مخمصه چین در بحران کریمه

مناسبات تنگاتنگ و استراتژیک روسیه و چین به خصوص از زمان روی کارآمدن شی جین پینگ، رهبر جدید چین بیش از پیش تشدید شده

چین به رغم همنوایی با روسیه در محکوم‌کردن برکناری ویکتور یانکوویچ در قبال اقدام روسیه در الحاق کریمه به خاک خود سکوت اختیار کرده است. این سکوت هم با مشکلات داخلی چین ارتباط دارد و هم به منافع اقتصادی این کشور برمی‌گردد.

زمانی که مقامات چین در باره یک بحران بین‌المللی به جای موضع‌گیری آشکار به سود یا به ضرر یکی از طرف‌های درگیر، آنها را به آرامش و مذاکره فرامی‌خوانند معمولا نشانه‌ای از آن است که موضع‌گیری آشکار لزوما با منافع اقتصادی و استراتژیک چین تطابق ندارد.

از ماه مارس که روسیه در واکنش به بحران سیاسی در اوکراین و برکناری ویکتور یانکوویچ الحاق کریمه را به اجرا گذاشت، رهبران چین عمدتا در سطح رسمی این موضع‌گیری را تکرار کرده‌اند و از ارتباط و دیالوگ خود با همه طرف‌ها برای حل مسالمت‌آمیز بحران سخن گفته‌اند.

چین البته همیشه بر "سیاست عدم مداخله" در امور کشورهای دیگر تاکید کرده است. از همین رو عدم موضع‌گیری در بحران کریمه و محکوم‌کردن تحریم روسیه از سوی غرب نوعی موضع‌گیری به سود کرملین تلقی می‌شود که از نظر محافل غربی "با سیاست سنتی چین، یعنی عدم مداخله، تطابق ندارد".

چین و روسیه؛ اوج بی‌سابقه در گسترش مناسبات

با این همه تا زمانی که موضوع رفراندوم در کریمه جدی نشده بود چین در سطح رسانه‌ای و غیررسمی در حمایت از روسیه تردیدی به خود راه نداد. روزنامه "گلوبال تایمز" که به زبان انگلیسی از سوی ارگان رسمی حزب کمونیست چین (روزنامه مردم) منتشر می‌شود اوائل مارس مقاله‌ای با امضای شورای سردبیری منتشر کرد که تیترش چنین بود: "به سود چین است که تمام و کمال از روسیه حمایت کند".

در متن مقاله از جمله آمده بود: "چین و روسیه برای یکدیگر همچون یک منطقه حائل هستند. اگر روسیه از سوی غرب تضعیف شود یا در مدار آن قرار بگیرد ضربه‌ای سخت به منافع ژئواستراتژیک چین خواهد بود.

"از همین رو عدم موضع‌گیری در بحران کریمه و محکوم‌کردن تحریم روسیه از سوی غرب نوعی موضع‌گیری به سود کرملین تلقی می‌شود که از نظر محافل غربی "با سیاست سنتی چین، یعنی عدم مداخله، تطابق ندارد""روسیه مهم‌ترین شریک استراتژیک چین است که تا ۲۰، ۳۰ سال آینده هیچ کشور دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود. ما امیدواریم که غرب و روسیه به تفاهم برسند، اما اگر پای تحریم روسیه به میان آید چین باید بیش از پیش حمایت خود را از روسیه تشدید کند."

در ۱۲ سال گذشته مبادلات چین و روسیه هفت برابر شده و به ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است

تاکید بر مناسبات تنگاتنگ و استراتژیک روسیه و چین به خصوص از زمان روی کارآمدن شی جین پینگ، رهبر جدید چین در یک سال پیش بیش از پیش تشدید شده است. او در اولین سفر خارجی خود به مسکو رفت تا بر این ارتباط تنگاتنگ تاکیدی آشکار بگذارد.

در المپیک سوچی نیز رهبر چین برای در سایه‌قراردادن عدم حضور رهبران غرب در مراسم افتتاحیه این بازی‌ها، در اقدامی آشکارا حمایت‌گرانه و نمایشی به سوچی رفت و در نطقی که در آنجا ایراد کرد گفت: "میان چین و روسیه مناسباتی بر مبنای قوی‌ترین و مطمئن‌ترین بنیادها شکل گرفته است. مناسبات میان دو کشور هیچ‌گاه این چنین تنگ و نزدیک نبوده است."

این حرف‌ها اما نافی این نیست که در برخی مسائل بین‌المللی میان روسیه و چین اختلافاتی وجود دارد. برای مثال مسکو از حضور رو به افزایش چین در کشورهای آسیای میانه که آن را همچنان حوزه نفوذ سیاسی، امنیتی و اقتصادی خود تلقی می‌کند چندان خشنود نیست.

در مقابل، نزدیکی‌های اخیر مسکو به ژاپن، یعنی رقیب و دشمن دیرینه چین، نزد مقام‌های پکن ناخشنودی برانگیخته است.

با این همه، در مسائلی مانند بحران سوریه و مناقشه اتمی ایران یا در تلاش برای ایجاد "جهان چندقطبی و پس زدن هژمونی آمریکا" یا سیاست‌های مبتنی بر "تغییر رژیم" غرب که مسکو و پکن از جمله تحولات اخیر اوکراین را زیر همین مقوله تعریف می کنند هر دو کشور اشتراک نظر دارند.

