نقد و بررسی دیدگاه‌های تیموتی فرنیش در زمینه مهدویت

نقد و بررسی دیدگاه‌های تیموتی فرنیش در زمینه مهدویت

این نوشتار ابتدا مباحث مطرح شده از سوی فرنیش، به‌ویژه در زمینه مهدویت را دسته‌بندی و عنوان کرده و در این جهت، به ریشه‌یابی و ردیابی مبنای فکری وی پرداخته است.

چکیده

مهدی‌پژوهان معاصر غربی، تحقیقاتی متمایزتر و خاص‌تر از پیشینیان خود در موضوع منجی‌گرایی اسلامی (مهدویت) ارائه کرده‌اند و این، به دلیل ارتباطات علمی گسترده تر، وجود منابع اصیل تر و تمرکز بیش‌تر ایشان بر موضوع بوده است. «تیموتی فرنیش» یکی از این مستشرقان است که با توجه به تخصص در تاریخ، فرقه‌ها و عقاید اسلامی؛ به این موضوع پرداخته و در این زمینه کتاب و مقالات بسیاری نگاشته است؛ به طوری که دیدگاه‌های وی در محافل علمی و رسانه‌ای غرب مورد استناد قرار می‌گیرد. بررسی دیدگاه‌های فرنیش در زمینه مهدویت، علاوه بر شناخت پیش‌فرض‌ها، مستندات و نتیجه‌گیری‌های او، زمینه نقد دیدگاه‌های وی و همفکرانش را فراهم می‌کند و به تبیین رویکرد محافل علمی غرب در دوره معاصر یاری می‌رساند.

این نوشتار ابتدا مباحث مطرح شده از سوی فرنیش، به‌ویژه در زمینه مهدویت را دسته‌بندی و عنوان کرده و در این جهت، به ریشه‌یابی و ردیابی مبنای فکری وی پرداخته است. در ادامه، اشکالات روشی و محتوایی سخنان وی که به نتیجه گیری های نادرست منجر گردیده؛ طرح شده است. ذکر مؤلفه‌های مثبت و منفی تحقیقات فرنیش و نیز راستی آزمایی و نقد آرای وی از دیگر مباحث طرح شده در این مقاله است.

"در ادامه، اشکالات روشی و محتوایی سخنان وی که به نتیجه گیری های نادرست منجر گردیده؛ طرح شده است"روش تحقیقی این نوشتار، کتابخانه‌ای ـ نرم‌افزاری بوده و با نگاه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است.
واژگان کلیدی: مهدویت، تیموتی فرنیش، شرق‌شناسان غربی، منجی‌گرایی اسلامی.
مقدمه
سابقه مطالعه منجی‌گرایی اسلامی در میان غربیان از دو قرن کم‌تر است. در میانه قرن نوزده میلادی و به واسطه ظهور برخی مدعیان مهدویت در کشورهای اسلامی همچون ایران، هند و به‌ویژه سودان؛ توجه برخی محافل سیاسی و علمی غرب به موضوع مهدویت جلب گردید و توجه افرادی همچون جیمز دارمستتر ، فان فلوتن ، گلدتسهیر و ادوارد براون را به طور خاص به اهمیت و جایگاه این باور نزد مسلمانان، متمرکز ساخت. متاسفانه، دیدگاه‌های مستشرقان پیشین به دلایل مختلفی همچون کمبود منابع اطلاعاتی، پیش‌داوری‌ها و تاریخی‌نگری به جای اتخاذ روش پدیدارشناسانه، اشکالات متعددی داشت (موسوی، ۱۳۸۹: ۱۱۲).

اگرچه شرق‌شناسان متاخر همچون مونتمگری وات و یا برنارد لوییس در تکمیل منابع اطلاعاتی و ارائه دیدگاه‌هایی دقیق‌تر در این موضوع سعی داشته‌اند؛ مسیر طی‌شده از سوی ایشان غالباً با دیدگاه‌های پیشینیان متفاوت نبوده است (همان: ۲۳۳).
تیموتی آرفرنیش یکی از نویسندگان و پژوهشگران غربی است که در زمینه مهدی‌گرایی اسلامی مقالات متعدد و کتاب ویژه ای تألیف کرده است. به‌رغم این‌که فرنیش در سالیان اخیر جایگاه خاصی در زمینه پژوهش‌های مرتبط با منجی‌گرایی اسلامی کسب کرده؛ متاسفانه آرا و دیدگاه‌های وی مورد بررسی و نقد قرار نگرفته است و نوشته خاصی در این مورد به زبان فارسی موجود نیست. علت این امر را باید در متاخر بودن فرنیش و نیز عدم توجه مهدی‌پژوهان مسلمان به دیدگاه‌های وی جست‌وجو کرد؛ لیکن فعالیت‌های رسانه‌ای نسبتا وسیع فرنیش از سویی و تسلط خوب وی بر زبان عربی، تاریخ اسلام و عقاید اسلامی، به‌ویژه مهدویت از سوی دیگر؛ شناخت شخصیت و دیدگاه‌های وی را ناگزیر می‌نماید.

این نوشتار ابتدا نگاهی کوتاه به شخصیت و آثار فرنیش داشته و سپس به مهم‌ترین دیدگاه‌های فرنیش، به‌ویژه آرای مرتبط با مهدویت اشاره کرده و در بخش انتهایی به تحلیل و نقد آن دیدگاه‌ها پرداخته است.
بنابر اطلاعات موجود در فضای مجازی و سایت شخصی فرنیش، او متولد و ساکن آمریکا (آتلانتا در ایالت جورجیا) بوده (Furnish, mahdiwatch.org/id1.html) و هم‌اکنون استادیار دانشگاه پیرامونی جورجیا (به مدت ۷ سال) و نیز استاد مهمان دانشکده عملیات مشترک (به مدت ۲ سال) می‌باشد.
(wikistrat.com/experts/dr-timothy-furnish).

تیموتی فرنیش مدرک کارشناسی ارشد خود را از مدرسه علوم دینی کونکوردیا در سنت لوییس و دکترای خود را در تاریخ اسلام را از دانشگاه ایالتی اوهایو در سال ۲۰۰۱ اخذ کرده
(Furnish, mahdiwatch.org/id1.html) و از نظر مذهبی پیرو کلیسای پروتستانی لوتری است (Furnish, mahdiwatch.org/ ۲۰۱۲.۷. 01_arch.html). فرنیش حضور چندساله ای در ارتش آمریکا پیش از دوران تحصیلات تکمیلی داشته و به عنوان بازجو، زباندان و در برهه ای از زمان به عنوان کشیشِ هنگ، فعالیت داشته است.

