گشت و گذار در کوچه، پس کوچه‌های فرهنگ مردم ایران

نشست رویکرد انسان شناسی به فرهنگ و هنر عامه، از سلسله نشست‌های تخصصی گروه انسان شناسی هنر فرهنگستان هنر، روز چهارشنبه، چهارم آذر ماه، در سالن کنفرانس ساختمان مرکزی فرهنگستان هنر برگزار شد. ایلنا: ایلنا:‌ نشست رویکرد انسان شناسی به فرهنگ و هنر عامه، از سلسله نشست‌های تخصصی گروه انسان شناسی هنر فرهنگستان هنر، روز چهارشنبه، چهارم آذر ماه، در سالن کنفرانس ساختمان مرکزی فرهنگستان هنر برگزار شد. به گزارش ایلنا، در این نشست که با حضور جمعی از اعضای گروه انسان شناسی فرهنگستان هنر، دانشجویان و علاقه مندان برگزار شد، به بررسی کتاب «در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ‌های دیگر نگریستن» – سی گفتار درباره فرهنگ- تالیف علی بلوکباشی از انتشارات گل آذین پرداخته شد. در ابتدا ژاله آموزگار، استاد دانشگاه تهران در رشته زبان و ادب باستانی، به معرفی و توضیح بخش‌های مختلف کتاب «در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ‌های دیگر نگریستن» پرداخت و گفت: مقالات موجود در این کتاب، با محوریت اصلی مردم شناسی، علاوه بر پیش گفتار، شامل پنج بخش با عناوین «کلیات فرهنگ»، «زبان و ادبیات عامه»، «دانش و فناوری در حوزه فرهنگ عامیانه» و «مناسک آئینی و مذهبی» است که در همه این بخش‌ها نکات جالب توجه و بحث برانگیز مردم شناسی را می‌توان یافت. وی افزود: از آنجا که همه ما جزئی از مردم هستیم، می‌توانیم خود را با مسائل مطرح شده در کتاب وفق دهیم و نوعی ارتباط صمیمانه میان خوانندگان و کتاب برقرار می‌شود.

"نشست رویکرد انسان شناسی به فرهنگ و هنر عامه، از سلسله نشست‌های تخصصی گروه انسان شناسی هنر فرهنگستان هنر، روز چهارشنبه، چهارم آذر ماه، در سالن کنفرانس ساختمان مرکزی فرهنگستان هنر برگزار شد"آموزگار در ادامه به بررسی بخش نخست کتاب که شامل مفهوم فرهنگ و تمدن است و همچنین برخی از مفاهیم برگزیده‌ای که در مقالات به آن‌ها اشاره شده، پرداخت. وی در این زمینه درباره مقاله «زبان‌های رمزی» که در قسمت یادنامه زنده یاد احمد تفضلی منتشر شده است و به موضوع زبان‌های ساختگی و لوترایی می‌پردازد و همچنین مفاهیم زبانی و فرهنگی مطرح شده در مقالات: «چیستان»، «خیش خانه»، «آسیاب»، «نان و نانوایی»، «معماری و قهوه خانه سنتی»، «حدیث شهادت در حاشیه کویر» و «هویت سازی اجتماعی» توضیح داد و گفت: این مجموعه مقالات با مطالب مربوط به تمدن آغاز می‌گردند، با مسائل مربوط به زبان، فولکلور، معماری، موسیقی، مناسک و نمادها ادامه میابند، و سرانجام با مسائل مربوط به زایش و مرگ به پایان می‌رسند. در ادامه علی بلوکباشی، مولف کتاب «در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ‌های دیگر نگریستن»، درباره این اثر به سخنرانی پرداخت. وی در ابتدا «مردم شناس» را فردی معرفی کرد که فرهنگ ناشناخته و تحقیر شده مردم کوچه و بازار شهری، روستایی و عشایری را به طبقات عالیه جامعه یا به عبارتی برج عاج نشینان می‌شناساند. بلوکباشی توضیح داد: امروزه وقتی به سراغ اوراق بازمانده از تاریخ حیات اجتماعی گذشته می‌رویم، کمتر نوشته جامعی از احوالات طبقات پایین جامعه ایران و زندگی فرهنگی و اجتماعی مردم کوچه و بازار میابیم.

