن احاطه یافته و آن را فرا گرفته است. (حسینی همدانی،۸/۴۱۳.)

نتیجه گیری:

با بیان مطالب فوق می­توان گفت، علاوه بر آنکه دلایلی را از دیدگاه روایات و نظر مفسران داریم که کوه جودی در منطقه موصل می­باشد، دلایلی نیز داریم که قله کوه آرارات و یا حتی کوه­های البرز). فرشید خاموشی ۲۲ فروردین ۱۳۸۷ روزنامه دنیای اقتصاد http://forum.hammihan.com/post1263713-۸۴)نمی­تواند همان جودی نام برده در قرآن باشد.(پیوست ۷)

۵-موقعیت جودی

«جودی»در نزد جغرافی­دانان به عنوان یک کوه شناخته شده، نام آن در لابلای بیان شهرها و روستاها به عنوان محل قرار گرفتن کشتی حضرت نوح (علیه السلام) آمده است. صاحب احسن التقاسم در کنار معرفی سرزمین «اقور» و شهر «ثمانین» می گوید: «کشتی نوح در آنجا بر کوه جودی نشست، و سوارانش شهر ثمانین را در آنجا ساختند و بماندند. (مقدسی، ۱/۱۹۱.)» ابن بطوطه در حین معرفی جزیره­ی ابن عمر  می­گوید: «همین­که وارد شهر شدیم کوه بلند جودی که در قرآن نام آن ذکر شده و سفینه نوح بر روی آن قرار گرفته بود، نظر ما را به خود جلب کرد.»( ابن بطوطه، ت.،۱/۲۹۰)

در دیگر آثار جغرافیایی نیز جودی به عنوان یک کوه و آن­هم در جای مشخصی معمولا معرفی می­گردد.( حمیری، ص ۱۸۱- ابن حوقل، ،۱/۲۲۹.

"در سمت راست، یک تصویر قایقی شکل با هشت نفر انسان کنده کاری شده است، در بالای سنگ کتیبه، دو پرنده در حال پروازند") در کتاب معجم البدان در این باره داریم : «جودی نام کوهی است که در داستان توفان نوح کشتی او بر آن بنشست. از این کوه تا جزیره ابن عمر هفت فرسنگ راه است. دیر جودی بر کلّه­ی این کوه ساخته شده است که گویند از زمان نوح ساختمان آن باقی مانده است. تا کنون نوسازی نشده است.» (حموی، ۲/۴۳۳. )(پیوست ۸)

موقعیت این منطقه در جایی دیگر دقیق­تر  بیان گردیده است : « کوه جودیّ‏کوهی است که می‏کشد از جنوب به  شمال نزدیک  سه روزه راه.

و ارتفاع آن نیم روزه راه باشد. و این کوهی است سبز، و در آن درخت بلوط بسیار است. و این کوهی است مطلّ  بر جزیره­ی ابن عمر، از شرقی آن بر دجله بالای  موصل. و مشهور چنان است که سفینه­ی نوح (علیه السلام)  بر سر این کوه فرود آمد که «و استوت علی الجودی.» نزدیک  این جبل جودی قریه ثمانین است؛ و چنین گویند که چون نوح علیه السلام از کشتی بیرون آمد  آنجا دیهی بنیاد کرد و با او هشتاد کس بودند. بدان سبب این موضع را سوق ثمانین خواندند.