تسلط بالای فرنیش بر زبان عربی ـ و تا حدودی فارسی و ترکی ـ حاصل همین پیشینه نظامی اوست. وی مشاور فرماندهی عملیات ویژه و جامعه اطلاعاتی آمریکا بوده و در سه سال قبل، به عنوان تحلیل‌گر ژئوپلتیک با موسسه ژاکوب تکنولوژی همکاری داشته است (wikistrat.com/experts/dr-timothy-furnish).
همچنین وی به عنوان استاد و سخنران میهمان در نشست‌های مختلفی همچون مؤسسه دفاع برای مدیریت کمک به امنیت ، دانشگاه عملیات ویژه مشترک، مرکز آموزشی اجرایی قانون فدرال و دانشکده جنگ ارتش آمریکا و نیز تحلیل‌گر مبارزه با شورش و سرویس اطلاعاتی منبع باز در ارتش آمریکا شرکت کرده است
(Furnish, about.me/trfurnish, www.mahdiwatch.org/id1.html).
از تیموتی فرنیش تنها یک کتاب به چاپ رسیده است. این کتاب «مقدس ترین جنگ‌ها: مهدیان اسلامی، جهاد ایشان و اسامه بن لادن» نام دارد.

"ذکر مؤلفه‌های مثبت و منفی تحقیقات فرنیش و نیز راستی آزمایی و نقد آرای وی از دیگر مباحث طرح شده در این مقاله است"طبق گفته خود فرنیش، این کتاب متن تکمیل شده و توسعه یافته پایان نامه دکترای وی در رشته تاریخ اسلام است که پس از حوادث ۱۱ سپتامبر نوشته شده و در سال ۲۰۰۵م. به چاپ رسیده است
(Shenkman, historynewsnetwork.org/article/۲۹۳۸۹:۲۰۰۶). فرنیش در مقدمه این کتاب علت تدوین آن را حوادث پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱م. و زمینه های مهدی‌گرایانه ای که در پس این ماجرا نهفته بوده و باید بیش‌تر به آن پرداخته شود؛ عنوان کرده است. عناوین فصول کتاب «مقدس ترین جنگ‌ها» عبارتند از:
۱٫ مهدویت چیست و از کجا آمده است؛
۲٫ جنبش‌های مهدی گرا در طول تاریخ؛
۳٫ مقابله کنندگان با مهدویت، عقاید و خط مشی ها؛
۴٫ مهدی مجازی در حال حاضر؛
۵٫ ضدمهدی گرایان عصر مدرن؛
۶٫ نتیجه: چه کسی مهدی بعدی خواهد بود؟
فرنیش علاوه بر کتاب مقدس ترین جنگ‌ها، مقالات متعددی در موضوعاتی همچون مهدی گرایی، آخرت‌شناسی اسلامی، فرقه‌های اسلامی، جنبش‌های چندملیتی اسلامی، جهادگرایی و تاریخ اسلامی دارد؛ علاوه بر آن‌که وی نویسنده مقاله ویژه «هزاره گرایی در اسلام» در دایره المعارف هزاره گرایی هست.

همچنین وی مقالات متعددی را برای همایش‌های مرتبط با حوزه کاری خود ـ مهدی گرایی، تاریخ اسلام، اسلام در شمال آفریقا و تصوف ـ ارسال کرده که از مهم‌ترین آن‌ها در موضوع مهدویت، کنفرانسی با نام «امام مهدی، عدالت و جهانی‌سازی» است که در ابتدای سال ۲۰۰۴م.

در لندن برگزار شده و او با مقاله «ظهور اولیه یا بازگشت؟ نگاه معاصر اهل سنت و شیعیان به مهدویت» در آن حضور داشته است
(Imam-Mahdi-Justice-Globalisationihrc.org.uk/events/۶۸۰۲-).
همچنین او در چهارمین همایش بین المللی دکترین مهدویت (سال ۲۰۰۸م. در تهران) با مقاله «مقایسه حکومت‌های مدعی مهدویت در طول تاریخ با نظریه حکومت واقعی مهدوی در آینده» شرکت کرده است (mahdaviat-conference.com/vdchtqnkd23nz.۱۰۲.html).
از فرنیش بیش از ۵۰ مقاله در مجلات و سایت‌های مختلفی همچون Weekly Standard، Washington Times، The Lutheran Witness، History News Network و Middle East Quarterly منتشر شده است؛ علاوه بر این او مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های متعددی دارد. برخی از عناوین مقالههای وی عبارتند از:
۱٫ مهدی گرایی در جهان عرب سنی مذهب در عصر حاضر؛
۲٫ بن لادن؛ مردی که ممکن است مهدی باشد؛
۳٫ گردن زدن تحت نام اسلام؛
۴٫ ۷ افسانه در مورد اسلام؛
۵٫ یهودستیزی در اسلام؛ اسرائیل آغاز کننده جنگ نیست؛ و
۶٫ امپراتوری جدیدی برای مهدی؟ دستوری جدید برای پان اسلامی های ایرانی و لیبیایی؛
۷٫ آیا عراق شعله منجی گرایی اسلامی را بر خواهد افروخت؟؛
۸٫ اهمیت مهدی گرا بودن؛ در میان ایرانیان دوازده امامی؛
۹٫ قدرت نمایی منجیان در ایران؛ عیسی مسیح در مقابل مهدی؛
۱۰٫ بازگشت به آینده (مهدی گرایان)؟؛
۱۱٫ نگاهی غربی به اهداف برنامه هسته ای ایران؛ هسته ای سازی آخرالزمان یا ذخیره سازی انبار سلاح برای مهدی؛
۱۲٫ مهدویت و فرقه گرایی و تصوف، در جهان اسلام در حال اوج گیری است.
قابل ذکر است که فرنیش، سایتی معروف با عنوان «نگاه به مهدی» دارد که حاوی دیدگاه‌های مختلف او در زمینه های مرتبط با منجی گرایی اسلامی است. از آن‌جا که به موضوع منجی‌گرایی اسلامی به صورت خاص در فضای مجازی کم‌تر پرداخته شده و بیش‌تر مطالب بارگذاری شده در این سایت در این موضوع است؛ سایت مذکور جایگاه ویژه‌ای یافته و بسیاری پژوهشگران غربی در این عرصه، به مطالب این سایت ارجاع می‌دهند. نکته جالب توجه آن‌که مطابق گزارش سایت معروف آمارگیری آلکسا، بیش از ۷۰ درصد کسانی که از طریق جست‌وجو به این سایت رسیده‌اند، با جست‌وجوی کلیدواژه “Mahdi” این سایت را یافته‌اند (alexa.com/siteinfo/mahdiwatch.org).
آرا و دیدگاه‌های فرنیش
دیدگاه‌های فرنیش در میان انبوه نوشته های او در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی و مصاحبه و نیز مطالب مندرج در سایت وی قابل برداشت و مشاهده است.

