عباس سحاب؛ نامی به گستره جغرافیای ایران زمین

به گزارش خبرنگار مهر در اراک، مطالعه تاریخ از زندگی عباس سحاب نشان می دهد، وقتی جهانگردان فرانسوی ایران و ملتش را به دلیل نداشتن یک نقشه راهنمای پایتخت به سخره گرفتند پاسخی به ذهن جوانش خطور نکرد مگر اینکه مسیر علم را به طور جدی بپیماید و نقشه ای را ترسیم کند. عباس تحت تاثیر این برخورد و با توجه به زمینه علاقه مندیش به جغرافیا تصمیم بزرگی را گرفت. او قصد داشت نخستین نقشه توریستی تهران را تهیه کند، این کار برای جوانی به سن و سال وی امری بسیار دشوار و غیر ممکن به نظر می آمد، اما عباس سحاب با تلاش بی وقفه و عزم راسخش می خواست خلاف این مسئله را ثابت کند و چنین نیز کرد و سالها بعد بنیانگذارجغرافیای نوین ایران نام گرفت. عباس سحاب فرزندی از دیار عالم پرور تفرش دهمین فرزند ابوالقاسم سحاب از بزرگان علم، سوم دی ماه ۱۳۰۰ در روستای "فم" تفرش به دنیا آمد پدر نام فرزند را عباس نهاد و در مسیر دانش اندوزی پسر گام به گام او حرکت کرد تا او نیز پای در جای پدر گذارد و چنین نیز هم شد، اگر پدر ۷۰ جلد کتاب از خود به یادگار گذاشت پسر چندین برابر او تالیفات تقدیم عالمان علم کرد. چهارساله بود که به تشویق و راهنمایی پدر به مکتب درس ملاحسین شاهمیری رفت و مدت سه سال نزد این استاد شاگردی کرد.

"عباس تحت تاثیر این برخورد و با توجه به زمینه علاقه مندیش به جغرافیا تصمیم بزرگی را گرفت"در هفت سالگی برای ادامه تحصیل وارد مدرسه کمالیه شد، برای ادامه تحصیلات متوسطه به مدرسه‌های ابن سینا و علمیه رفت و ذوق و استعداد سرشار خود را نشان داد. وی تحت راهنمایی‌های پدر و آموزگاران بیشتر اوقات خود را در تهیه نقشه‌های جغرافیایی گذراند. در همین دوره دبیرستان، اولین نقشه تهران را بعد از شش ماه کار و تلاش به خط لاتین تهیه کرد. نخستین نقشه توریستی تهران حاصل غرور ترک خورده جوان ایرانی عباس سحاب از کودکی عاشق هنر بود، خوب نقاشی می‌کرد و تابلوهای بسیاری از او به یادگار مانده‌است و شاید علاقه او به هنر بود که او را در مسیر ترسیم جغرافیای ایران موفق کرد.  غرور ترک برداشته عباس از سخنان چند مسافر خارجی عزم او را استوار کرد.

کار را با بیست و هفت ریال که تمام دارایی او بود آغاز کرد، با این دارایی یک شیشه مرکب چین، و یکی دو متر کاغذ کالک و چند قلم هاشور خریده و به کمک وسایل مختصری که در خانه داشت کارش را شروع کرد. روزها و شبها از پی هم می آمدند و او سرسختانه می کوشید. دشواریهای راه نمی توانست به عزم آهنین و اراده قوی وی فایق آید و سرانجام بعد از شش ماه توانست به آرزویش جامه عمل بپوشاند. عباس سحاب با شش ماه تلاش بی وقفه و شبانه روزی خود نخستین نقشه توریستی شهر تهران را تهیه کرد و در این مدت شالوده و اساس موسسه جغرافیایی سحاب را در اتاق بیست متری واقع در زیرزمین خانه ای بنیان گذاشت که امروزه پس از گذشت پنجاه سال به معتبرترین موسسه خصوصی جغرافیایی کشور و یکی از معتبرترین موسسات جغرافیایی جهان تبدیل شده و نام وی نیز به عنوان پدر جغرافیا در ایران به ثبت رسیده است. سفر به سی هزار شهر و روستا برای تهیه نقشه عباس سحاب به دلیل علاقه وافر به دانش جغرافیا در سال ۱۳۱۵ به همراه پدر سنگ بنای نخستین مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی خصوصی ایران را گذاشت.