"در واقعیت موجود، کوه آرارات در سمت چپ، تپه ای در کنار آن و قله یک کوه آتشفشان در کنار تپه وجود دارد"(حافظ ابرو، ۱/۱۸۸.)»  (پیوست ۹) 

نتیجه گیری:

خداوند حکیم محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) را به عنوان یک از اولین پیامبران برای هدایت بشریت،  باقی گذاشته است، که در قرآن جودی نامیده شده. با وجود آنکه تحقیقات و تفحص­های زیادی توسط باستان­شناسان و زمین­شناسان در این مکان انجام گرفته است، اما مناقشاتی نیز در این رابطه وجود دارد. هدف از این مقاله ، تحقیقی در این رابطه در شواهد موجود در آیات و روایات و سخنان مفسران بود تا واقعیت موجود در محل اصلی آن روشن گردد و بعد از روشن شدن محل دقیق این مکان  از طریق شناسایی آثار موجود و ویژگی های این منطقه  بتوان به  تفسیر و تبیین آیات قرآن پرداخت و چرایی اهمیت این مکان از نظر قرآن بررسی گردد. در پایان تصاویری نیز در رابطه با کشتی نوح ارایه می­گردد.

پیوست ۱ عکس هوایی از شئ کشتیhttp://www.arkdiscovery.com/napart1.htm

پیوست ۲ تصویر ران وایت درپارک ملی کشتی نوح بعد از وقوع زلزله و مشخص تر شدن دیوار های کشتی http://wyattmuseum.com/discovering/noahs-ark

پیوست ۳ سایت Durupınar در سال 2007http://wyattmuseum.com/discovering/noahs-ark

پیوست ۴-محل قله ماسیس از کوههای آرارات .تهیه شده از گوگل ارث The Durupınar site in ۲۰۰۷

پیوست ۵ آرارات بزگ (راست) و آرارات کوچک (چپ)  ۵۱۳۷ متر) http://noandish.com/fa/news/۹۳۴۵

پیوست ۶محل قرار گرفتن سه منطقه موصل،دیار بکر،جزیره ابن عمر تهیه شده از گوگل ارث

پیوست ۷  نقشه باستان شناسی مرز اورارطو (قرمز) بر اساس تحقیقات دکتر پل Zimansky (http://www.noahsarksearch.com/ararat.htm)

[اورارتو باستان شناسی نقشه مرز (قرمز) با اورارتو آثار باستانی (نارنجی)]

پیوست ۸ محل دقیق تر دو مکان جودی و جزیره ابن عمر (تهیه شده از google.earth)

پیوست ۹-تصویر ۱ و ۲-موقعیت تقریبی جودی و فاصله آن با قله کوه (تهیه شده از google.earth)

منابع و مآخذ

قرآن کریم

آوجی، مراد (۲۰۰۷). " کشتی نوح ": ارتباط آن با earthflow Telçeker، کوه آرارات، شرق ترکیه"، بولتن زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ۶۶.

p. P. ۳۷۷-۳۸۰. ۳۷۷-۳۸۰

ابن بطوطه، شمس الدین  ۷۷۹ق؛ رحله ابن بطوطة(تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، تهران، آگه، ۱۳۷۶ .

ابن حوقل،۳۶۷ق، ابو القاسم محمد بن حوقل النصیبی ،صورة الارض‏،بیروت،دار صادر، 1938  م‏.

بحرانی، هاشم بن سلیمان‏،قرن ۱۱،البرهان فی تفسیر القرآن‏، بنیاد بعثت‏،تهران‏،۱۴۱۶ ق‏

بی آزار شیرازی، عبد الکریم،مقاله «کشف کشتی نوح در جودی»، مجله علوم قرآن و حدیث، سال هفتم، شماره13  (علمی-پژوهشی)از ۹۱ تا۳۴

جاناتان گری، یافته هایی جدید از طوفان نوح، ت. کتایون افجه ای، روزنامه اطلاعات ضمیمه، ش ۲۱۷۱۶، ۱۵، ۶ /۷۸، ص ۳.Jump up ^ Morris, John D.

"در یکی از مقالات در این باره آمده است: «گروهی باور ندارند که سایت «دوروپینار» محل کشتی است، و به این کشف تا زمانی که حفاری کامل انجام شود با شک و تردید می­نگرند"(September 1, ۱۹۹۰). "That Boat-Shaped Rock… is it Noah's Ark?" . Creation Magazine ( Answers in Genesis ) ۱۲ (۴).