"روش تحقیقی این نوشتار، کتابخانه‌ای ـ نرم‌افزاری بوده و با نگاه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است"گرچه موضوع این نوشتار بررسی و نقد دیدگاه‌های فرنیش در حوزه مسائل مهدوی است؛ از آن‌جا که وی در مورد تاریخ اسلام، زندگانی پیامبر اکرم  (ص)، آیات قرآن کریم و… به عنوان اصول مقدماتی مباحثی را طرح کرده و نیز ادعاهای وی در زمینه مهدویت بر این شالوده ها بنا نهاده شده است؛ نمی‌توان از آن مبانی صرف نظر کرد.

از طرف دیگر، مسائل مطرح شده از سوی فرنیش بسیار وسیع بوده و برخی از انتقادات وی بارها از سوی مستشرقان و منتقدان دیگر ابراز شده و نیز علمای اسلامی به آن‌ها پاسخ داده‌اند (عبدالمحمدی، ۱۳۹۲: ۲۸-۳۲ و زمانی، ۱۳۹۲: ۵۳۱-۵۴۳). بنابراین، سعی می شود نکات کلیدی هر بحث گزینش و مطرح گردد تا در بخش بعد به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته شود.
بنابر مطالب ذکر شده، تقسیم بندی زیر برای بررسی نظریات فرنیش صورت پذیرفته است:
الف) دیدگاه‌های وی در مورد اسلام
فرنیش در نوشته های گوناگون خود به صورت متعدد به جنبه های مختلف عقاید و احکام دین اسلام، فرقه های اسلامی و نیز رفتار مسلمانان پرداخته است. مطالب مطرح شده از سوی فرنیش در مورد اسلام به اختصار عبارتند از:
۱٫ تخطئه دین اسلام و برخورد این دین با پیروان دیگر ادیان 
از نظر فرنیش، اسلام به هیچ عنوان دین صلح و سازش نیست
(Furnish, http://historynewsnetwork.org / article/۱۶۵۳۶:۲۰۰۶ و نیز mahdiwatch.org/۲۰۱۲.۱۱.01_arch.html). نیز وی مدعی است که عقاید تعلیمی اسلام، خود منشأ دیدگاه افراطی برخی مسلمانان بوده و این مطلب در تاریخ اسلام، نمود بسیاری داشته است (Glazov, archive.frontpagemag.com/Printable.aspx?ArtId=2766). از دیگر انتقادات مهمی که فرنیش در نوشته های خود به طور متعدد در مورد اسلام ابراز داشته، برخورد این دین با پیروان دیگر ادیان است.

او صریحاً اسلام را دینی می داند که در اساس با یهود مشکل داشته است. وی برای اثبات مدعای خود به سراغ زمان پیامبر اسلام (ص) رفته و برخوردهای ایشان را با یهودیان بنی قریظه، بنی قینقاع و بنی نضیر شاهد می‌آورد (همان).
۲٫ تخطئه پیامبر اسلام  (ص): فرنیش رفتارهای افراطی برخی مسلمانان را به رفتار پیامبر گرامی اسلام  (ص) مستند می داند و در تلاش است چهره‌ای از حضرت محمد (ص) ارائه کند که به هیچ وجه با رهبران دیگر ادیان الاهی، همچون عیسی (ع) و حتی بودا شبیه نبوده و به هیچ عنوان با خداوند ارتباطی نداشته است
(Furnish, historynewsnetwork.org / article/ ۱۳۱۷۶۹: ۲۰۱۰). اِعمال کینه های شخصی، پیروی از شهوات، داشتن روحیه خشن (mahdiwatch.org/۲۰۱۲.۰.01_arch.html) و… گوشه ای از تهمت‌های ناروایی است که وی در نوشته های خود به پیامبر اعظم  (ص) روا داشته است.
۳٫ تخطئه قرآن کریم: فرنیش همچنین نگاه تک سویه ای به آیات قرآن داشته و با اشرافی که به زبان عربی دارد، به زعم خود موارد مشکل دار آیات الاهی را در گفتار و نوشتار خود بیان کرده و مدعی است به دلیل برخی آیات قرآن، نمی توان آن را کلام خداوند دانست! موضوعات مورد استناد وی در این عرصه مواردی است همچون نفی دیدگاه مسیحیان در مورد جایگاه عیسی (ع)، دستور اسلام به زدن زنان، دستور به کشتن غیر مسلمانان و دستور به گردن زدن مخالفین (mahdiwatch.org/۲۰۱۲.۰.01_arch.html). او همچنین استدلال علمای اسلامی را در تفسیر و توجیه این آیات رد می کند
(Furnish, historynewsnetwork.org/article/۱۶۵۳۶:۲۰۰۶) و در مواردی حتی موافقت ضمنی خود را با بی احترامی به قرآن و حتّی سوزاندن آن ابراز می دارد! (mahdiwatch.org/۲۰۱۲.۱۱.01_arch.html).
۴٫ خشن و جنگ‌طلب نشان دادن اسلام و عنوان کردن گردن زدن، به عنوان روش مورد علاقه اعدام در اسلام: فرنیش مدعی است خشونت در اسلام تئوریزه شده و تصوّر اسلام بدون خشونت ناممکن است (Furnish,؛ historynewsnetwork.org/article/۱۶۵۳۶:۲۰۰۶ mahdiwatch.org/۲۰۱۲.۲.01_arch.html). در این جهت او جهاد و خشونت را از یک مقوله دانسته (همان)؛ و صریحاً توسعه اسلام را مدیون جنگ طلبی و دستورات جهادی صدر اسلام می‌داند (Furnish, historynewsnetwork.org/ article/ ۱۶۵۳۶: ۲۰۰۶; mahdiwatch.org /۲۰۱۲.۱۱.01_arch.html).
وی همچنین مدعی است گردن زدن (بریدن سر) روش مورد علاقه اعدام در اسلام است و این روش طی قرون متمادی اجرا شده است.

