هامون مرد از بس که جان ندارد

دریاچه خشک شده هامون، سومین دریاچه بزرگ ایران

دریاچه هامون، سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، در پی خشکسالی و عدم اختصاص حقابه آن توسط افغانستان هم اکنون کاملا خشک شده و بنا به گزارش‌ها، اثری از حیات در آن دیده نمی‌شود.

در پی انتشار گزارش‌های مختلف در مورد خشک شدن هامون، اعضای فراکسیونی که برای احیای دریاچه هامون در مجلس ایران تشکیل شده است، در نامه‌ای به حسن روحانی، رئیس جمهوری، خواستار تشکیل کارگروه ملی در راستای احیای این دریاچه شدند.

سیدباقرحسینی، نماینده مردم زابل، زهک، هیرمند و هامون و از اعضای این فراکسیون ضمن ابراز نگرانی در خصوص خشک شدن این دریاچه کلیک

گفت که "مشکل هامون بسیار حادتر از دریاچه ارومیه است و اولویت امنیتی دارد". به گفته او، به دلیل توفان‌های شن و خشک شدن دریاچه، شرایط زندگی برای ساکنان حاشیه این دریاچه بسیار مشکل شده و حیات بسیاری از گونه‌های جانوری به خطر افتاده است.

آقای حسینی همچنین با اشاره به طوفان های شن در منطقه و مشکلاتی که برای روستائیان فراهم کرده ،گفت: "آسم و بیماری‌های ریوی در این روستاها بسیار زیاد شده و ساکنان این روستاها را مجبور به کوچ کرده چرا که امکان درمان آنان نیز به درستی در روستا وجود ندارد."

علی محمد شاعری، قائم مقام سازمان محیط زیست نیز اخیرا گفته: "از طریق وزارت امور خارجه پیگیر دریافت حقابه رود هیرمند برای دریاچه هامون از افغانستان هستیم."

دریاچه هامون بیش از یک دهه است که با مشکل روبرو بوده و مشکلات این دریاچه تا به حال باعث مدفون شدن بسیاری از روستا‌های مرزی شده است.

این دریاچه برای بسیاری از اهالی منطقه که شغل آنها دامداری و ماهی گیری بود، نیز اهمیت حیاتی داشت، بر اساس آمار، سالانه ۱۲ هزارتن ماهی از دریاچه هامون صید می‌شد.

براساس گزارش مهر، دریاچه هامون تا کمتر از دو دهه قبل هر ساله پذیرای بیش از ۱ میلیون پرنده مهاجر بود. با نابودی هامون ۱۵ هزار صیاد بیکار شدند و زنانی که با بهره گیری از نی‌های دریاچه به تولید صنایع دستی اشتغال داشتند منبع درآمد خود را از دست دادند، دامداران سیستانی مهاجرت کردند و ۸۰۰ روستا تحت تاثیر هجوم شن های روان دریاچه قرار گرفته است.

این مسئله باعث شد که گروهی از شهروندان ساکن منطقه با انتشار نامه‌ای سرگشاده به معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست خواستار دیدار وی از هامون شوند.

در بخشی از این نامه آمده است: "خبر ارائه لایحه حفاظت از تالابهای کشور از جمله دریاچه هامون در کنار تالاب های هورالعظیم، بختگان، پریشان و میقان آنهم در آینده، اگرچه مسرت بخش است، اما متاسفانه برای هامون بمثابه نوشدارو بعد از مرگ سهراب می باشد."

امضا کنندگان این نامه همچنین نوشته اند که "نابودی هامون قتلی بود تدریجی که حتی قبل از دولت اصلاحات آغاز شد و در طی ٨ سال گذشته شتابی مرگبار یافت. قتلی که مسببین اصلی آن دولت افغانستان و نهادهای مختلف دولت ایران از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت خارجه، وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در کنار عوامل تغییر اقلیم و خشکسالی هستند."

"دریاچه هامون تا کمتر از دو دهه قبل هر ساله پذیرای بیش از ۱ میلیون پرنده مهاجر بود.

"به گفته او، به دلیل توفان‌های شن و خشک شدن دریاچه، شرایط زندگی برای ساکنان حاشیه این دریاچه بسیار مشکل شده و حیات بسیاری از گونه‌های جانوری به خطر افتاده است"با نابودی هامون ۱۵ هزار صیاد بیکار شدند و زنانی که با بهره گیری از نی‌های دریاچه به تولید صنایع دستی اشتغال داشتند منبع درآمد خود را از دست داده‌اند. دامداران سیستانی مهاجرت کردند و ۸۰۰ روستا تحت تاثیر هجوم شن های روان دریاچه قرار گرفته است"

این دریاچه شامل سه حوضچه بزرگ به نامهای هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیرمند می باشد، منبع اصلی تامین آب دریاچه هامون رودخانه هیرمند است که از افغانستان به ایران وارد می‌شود و براساس قرارداد بین ایران افغانستان قرار بوده که افغانستان هر ساله مقدار مشخصی حقابه به ایران بدهد، اما به گفته کارشناسان این کشور چندین سال است که از این امر سرباز زده است.

براساس گزارش کمیسیون دلتا (متشکل از کارشناسان ۳ کشور کانادا، آمریکا و شیلی که روی رودخانه هیرمند کار کارشناسی انجام دادند) و قرارداد ۱۳۵۱ میان دولت های ایران و افغانستان قرار شد ۲۶ متر مکعب آب در هر ثانیه در رودخانه هیرمند برای هامون آزاد شود.

احمد علی کیخا، معاون محیط طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با روزنامه بهار کلیک

گفته است که خشکسالی هامون به دو دلیل اتفاق افتاده: "یکی دخالت بشر در خاک و سدسازی‌ها و پروژه‌های انحراف آب در افغانستان و دیگری هم تغییرات آب و هوایی که خیلی موثر بوده و هست. همه این اتفاقات، در دشت سیستان، بی‌تاثیر نبود. البته در داخل ایران هم شاهد بعضی موارد بودیم که نابودی هامون را شدت بخشید که مهم‌ترین آن، عدم مدیریت صحیح منابع آب و عدم لایروبی نهرهای مختوم به دریاچه هامون است. درواقع بسیاری از رودخانه‌هایی که از هیرمند منشعب می‌شد و به هامون ختم می‌شد، گرفتار فرسایش شدند و رسوب گرفتند.

البته در چند سال گذشته، تلاش زیادی در این زمینه انجام شد. بخش‌هایی لایروبی شد و بخش‌هایی هم نشد. اکنون با مشورت‌هایی که صورت گرفته، لایروبی بهینه خاک در دستور کار قرار گرفته است، به‌طوری که خاک برداشته شده، در جایی ریخته نشود که دوباره، با باد، بازگردد."

بر اساس آمار سازمان محیط زیست حدود ‌هزار تالاب در ایران وجود دارد که ۲۵۰ مورد آن به‌طور رسمی به ثبت رسیده است. از این تعداد، ۸۰ تالاب حائز اهمیت ویژه هستند و ۲۵ تالاب در معرض خطر قرار دارد.

آقای کیخا در خصوص بودجه مورد نیاز برای هامون گفته است: "ما توانستیم باتوجه به وضعیت هامون، حدود یک ‌میلیارد تومان اعتبار را برای هامون به تصویب برسانیم. هرچند بخشی از تلاش ما باید برای دریافت حقابه هامون، صرف شود."

وسعت کل هامون‌ بزرگترین دریاچه شیرین در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع بوده است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع در خاک ایران است.