"چهارساله بود که به تشویق و راهنمایی پدر به مکتب درس ملاحسین شاهمیری رفت و مدت سه سال نزد این استاد شاگردی کرد"وی برای تهیه نقشه‌های مناطق گوناگون ایران به بیش از سی هزار شهر و روستا سفر کرد، وی در سال ۱۳۳۴ با همکاری موسسه کلمبوس آلمان، کره جغرافیایی را به خط و زبان فارسی تولید کرد. عباس سحاب مولف، نقشه نگار و ناشر صدها اطلس و نقشه جغرافیایی از شهرها و استان‌های ایران، کشورهای خاورمیانه، خلیج فارس و دودمان‌های تاریخی ایران است. سبک جذاب نقشه کشی جغرافیا حاصل پیوند هنر و علم او با ابداع سبکی نوین در تولید نقشه‌های جغرافیایی به عنوان یکی از نقشه‌نگاران صاحب سبک در دنیا مطرح شد و این سبک به وجود نیامد مگر به مدد پیوند علم و هنر. عکس تزئینی است نقشه های زیبایی که از استاد به یادگار مانده شامل نقشه اصفهان، تبریز، شیراز، همدان، مازندران از زمره ی کارکردهای او در این حیطه است. نقشه اصفهان و بعدها، نقشه پاکستان ( ۱۹۶۰ م.

- ۱۳۳۹ ش. ) به خاطر جلوه های هنری و ارائه سبک خاص رسم تصاویر و تذهیب حاشیه ها که ویژگی کار استاد و در جهان بی نظیر است. تهیه و ترسیم نقشه ی کشورهای عراق، کویت، عربستان، مکه و مراسم حج، افغانستان، کشورهای مشترک المنافع، جمهوری های شوروی سابق، هندوستان بخش دیگری از آثار او را تشکیل می دهند. تدوین اطلس چهارده قرن هنر اسلامی از دیگر آثار بزرگ و ارزشمند او تالیف و تدوین اطلس چهارده قرن هنر اسلامی به دو زبان فارسی و انگلیسی در ۲۰ مجلد است. تالیف این مجموعه با حمایت یونسکو در زمان حیات او ادامه داشت اما به انجام نرسید، و تنها جلد دوم آن تحت عنوان هنر خوشنویسی، از آغاز تا امروز به دو زبان فارسی و انگلیسی در سال ۱۳۸۱خورشیدی چاپ و منتشر شد.