"تیموتی آرفرنیش یکی از نویسندگان و پژوهشگران غربی است که در زمینه مهدی‌گرایی اسلامی مقالات متعدد و کتاب ویژه ای تألیف کرده است"وی آیات ۳ سوره محمد و ۱۲ سوره انفال را از جمله آیاتی می‌داند که مسلمانان را به این روش کشتار توصیه می کند (همان). البته فرنیش که نمی تواند موارد تاریخی متعدد گردن زدن در جهان مسیحیت را ندیده بگیرد، سعی می کند این موارد را با ادعای عدم ارتباط آن‌ها با جوهر دین مسیحیت توجیه کند و در مقابل گردن زدن را موضوعی در متن دین اسلام نشان دهد. نکته جالب توجه این‌که وی گردن زدن را با بحث مهدویت عجین دانسته و ادعا می کند اغلب رهبرانی که به این روش کشتار پرداخته اند، از مهدی‌خوانده ها بوده اند (همان).
ب) دیدگاه‌های فرنیش در زمینه مهدویت
«مهدویت» موضوعی است که بخش زیادی از نوشته های فرنیش به آن معطوف است. شاید کم‌تر بتوان موضوعی مرتبط با آخرالزمان و مهدویت یافت که در جهان اتفاق افتاده و فرنیش در مورد آن اظهار نظر نکرده باشد.
از نظر فرنیش، بازگشت مهدی یا امام غایب مسئله ای کوچک و حاشیه ای نیست؛ بلکه مسئله ای اساسی و اصلی است که باید به آن توجه شود؛ چراکه اعتقاد به مهدی (عج) به صورتی پایدار و محکم در اسلام بنا شده و شاید مهم‌تر از آن، همچنان به عنوان انگیزه و چراغ هدایت و امید برای بسیاری از مسلمانان امروز نقش دارد (mahdiwatch.org/۲۰۱۳.۱۱.01_arch.html). فرنیش توجه غرب را به مهدویت در عصر حاضر، به دلیل پررنگ بودن مهدی خواهی در میان مسلمانان لازم می داند و در این زمینه به آمارهای مختلف استناد می‌دهد.

(همان). اثبات توجه همه مسلمانان به مهدویت تا آن‌جا برای فرنیش مهم بوده که وی دلیل تألیف رساله دکترای خود را اثبات حضور باور به مهدویت در میان اهل سنت می داند
(Shenkman, historynewsnetwork.org/article/۲۹۳۸۹:۲۰۰۶) و معتقد است در عصر حاضر نیز این توجه در میان مسلمانان سنی مذهب بالاست. (mahdiwatch.org/۲۰۱۳.۶.01_arch.html)
از نظر او، مهدی (عج) یک رهبر جنگی اسلامی خشن است که تلاش می کند غیرمسلمانان را به هر طریق، ولو به زور و تهدید به قتل، مسلمان کند! او عقیده مهدویت را یکی از منشأهای افراط گرایی و خشونت می‌شمارد (Furnish, blogs.lcms.org/۲۰۰۹/dueling-messiahs-jesus-v-the-mahdi-in-iran-۲-۲۰۰۹) و جنبش‌های مهدی گرا از سده های اخیر تا عصر حاضر (به‌ویژه ظهور بن لادن) را شاهد بر گفتار خود می آورد (mahdiwatch.org/۲۰۱۳.۱۱.01_arch.html).
موضوع دیگری که مورد توجه فرنیش بوده و حتی در بخش مهمی از کتاب معروفش به آن پرداخته، «متمهدیان»، یا «مهدی خوانده ‌ها» است. از نظر وی بررسی مهدی خوانده ها جوانب مختلفی از اعتقاد منجی‌گرایی اسلامی و قابلیت‌های آن را مشخص می کند. وی ظهور متمهدیان را دلیل خوبی برای نمایش جایگاه مهدی گرایی در میان مسلمانان در طول تاریخ می داند (mahdiwatch.org/۲۰۰۷.۰.01_arch.html) و در کتاب خود از میان آن‌ها به بررسی تاریخ و عقاید هفت متمهدی، از جمله ابن تومرت (۱۲-۱۳ م.)، سید محمد جانپوری (۱۵-۱۶ م.)، محمد احمد سودانی (۱۹ م.) و جهیمان العتیبی پرداخته است.
ج) دیدگاه‌های فرنیش در مورد مسائل ایران
دیدگاه‌های فرنیش در مورد ایران نیز جالب توجه است.

"وی مشاور فرماندهی عملیات ویژه و جامعه اطلاعاتی آمریکا بوده و در سه سال قبل، به عنوان تحلیل‌گر ژئوپلتیک با موسسه ژاکوب تکنولوژی همکاری داشته است (wikistrat.com/experts/dr-timothy-furnish)"وی در مواضع گوناگون به مسائل سیاسی و اعتقادی ایران، به‌ویژه از روزنه ارتباط آن موضوعات با مهدویت پرداخته است. او به تأثیر مهدویت بر انقلاب اسلامی ایران معترف است و آن را منشأ تأثیرپذیری دیگر ملل مستضعف اسلامی می داند (همان)؛ در عین حال مدعی است مهدویت در ایران ناشی از در اقلیت بودن شیعیان و نیز تفکرات مارکسیسیتی بوده (mahdiwatch.org/۲۰۱۴.۳.01_arch.html) و از طرف دیگر، ایران از انعکاس و تبلیغ مهدویت به دنبال اهداف خاصی است و از آن به عنوان ابزار سیاسی، مذهبی و تبلیغی استفاده می کند (Furnish, blogs.lcms.org/۲۰۰۹/dueling-messiahs-jesus-v-the-mahdi-in-iran-۲-۲۰۰۹).
بررسی افکار و نظریات
جنبه‌های مثبت و منفی دیدگاه‌های فرنیش
همان گونه که در خلاصه دیدگاه‌های فرنیش ملاحظه گردید، وی در زمینه های مختلفی اظهارنظر کرده است. در نظریات تیموتی فرنیش ویژگی‌های خاص و مثبتی دیده می شود که انصاف اقتضا می کند به این موارد نیز پرداخته شود. به طور خلاصه فرنیش دارای جنبه های مثبت چندی است که وی را از دیگر محققان و نویسندگان غربی که در عرصه منجی خواهی اسلامی به فعالیت می پردازند؛ متمایز می کند:
۱٫ تسلط به زبان‌های مرتبط با امور تحقیقاتی: فرنیش ـ، چنان‌که خود مدعی است و در نوشته های او نمود عینی دارد ـ به زبان عربی تسلط داشته و با زبان‌های فارسی و ترکی هم تا حدودی آشناست. این آشنایی زمینه ای بسیار مناسب برای محقق ایجاد می کند تا به منابع اصلی مراجعه کرده و از رجوع به منابع دست دوم خودداری کند.
۲٫ تمحّض در موضوع کاری و عدم پراکنده پژوهی: فرنیش خود را در موضوعات خاصی همچون منجی گرایی اسلامی و تاریخ اسلام محدود کرده و بیش‌ترین خروجی نوشتاری وی در این محدوده است.
۳٫ رصد مداوم حوادث، فعالیت‌ها و تولیدات در حوزه تحقیقی: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد فرنیش رصد روزمره اخبار و فعالیت‌ها در حوزه های کاری خود است.