آگاهی ما از شیوه زندگی این گروه از مردم، تنها تحقیقات میدانی گروهی از مردم شناسان را شامل می‌شود. اما این تحقیقات نشان می‌دهد که توده مردم ایران، هر چند در محیطی ساده و بی رنگ و ریا می‌زیستند و آموزش مدرسی نداشتند اما دارای معارف و هنری والا، و فرهنگی اگر نگوئیم فاخرتر از فرهنگ خواص، اما همسنگ با سایر نظام‌های فرهنگی و اجتماعی موجود در جامعه خود داشته‌اند. وی کتاب خود را حاصل جستجو و گشت و گذار در کوچه پس کوچه‌های فرهنگ مردم ایران معرفی کرد که با نگاهی واقع بینانه به وصفی تحلیلی از فعالیت‌های روزمره انسان‌ها در عرصه خانه و خانواده و پایگاه‌های گوناگون اجتماعی پرداخته است. وی در پایان خاطر نشان کرد: آنچه در مباحث مختلف این کتاب درباره فرهنگ بیان شده است، به فرهنگ مدرن امروزی ارتباط ندارد. هرچند رگه‌هایی از صورت رفتارهای عملی و ذهنی فرهنگ سنتی، در فرهنگ مدرن جامعه امروزی نمود پیدا کرده است.

"وی افزود: از آنجا که همه ما جزئی از مردم هستیم، می‌توانیم خود را با مسائل مطرح شده در کتاب وفق دهیم و نوعی ارتباط صمیمانه میان خوانندگان و کتاب برقرار می‌شود"کوشش نویسنده این بوده است که با نشان دادن ارزش‌های فرهنگ سنتی در پاره‌ای از عرصه‌های زندگی، این انگیزه را در فرهنگ شناسان و نظریه پردازان ایجاد کند که با راه جویی‌های علمی ‌و منطقی، شاید بتوان خصلت تحمل و مدارا و انعطاف پذیری را میان فرهنگوران دو جامعه قدیم و امروز ایجاد کنند تا هیچ یک از دو گروه، فرهنگ گروه دیگر را خطر و مانعی برای هویت ستیزی با خود نپندارند. در ادامه مرتضی فرهادی، پژوهشگر هنر بومی ‌و نویسنده کتاب «موزه‌های دربار»، به بحث درباره خصوصیات انسان‌های هستی‌دار و نا به هنگام با دیدگاهی فلسفی پرداخت و با اشاره به آشنایی اش با بلوکباشی و اثر تالیفی ایشان، گفت: کسی که می‌تواند فرهنگ سرزمین خود را تا این مقدار مورد عنایت قرار دهد، یعنی انسانی با اعتنا و اصیل است. ایشان فردی بسیار فروتن و فراروان هستند و فروتنی همان گونه که از معانی ایرانی و آریایی است، از خصایل معقول جامعه ما نیز به شمار می‌رود. در روزگاری که همه برای ایجاد پرستیژ از مدرنیته دم می‌زنند، ایشان در اثر خود به فرهنگ اصیل ایران پرداخته‌اند و همین امر دلیلی بر شخصیت نا به هنگام و هستی دار بودن ایشان است. در پایان این نشست، ناصر فکوهی، رئیس گروه انسان شناسی هنر فرهنگستان هنر، به صحبت درباره انسان شناسی معاصر پرداخت و گفت: رویکرد کلاسیکی که در انسان شناسی نسبت به دانش بومی‌وجود داشته است، دربرگیرنده این نظریه بود که جوامع ابتدایی و بومی‌نسبت به جوامع پیشرفته جوامع ساده‌تری بودند و میان این جوامع می‌توان یک سیر تحول را مشاهده کرد که باعث جدا شدن آن‌ها از یکدیگر می‌شود.

اما با مطالعاتی که صورت گرفت، این نظریه به زیر سوال رفت. وی افزود:‌ نمونه این امر را می‌توان در مطالعاتی که در صد سال اخیر بر روی بومیان استرالیایی صورت گرفته، مشاهده کرد. در دانش بومی‌نمونه‌هایی وجود دارد که دانش جدید قادر به تعریف و تکرار آن‌ها نیست و رابطه سادگی و پیچیدگی جوامع قدیم و جدید، یک رابطه ذهنی است. فکوهی در ادامه پرداختن به پژوهش و بررسی علمی‌تر از جوامع سنتی را وظیفه اصلی انسان شناسان نسل جدید دانست و تنها راه حل برای برقراری ارتباط میان دانش و هنر گذشته و امروز را باز خوانی منابع و متون گذشته معرفی کرد. پایان پیام.