جفری ،آرتور،قرن ۱۴، واژه های دخیل در قرآن مجید، ت. فریدون بدره ای، تهران،توس1386 

حافظ ابرو، شهاب الدین عبد الله خوافی‏،۸۳۳ق، جفرافیای حافظ ابرو ، تهران‏- ایران ،میراث مکتوب‏ ، ۱۳۷۵ ش‏.

حموی بغدادی، یاقوت ،۶۲۶ق، معجم البلدان،ت، تهران‏،سازمان میراث فرهنگی کشور،۱۳۸۳ ش‏.

حمیری‏، محمد بن عبد المنعم،۹۰۰ق، الروض المعطار فی خبر الاقطار، بیروت،مکتبه لبنان ،‏۱۹۸۴ م‏.

خزائلی، محمد،معاصر، اعلام قرآن ، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر،قرن۱۰، الدر المنثور فی تفسیر المأثور،قم،کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی،۱۴۰۴ ق‏.

طباطبایی، سید محمد حسین،قرن ۱۴، ‏المیزان فی تفسیر القرآن‏،قم ،دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه ،۱۴۱۷ ق.‏

طبرسی، فضل بن حسن ،قرن ۶، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،طباطبایی، فضل‎الله ،تهران ،ناصر خسرو،۱۳۷۲.

طبری،محمد بن الجریر ،قرن ۴، جامع البیان،تحقیق یغمایی ،حبیب ، ت شاکر ،تهران، انتشارات توس‏،۱۳۵۶ش.

طوسی، محمد بن حسن،۴۶۰ق،التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح:عاملی، احمد حبیب،بیروت ، دار احیاء التراث العربیه، بی تا.

کلینی، محمد بن یعقوب‏،۳۲۹ ق‏، الکافی،غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد،دار الکتب الإسلامیة،تهران،‏۱۴۰۷ ق‏.

مجلسی، محمد باقر،۱۱۱۰ ق، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ،بیروت، دار إحیاء التراث العربی. ۱۴۰۳ق

مقدسی، محمد بن أحمد،قرن ۴، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ت.علینقی منزوی ،‏،تهران،شرکت مولفان و مترجمان‏.۱۳۶۱

مصطفوی ، حسن ، ۱۲۹۷، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ، مرکز نشر آثار العلامه المصطفوی ، ۱۳۸۵.

وایات، ران،۱۹۹۹م،کشف: کشتی نوح ،جامعه جهانی کتاب مقدس ، ۱۹۸۹.

هاکس،جیمز،قاموس کتاب مقدس ،تهران،انتشارات اساطیر،۱۳۷۷ش.

Berlitz, Charles (۱۹۸۷).

The Lost Ship of Noah New York: Putnam. ISBN ۰-۳۹۹-۱۳۱۸۲-۵

Fasold, David (۱۹۸۸). The Ark of Noah New York: Wynwood. ISBN25-۳۱۹-- ۰-۹۲۲۰۶۶-۱۰-۸

http://forum.hammihan.com/post1263713-۸۴  فرشید خاموشی پنجشنبه روزنامه دنیای اقتصاد ،۲۲ فروردین ۱۳۸۷

http://quranica.sbu.ac.ir/?q=node/۳۸ کشتی حضرت نوح (علیه السلام)،دانشنامه قرآن و علم ،۱۳۹۴

http://www.noahs ark search.com/resources/mt-ararat/مقاله «آرارات»به روز رسانی ۲۰۱۴

http://www.noahsarksearch.com/resources/iran/مقاله «ایران» ۲۰۱۴آپدیت-

نویسنده:

دکتر سیده سمیه خاتمی: استادیار عضو هیات علمی گروه معارف دانشگاه حکیم سبزواری

دکتر سید جواد خاتمی: استادیار عضو هیات علمی گروه فقه و مبانی حقوق در دانشگاه حکیم سبزواری

انتهای متن/