به عنوان مثال، او تقریباً همه موضوعاتی را که در زمینه مهدویت در جهان اسلام یا غرب اتفاق می افتد، به صورتی در نوشته های خود، به‌ویژه در سایت خویش منعکس کرده و واکنش نشان می دهد. توجه مستمر به این امور باعث شده اطلاعات وی به روز بوده و استنادات او در امور مختلف نسبت به هم مسلکانش دقیق تر باشد.
۴٫ نگاه نسبتاً دقیق تر به مقوله مهدویت نسبت به دیگر مستشرقان: فرنیش در بررسی منجی خواهی اسلامی به جنبه های مختلف مهدویت نظر دوخته و برخلاف بسیاری پژوهشگران غربی که در این حوزه فعال بوده اند، نگاه تک‌بعدی به مهدویت ندارد. به عنوان مثال، وی علاوه بر توجه به احادیث مهدوی، حضور و بُروز مهدویت در طول تاریخ اسلامی و نیز مهدی خوانده ها در جهان اسلام را موردنظر قرار داده و نگاه موشکافانه تری به موضوع داشته است. البته، چنان‌که در ادامه می آید، به سبب نگاه متعصبانه و چشم‌پوشی از برخی واقعیت‌ها، در برخی موارد، نتیجه گیری های نادرست داشته است.
به‌رغم امتیازات بالا، فرنیش در اظهارنظرهای خود ایرادهای روشی و محتوایی بسیاری دارد. پیش از این‌که به طور جزئی به ایرادهای وی پرداخته شود، کلیات اشکالات موجود در دیدگاه‌ها و نتیجه گیری های فرنیش را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱٫ اتخاذ روش تاریخی نگری (Historicism)، و نه پدیدارشناسانه (Phenomenology) در مواجهه با عقاید اسلامی، به‌ویژه مهدویت؛
۲٫ دخیل کردن عقاید شخصی در برداشت‌ها و تحلیل‌های علمی؛
۳٫ عدم تفکیک بین منابع مجزا و عقاید متفاوت مذاهب اسلامی؛
۴٫ عدم استفاده از روش صحیح رجوع و بررسی احادیث و منابع اسلامی؛
۵٫ عدم توجه به جایگاه علمی صاحب نظران و کتاب‌های اسلامی و استناد به افراد و منابع مختلف، فارغ از توجه به جایگاه علمی آ‌ن‌ها (به رغم شناخت منابع اصلی و توان رجوع به آن‌ها)؛
۶٫ افراط در اختلاط مسائل سیاسی روزمره با مسائل علمی و عقیدتی و استناد مکرر به وقایع روزمره، برای اثبات مدعای خویش (این کار ضعف تحقیقاتی در امور علمی به شمار می رود)؛
۷٫ توجه به رفتار مسلمانان به جای توجه به آموزه های اسلام و تسری رفتار برخی مسلمانان به همه و در نتیجه انتساب آن‌ها به اسلام؛
۸٫ نگاه گزینشی به آیات اسلام و آموزه‌های نبوی و برجسته سازی نقاط منفی به زعم خود.
اشکالات مذکور که شواهد بسیاری بر هریک از آن‌ها می توان عنوان کرد، کافی است تا شخصیت علمی فرنیش به عنوان یک پژوهشگر مورد خدشه واقع شود؛ به ویژه این‌که وی خود را متخصص تاریخ اسلامی دانسته و مدعی تسلط بر زبان‌ها، فرقه ها و عقاید اسلامی است.
نقد دیدگاه‌ها
اگرچه بسیاری از دیدگاه‌های فرنیش که در این نوشتار به اختصار بدان‌ها اشاره شد، قابل اشکال و نقد است؛ از میان انتقادات و دیدگاه‌های وی، به مواردی که اولاً حاوی مؤلفه‌ بارز و متمایزی بوده و ثانیاً مستقیما به بحث مهدویت مرتبط است؛ پرداخته می شود.
الف) تبیین صحیح جایگاه امام مهدی (ع) در اسلام و نزد مسلمانان
فرنیش به دلیل مطالعات ویژه در موضوع مهدویت، در ارائه دیدگاه‌های دقیق‌تر و صائب تر در این زمینه سعی و تلاش داشته؛ ولی بسیاری از گفته های او مسیر پژوهشی لازم را طی نکرده و لذا به صورت جزئی یا کلی به نتیجه گیری نادرستی منجر شده است.

"این کتاب «مقدس ترین جنگ‌ها: مهدیان اسلامی، جهاد ایشان و اسامه بن لادن» نام دارد"به عنوان مثال، فرنیش در جداسازی عقاید شیعه و اهل سنت در زمینه مهدویت در عین اذعان به اعتقاد هردو فرقه اسلامی به این باور، نگاه دقیق تری از پیشینیان خود داشته است؛ در عین حال، او جایگاه مهدی را نزد شیعه و سنی از یکدیگر متمایز می شمارد؛ به صورتی که مهدی نزد اهل سنت را «خلیفه» و نزد شیعه «امام» می داند. به نظر می رسد او در این گفتار تحت تأثیر شرایط و برداشت‌های کنونی از معنای خلیفه و خلافت بوده وگرنه در هر دو ادعای او در این زمینه مناقشه است.