تناقض چین در ماجرای کریمه

چین در قبال اقدام روسیه در الحاق کریمه به خاک خود سکوت اختیار کرده است

به لحاظ اقتصادی نیز در ۱۲ سال گذشته مبادلات دو کشور هفت برابر شده و به ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است. به خصوص روسیه به یکی از بزرگترین تامین‌کنندگان انرژی چین بدل شده و در حال حاضر بیشترین صادارت نفت روسیه به چین می‌رود. مانور نظامی مشترک دو کشور در تابستان گذشته نیز بزرگترین عملیات مشترک چین با یک کشور خارجی در طول تاریخ آن بود.

اما رفراندوم در کریمه و الحاق این منطقه به روسیه گرچه از یک سو در نگاه چین افزایش و تحکیم قدرت همسایه استراتژیکش را در پی دارد، ولی از دیگر سو لزوما تاثیر مثبتی بر تحولات داخلی چین و مشکلات جدایی‌خواهی در این کشور نخواهد داشت. از همین رو، روزنامه چاینادیلی، روزنامه رسمی چین در سرمقاله‌ اخیرش هشدار داد: "دولت ما باید قبل از هرگونه موضع‌گیری در رابطه با جدایی کریمه از اوکراین و الحاق آن به روسیه به وضعیت داخلی خود نگاه کند."

حتی این گونه هشدارها که در آنها اسم کریمه در کنار تایوان و تبت آمده نیز، بعداً ممنوع اعلام شد. دائره تبلیغات حزب کمونیست با فرستادن دستوری به تحریریه نشریات و رسانه‌ها آنها را نسبت به هر گونه قرینه‌سازی میان وضعیت کریمه و تایوان و تبت برحذر داشت.

در مناطقی از چین که گرایش‌های جدایی‌طلبانه در آنها قوی است، یعنی در تبت و منطقه مسلمان‌نشین اویغور و منطقه مغول‌نشین این کشور مطرح شدن درخواست‌های رفراندوم و به خصوص تحقق آن در حال حاضر امری بسیار نامحتمل است، ولی در مورد تایوان، چین با چنین "خطری" روبرو بوده است.

سال ۲۰۰۴ که رهبری وقت تایوان رفراندومی برای تقویت قدرت نظامی این کشور در برابر چین و در واقع تلاشی غیرمستقیم برای سمتگیری به سوی اعلام کشوری مستقل را به جریان انداخت چین با تمام قوا دست به تهدید زد و از همه اهرم‌های فشار علیه آن استفاده کرد.

"چین و روسیه؛ اوج بی‌سابقه در گسترش مناسبات با این همه تا زمانی که موضوع رفراندوم در کریمه جدی نشده بود چین در سطح رسانه‌ای و غیررسمی در حمایت از روسیه تردیدی به خود راه نداد"این رفراندوم نهایتا به دلیل عدم کسب آرای بیش از ۵۰ درصد ناموفق اعلام شد.

در هنگ‌کنگ نیز بعید نیست که زمانی مسئله جدایی از چین به صورت "تهدیدی" جدی برای پکن مطرح شود. همه این ها باعث شده که چین در مورد رفراندوم کریمه سکوت اختیار کند و در موضع دفاع از روسیه قرار نگیرد.

منافع اقتصادی چین در مناسبات با اوکراین

چین البته همیشه بر "سیاست عدم مداخله" در امور کشورهای دیگر تاکید کرده است

این سکوت را چین از جنبه دیگری نیز در تطابق با منافع خود می‌بیند. اوکراین از تامین‌کنندگان قابل اعتنای تجهیزات نظامی چین است. اولین و تنها ناو هواپیمابر چین را اوکراین ساخت و تحویل داد. ولی برای آینده، چین بیش از همه همکاری در عرصه‌ کشاورزی را با اوکراین حائز اهمیت می‌بنید.

سال گذشته مسکو و کیف توافق کردند که چین در ازای سرمایه‌گذاری در اوکراین ۱۵ سال غله از این کشور دریافت کند.

برای چین که به دلیل رشد و گسترش شهرها روز به روز کشاورزی آن محدودتر می‌شود دریافت غله از اوکراین نوعی ضمانت برای امنیت غذاییش به شمار می‌رود.

همه این عوامل سبب شده که چین به رغم متهم‌کردن غرب به ایجاد بحران در اوکراین در مورد مسئله کریمه موضعی خنثی و توام با سکوت اختیار کند و حتی در شورای امنیت سازمان ملل به قطعنامه محکومیت اقدام مسکو در کریمه رای ممتنع بدهد. امیدواری چین این است که به تدریج آب‌ها از آسیاب بیافتد و به خصوص با انتخابات ریاست جمهوری در اوکراین در ماه مه و خارج شدن احتمالی مناسبات این کشور با روسیه از حالت تنش، شرایطی به‌وجود آید که پکن را در زمینه موضع‌گیری در مخمصه قرار ندهد.

با این همه، گسل‌ها و تنش‌های داخلی در خود چین، از جمله تشدید گرایش‌های جدایی‌طلبی از یک سو و تلاش و سمت‌گیری این کشور برای حضور بیشتر در معادلات و روندهای بین‌المللی از سوی دیگر، بعید است که با موضع خنثی و بی‌طرفانه‌ای که پکن همیشه بر آن تاکید داشته هماهنگ بماند. به عبارت دیگر، مخمصه چین در موضع‌گیری‌ در قبال بحران کریمه احتمالا ً تنها به این مورد محدود نخواهد ماند.