"در هفت سالگی برای ادامه تحصیل وارد مدرسه کمالیه شد، برای ادامه تحصیلات متوسطه به مدرسه‌های ابن سینا و علمیه رفت و ذوق و استعداد سرشار خود را نشان داد"سحاب، اولین پاسدار خلیج همیشه فارس مطالعه، پژوهش و گردآوری اسناد تاریخی و جغرافیائی خلیج فارس برای مقابله با سازندگان اسامی جعلی و اثبات حقانیت ایرانیان و اصالت نام این آبراه همیشه ایرانی ازسالهای دهه ۴۰ خورشیدی تا پایان حیات از دغدغه‌های بزرگ استاد سحاب بود. وی با تشکیل نخستین نمایشگاه اسناد تاریخی و جغرافیائی خلیج فارس در سال ۱۳۴۵ و تدوین و انتشار چند مجلد اطلس به زبانهای فارسی، عربی و انگلیسی و شرکت در مجامع علمی داخل و خارج کشور و تشکیل نمایشگاهها در این زمینه اهتمام کرد. بنیاد فرهنگی "سحاب" یادگار برای معرفی سحاب ها استاد در سال های پایانی عمر خود، درصدد تأسیس یک بنیاد فرهنگی برآمد که چنین کر و نام آن را " سحاب " گذاشت تا با گردآوری و ساماندهی میراث تمدنی و تاریخی تفرش ، چاپ و نشر آثار و تألیفات استاد ابوالقاسم سحاب و دیگر اندیشمندان آن دیار، همراه با ثبت و ضبط خاطرات و اطلاعات شفاهی و تاریخی دانشمندان و عالمان معاصر تفرشی گامی در عرصع معرفی بزرگان علمی برداشته شود. از نوآوری های دیگر عباس سحاب در زمینه ی دانش جغرافیا و کارتوگرافی، می توان از برپایی نمایشگاه های جغرافیایی از سال های پایانی دهه ی ۴۰ به بعد یاد کرد. وی نخستین نمایشگاه نقشه ی خود را در سال ۱۳۳۹ در دانشسرای تهران برپا کرد و از آن تاریخ ، نه فقط در تمام نمایشگاه های جغرافیایی داخل و خارج شرکت جدی داشت، بلکه بارها مستقلاً در دانشگاه ها و مراکز فرهنگی، به ایجاد نمایشگاه و شناساندن جغرافیا و نقشه پرداخت و همواره با موفقیت های قابل توجهی مواجه بود.

در سال ۱۳۵۲، در راستای همکاری نزدیک مؤسسه ی سحاب با انجمن جغرافی دانان ایران و ایجاد نمایشگاه در تمام کنگره های جغرافیایی، به پاس مشارکت ها و خدمات استاد عباس سحاب به دانش جغرافیا و کارتوگرافی، وی به عنوان اولین ( و تا به کنون، آخرین ) عضو افتخاری آن انجمن برگزیده شد. شرکت در کنفرانس های بین المللی جغرافیایی در مکزیک، ژاپن، مجارستان و چین در سال های دهه ی ۷۰ به همراه شرکت دائمی در نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت در آلمان و نمایشگاه های صنعت چاپ در اروپا از زمره ی دیگر فعالیت های بین المللی استاد است. همچنین تهیه و گردآوری نقشه ها و کتاب های مربوط به ایران از سراسر جهان، در کنار جمع آوری نقشه های کشورهای مختلف و آرشیو آن از قدیمی ترین ایام تا کنون، که پیوسته مورد استفاده ی اساتید و دانشمندان و مراجع علمی کشور قرار گرفته و در نتیجه، ایجاد بزرگترین کتابخانه ی تخصصی جغرافیایی ایران و خاورمیانه را سبب شده است، مکمل فعالیت های مزبور است. کتابخانه و هزاران کتابی که نام سحاب را زنده می کند عباس سحاب افزون بر مؤسسهٔ جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب و چاپخانه جغرافیایی سحاب، کتابخانهٔ جغرافیایی سحاب را نیز به یادگار گذاشته‌است. عکس تزئینی است بنیان این کتابخانه را پدر ایشان ابوالقاسم سحاب گذاشت اما او با گردآوری منابع فراوان در جهت هر چه غنی‌تر کردن آن کوشید.

"وی تحت راهنمایی‌های پدر و آموزگاران بیشتر اوقات خود را در تهیه نقشه‌های جغرافیایی گذراند"این کتابخانه تخصصی هم اکنون دارای چندین هزار جلد کتاب و تقریباً به همین اندازه نشریات ادواری در زمینه جغرافیا و نیز بیش از ۲۰هزار نقشه از ایران و جهان است. و بالاخره استاد بعد از یک عمر تلاش در ۱۴ فروردین ۱۳۷۹ درگذشت و در قطعه هنرمندان و دانشمندان ایران در بهشت‌زهرا تهران به خاک سپرده شد