حدیث «اثنا عشر خلیفه» که نزد شیعه و اهل سنت متواتر بوده و بیش‌تر علمای اسلامی آن را پذیرفته‌اند (زینلی، ۱۳۷۶: ۸۱-۱۱۷)؛ به ۱۲ خلیفه (جانشین) برای پیامبر  (ص) اشاره کرده و از سوی دیگر، بسیاری از بزرگان اهل سنت و تمامی علمای شیعه، امام مهدی (عج) را جزء این خلفا می‌دانند. از سوی دیگر، چنان‌که مهدی (عج) نزد علمای شیعی، به عنوان امام شناخته می شود، احادیث بسیاری که در میان منابع روایی اهل سنت موجود است، از مهدی (عج) به عنوان امام نام برده اند. نتیجه این‌که خلیفه و امام نزد هر دو مذهب شیعه و اهل سنت در مورد امام مهدی (عج) مصداق دارد و کلام فرنیش در این زمینه دقیق نیست.
ب) هدف اصلی قیام امام مهدی (عج)
موضوع دیگری که فرنیش در پی اثبات آن در نوشته ها و مصاحبه های خود بوده؛ خطرناک بودن مهدویت برای مردم جهان، به‌ویژه جهان غرب است (آنچه فرنیش تعمداً از آن چشم پوشی کرده، هدف اصلی امام مهدی (عج) از قیام و تشکیل حکومت است).
در حالی که بیش‌تر آیات و روایات اسلامی برقراری حاکمیت خداوند و عدل و قسط را به عنوان دلیل اصلی قیام امام مهدی (ع) معرفی می کنند؛ مستشرقانی همچون فرنیش درصددند این حادثه بزرگ جهانی را اولاً، سیاه و تاریک و سرشار از جنگ و خونریزی نشان دهند و ثانیاً، دلیل آن را نوعی تلاش حاکمی اسلامی برای تسلط دین خود بر جهان و اجبار دیگر مردم به پذیرش آن تلقی کنند. این‌ها، همه در حالی است که مطابق احادیث ما اولاً، علت جنگ‌ها و خونریزی‌های پس از ظهور، مقابله ظالمان و مستکبران با حرکت پیشوایی است که بنای حاکمیت عدالت دارد و ثانیاً، این دوران کوتاه بوده و پس از آن، عصر تکامل بشر و بهترین روزگار انسان فرا می رسد و نتیجه آن تکمیل عقول، حاکمیت نظام اخلاقی بر تمام عرصه های بشری (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۵۲: ۳۲۸)؛ دستیابی انسان به نهایت دانش (همان: ۳۳۶)؛ پیشرفت خارق العاده صنایع، پیشرفت عظیم اقتصادی و عدالت اجتماعی (همان: ۳۵۱)؛ نوسازی در تمام زمینه های فکری و فرهنگی و در یک کلام برقراری نظام آرمانی بشر خواهد بود (مکارم شیرازی، ۱۳۷۶: ۲۶۲ – ۲۸۲).

متأسفانه در کلام فرنیش و هم مسلکان او، به هیچ-یک از موارد مذکور اشاره نگردیده و تنها سعی شده با گزینش دیدگاه‌ها و روایاتی که یا مشکوک بوده و یا به توضیح نیاز دارد، مهدی (عج) و باور به مهدویت در اسلام را عنصری خطرناک برای غرب و کل بشر نشان دهد.

البته این نگاه یک سویه و دشمنی با این باور والا چندان عجیب نیست و علت این کراهت و نارضایتی از ظهور چنین منجی را می توان در ویژگی و خصوصیات فکری و عملی دشمنان وی جست‌وجو کرد؛ چنان‌که در روایات ائمه طاهرین  چنین آمده است:
إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ (ع) لَمْ یبْقَ کَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ لَا مُشْرِکٌ بِالْإِمَامِ إِلَّا کَرِهَ خُرُوجَه؛ هنگام ظهور قائم (ع) مشرک و کافری باقی نمی ماند، مگر آن‌که قیام او را دشمن دارد  (صدوق، ۱۳۹۵، ج۲: ۶۷۰).
ج) شیوه قیام و پیروزی امام مهدی (عج)
ادعای دیگری که فرنیش در نوشته های متعدد خود مطرح می سازد، این است که قیام امام مهدی (ع) سرشار از کشتار و خونریزی است. همچنان که گفته شد در این راه فرنیش به عملکرد برخی مدعیان مهدویت و نیز کسانی که امروزه خود را پیروان و پیشگامان ظهور مهدی معرفی می کنند؛ استناد کرده است. این مطلب طبیعتاً نمی تواند دلیلی قابل قبول باشد؛ چراکه عملکرد کسانی که به دروغ خود را مهدی خوانده  و از نظر همه مسلمانان باطل بوده‌اند؛ یا گروه‌های افراطی که از نظر بسیاری علمای اسلامی رفتارشان فرسنگ‌ها با اسلام فاصله دارد؛ نمی تواند دلیل مشابهت با رفتار مهدی حقیقی باشد.

همچنین فرنیش سعی کرده از جریانات صدر اسلام و آیات جهاد در این مسیر بهره بگیرد که در این مورد پاسخ‌های مفصلی توسط علمای اسلامی داده شده که از ذکر آن‌ها در این نوشتار خودداری می‌شود (طباطبایی، ۱۴۱۷، ج۲: ۸۸؛ مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج۲: ۳۵ـ۲۷ و مطهری، ۱۳۷۳: ۲۹ ـ ۴۵). مستمسک دیگر فرنیش در این ادعا، روایاتی در منابع اسلامی است که به قتل و کشتار در ابتدای قیام امام مهدی (عج) اشاره دارند. وی با اشاره به این روایات مدعی است مهدی مخالفان خویش، به ویژه غیر مسلمانان را قلع و قمع می کند و بدین علت باور مهدویت عقیده ای خطرناک برای جهان غرب است.

"طبق گفته خود فرنیش، این کتاب متن تکمیل شده و توسعه یافته پایان نامه دکترای وی در رشته تاریخ اسلام است که پس از حوادث ۱۱ سپتامبر نوشته شده و در سال ۲۰۰۵م"برای پاسخ به این گونه روایات، نکات زیر قابل تأمل و دقت است:
۱٫ هیچ انسان عاقلی همه جنگ‌ها را ناپسند و بد نمی شمارد. جنگ اگر هدفی مقدس داشته باشد، خود مقدس است. به عنوان مثال، اگر گروهی در مقابل گروهی ستمگر و برای برپایی آرمان‌های صلح‌جویانه و اخلاقی و انسانی جنگ کنند، یا برای رفع فتنه ها، آشوب‌ها و مزاحمت‌های اجتماعی سلاح به دست گیرند و درصدد برآیند که موانع رشد و تعالی انسان‌ها را برطرف کرده و عدل و داد بر زمین به پا دارند؛ بی تردید از طرف تمامی انسان‌ها مورد تشویق و ستایش قرار می گیرند.

تاریخ پیامبران الاهی نیز سرشار از این شیوه مبارزه و جهاد بوده است و نشان از آن دارد که رسولان پروردگار از جانب خداوند مأموریت مقابله با دشمنان را داشته اند. از همین روست که پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین  بارها به ستایش از جهاد در راه خدا پرداخته اند (کلینی، ۱۴۰۷، ج۵: ۲-۹ و حکیمی، ۱۳۷۴: ۶۱ ـ ۶۳).
۲٫ اخباری که در آن‌ها، کشتار در حجم وسیعی مطرح شده است، بر دو قسم‌اند:
الف) بخشی از آن‌ها، به ملاحم و فِتَن قبل از ظهور مربوط است و به دوران ظهور هیچ-گونه ربطی ندارد و تنها ناظر به اوضاع نابسامان جهان در دوران پیش از ظهور است (صدوق، ۱۳۹۵، ج۲: ۶۵۵-۶۵۶ و نعمانی، ۱۳۹۷: ۲۷۴). این دسته از روایات، با قتل و کشتار در دوران حکومت امام مهدی (عج) هیچ گونه ارتباطی ندارند.
ب) بخش دیگری از روایات، به هنگامه ظهور و حکومت امام زمان (عج) مربوط است و باید این گونه روایات موردنظر قرار گیرند (طبسی، ۱۳۸۸، ج۱: ۲۱۶-۲۱۷).

بسیاری از روایاتی که به کشتار مردم در هنگامه ظهور اشاره دارند، متناظر به دوران پیش از ظهور بوده و از موضوع بحث خارج هستند.
۳٫ در برخی کتاب‌های حدیثی متقدم، مثلاً: (نعمانی، ۱۳۷۹: ۲۳۱ ـ ۲۸۵)، یا معاصر، مثلاً: (طبسی، ۱۳۸۲)؛ روایاتی که مستمسک منتقدان قرار گرفته، ذکر گردیده و نمی توان وجود این روایات را در منابع نادیده انگاشت؛ اما بسیاری از روایات این موضوع، از نظر سندی و منبعی مشکل عمده داشته و مورد پذیرش کارشناسان حدیثی قرار نگرفته اند؛ مانند (منتظری، ۱۳۸۷: ۲۱۰ ـ ۲۳۰). علاوه بر آن، برخی احادیث که به امام عصر (ع) و سیره رفتاری ایشان نسبت می دهد (مطابق قواعد علم الحدیث) صریحاً با احکام اسلامی و سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و دیگر روایات منافات دارد؛ ضمن این‌که علمای بسیاری موضع گرفته و آن‌ها را نپذیرفته اند (طبسی، ۱۳۸۸، ج۱: ۲۲۳؛ منتظری، ۱۳۸۷: ۲۳۰ و جمعی از نویسندگان مجله حوزه، ۱۳۷۸: ۳۹۴-۳۹۶).

بنابراین نمی توان در این موضوع مهم به هر حدیثی تمسک جست. البته عجیب نیست کسانی همچون فرنیش به این موضوع سهواً یا تعمداً توجهی نشان ندهند و به صرف نقل قول از یکی از کتاب‌های حدیثی، آن را تلقی به قبول کنند.
د) شیوه رفتاری امام مهدی (ع) با اهل کتاب، به‌ویژه یهودیان
یکی دیگر از مهم‌ترین ادعاهای فرنیش (و دیگر مهدی ستیزان غربی) در مورد شیوه رفتاری امام مهدی (ع)، در مواجهه با اهل کتاب، به‌ویژه یهودیان است. وی مدعی است مهدی تلاش می کند غیر مسلمانان را به هر طریق، ولو زور و تهدید به قتل، مسلمان کند و در صورت عدم پذیرش اسلام، ایشان را گردن بزند! مناسب است این اتهام به سه بخش تقسیم و به صورت مجزا پاسخ داده شود:
الف) اجبار اهل کتاب به پذیرش اسلام از سوی امام عصر (ع)؛
ب) برخورد قهرآمیز و متفاوت امام عصر (ع) و یاران ایشان با یهودیان؛
ج) گردن زدن اهل کتاب از سوی امام مهدی (ع).
در مورد ادعای اول، یعنی اجبار اهل کتاب به پذیرش اسلام، باید گفت از برخی روایات برداشت می شود حکومت امام، شرق و غرب عالم را فرا می گیرد و همه غیر مسلمانان می-بایست مسلمان شوند؛ و گرنه از میان خواهند رفت (عیاشی، ۱۳۸۰، ج۱: ۱۸۳). این گونه روایات دلالت دارند که در وقت ظهور امام زمان (ع)، پذیرش اسلام اجباری است و در آن زمان جزیه ای که در زمان پیامبر (ص) میان حکومت اسلام و اهل کتاب برقرار بود؛ وجود ندارد.

"و زمینه های مهدی‌گرایانه ای که در پس این ماجرا نهفته بوده و باید بیش‌تر به آن پرداخته شود؛ عنوان کرده است"در مقابل این روایات، ظاهر برخی آیات قرآن و روایات دیگر بر حضور اهل کتاب در دوران حکومت امام مهدی (ع) اشاره دارند؛ مانند:
 … فَأَغْرَینا بَینَهُمُ الْعَداوَهَ وَ الْبَغْضاءَ إِلی  یوْمِ الْقِیامَه …. ؛ که ظاهر آن باقی ماندن عداوت بین اهل کتاب تا روز قیامت است (مائده: ۱۴).
نیز روایت: امام صادق (ع):
عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَال  … قُلْتُ فَمَا یکُونُ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّهِ عِنْدَهُ قَالَ یسَالِمُهُمْ کَمَا سَالَمَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ یؤَدُّونَ الْجِزْیهَ عَنْ یدٍ وَ هُمْ صاغِرُون؛  به امام صادق (ع) عرض کردم: با کافران ذمی چه می کند؟ فرمود: مانند پیغمبر با آن‌ها صلح می کند و آ‌ن‌ها نیز ذلیلانه جزیه می دهند… (مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۵۲: ۳۷۶).
در مقام رفع تعارض ظاهری آیات و روایات در این زمینه، علمای مسلمان دیدگاه‌های مختلفی ابراز کرده اند: برخی مطابق روایات دسته اول، به اسلام آوردن همه انسان‌ها در ابتدای ظهور امام عصر (ع) معتقد شده  و برخی با توجه به دلایل دسته دوم، حضور اهل کتاب را در زمان دولت امام پذیرفته اند. قول سوم که شاید وجه جمع همه آیات و روایات این موضوع باشد، آن‌که اولاً، غالب اهل کتاب با روشن شدن حقیقت و مشاهده نشانه های آشکار توسط حرکت اصلاحی امام عصر (ع) و کنار رفتن حجاب‌های پیش روی فطرت آدمیان، به اسلام ایمان می آورند.
ثانیاً، اهل کتابی که باقی می مانند، عقاید مشرکانه خویش را کنار نهاده و موحد می شوند.
ثالثاً، این عده در ابتدای دوران ظهور حضور دارند و به تدریج با آشکارشدن حقیقت و اتمام حجت با ایشان تنها گروهی باقی خواهد ماند که لجوج و عنود بوده و با وجود روشنی راه، در مقابل آن می ایستند. این عده که بسیار کم هستند، به قتل محکوم خواهند بود. این نظریه، دیدگاه بسیاری علما، از جمله مرحوم علامه مجلسی (مجلسی، ۱۴۰۴، ج ۲۶: ۱۶۰)؛ شهید سید محمد صدر (صدر، ۱۳۸۴: ۶۱۲) و نیز آیت الله مکارم شیرازی (مکارم شیرازی، ۱۳۸۶: ۲۸۸) است.
بنابر مطالب پیش‌گفته می توان گفت روایاتی که گویای برخورد تسامحی با اهل کتاب هستند، به دوران ابتدایی ظهور مربوط می شوند و در این جهت می‌توان اخذ جزیه در آن ایام را به عنوان مالیاتی مقبول برای زندگی در پناه حکومت اسلام توجیه کرد.

در مقابل، روایاتی که به برخورد سخت و محکم با اهل کتاب اشاره دارند و به نفی جزیه در آن ایام خبر داده اند؛ به دوران انتهایی ظهور مربوط‌اند که دیگر تنها پیروی از دین واحد جهانی، یعنی اسلام پذیرفته است (آیتی، ۱۳۸۳: ۳۵۵-۳۷۲).

در این‌جا نکته اصلی آن است که رفتار امام مهدی (ع) با همه افراد و گروه‌ها، در چارچوب دین اسلام و پیروی از رفتار پیامبر اعظم  (ص) می باشد و با این ملاک، هرگونه رفتار و منش ایشان با قشرهای گوناگون جامعه در دوران پس از ظهور قابل تحلیل و ارزیابی است. بنابراین، روایاتی که با آیات قرآن و احکام اسلامی و سیره پیامبر اکرم  (ص) تضاد واضحی داشته باشند، از نظر علمای اسلامی یا صریحاً رد شده (طبرسی، ۱۴۱۷، ج۳: ۳۱۰)؛ یا به صورتی معنا می‌شوند که تعارض برطرف گردد (صدر، ۱۳۸۶: ۲۳۳).
دلایل پیش‌گفته نشان می دهند ادعای مجبور کردن اهل کتاب به تغییر دین خود از سوی امام عصر (ع)، عاری از حقیقت است؛ بلکه در آن روزگار با نشانه های واضح، اتمام حجّت می-شود (نعمانی، ۱۳۹۷: ۲۳۷) و الحاد و شرک ریشه کن خواهد شد و همه بازدارنده های پیشرفت اسلام، از میان خواهند رفت و اگر گفته شده غالب اهل کتاب در آن روزگار مسلمان می شوند، از روی رغبت و پس از فراهم آمدن شرایطی همچون مشاهده اسلام ناب، و احتجاج امام به کتاب‌های آسمانی پیشین، فرود آمدن عیسی  (ع) و اقتدای ایشان به امام و معجزات دیگری است که در آن زمان صورت می پذیرد.
دومین ادعا در مورد برخورد خشونت بار و کینه آمیز مهدی (ع) و مسلمانان پیرو او با یهودیان است. منشأ این اتهام برخی روایات‌اند که در آن‌ها اشاره شده است مسلمانان در آخرالزمان با یهودیان خواهند جنگید و افراد بسیاری از یهودیان را خواهند کشت. از جمله این احادیث، روایت زیر است که در موارد متعددی در کلام منتقدین بدان اشاره می شود:
عَنْ أبی هُرَیره رَضی اللهُ عَنه؛ قال: قالَ رسول اللهl: لا تَقُومُ الساعَهُ حَتّی تُقاتِلُوا الیَهودَ، حَتّی یَخْتِبَئ الیَهُودی وَراءَ الحَجَرِ، فَیَقُولُ الحَجَرِ: یا مُسْلِم! هذا یَهُودیٌ یَخْتَبِئ وَرائِی تَعالْ فَاقْتُلْهُ؛ پیامبر (ص) فرمود: قیامت برپا نمی‌شود تا جنگ سختی با یهودیان داشته باشید، تا جائیکه یهودی به پشت سنگ‌ها پناه می‌برد، ولی آن سنگ می‌گوید: مسلمان این یهودی در پشت من پنهان شده، بیا و او را بکش (بخاری، ۱۴۱۳: ح ۲۹۲۶).
این حدیث اگرچه در منابع مختلف سنی وجود دارد؛ هیچ منبع مستقل شیعی آن را نقل نکرده است. در عین حال، در صورت صحت صدور نیز نوعی خبر دادن از جنگی میان مسلمانان و یهودیان در آینده و پیروزی مسلمانان در آن است و نمی توان آن را مستقیما به دوران پس از ظهور مرتبط دانست؛ لکن در صورت وقوع این امر در زمان قیام امام مهدی (ع)؛ چنان‌که در شیوه رفتاری ایشان با اهل کتاب ذکر گردید؛ رفتار آن حضرت با اهل کتاب بر مدارا و اتمام حجت مبتنی است.

"در لندن برگزار شده و او با مقاله «ظهور اولیه یا بازگشت؟ نگاه معاصر اهل سنت و شیعیان به مهدویت» در آن حضور داشته است (Imam-Mahdi-Justice-Globalisationihrc.org.uk/events/۶۸۰۲-)"بنابراین، کسانی که پس از نمایان شدن حق و عدالت، در مقابل حرکت اصلاحی امام مهدی (ع) بایستند، سزاوار مرگ هستند و در این مسئله میان یهودی، مشرک و حتی کسانی که در ظاهر ادعای مسلمانی می کنند؛ تفاوتی وجود ندارد.
در مورد ادعای اخیر، یعنی گردن زدن اهل کتاب از سوی امام مهدی (ع) نیز باید توجه داشت، با توجه به این‌که هیچ مستند روایی قابل اعتمادی بر این مطلب وجود ندارد؛ مدعیانی همچون فرنیش تنها به برخی آیات قرآن، یا رفتار مسلمانان استناد می دهند که پاسخ مفصل آن پیش از این داده شد و از تکرار آن خودداری می شود.
نتیجه گیری
«تیموتی فرنیش» را باید از آن دسته مستشرقانی دانست که با اطلاعات نسبتاً قوی در مورد عقاید، تاریخ و فرقه‌های اسلامی در مسیر شناخت منجی‌گرایی اسلامی گام برداشته و البته همچون بیش‌تر هم‌سلکان پیشین خویش، به سبب نگاه گزینشی، اتخاذ روش تاریخی‌نگری به جای پدیدارشناسانه و البته پیش‌داوری‌ها و بداندیشی‌های آشکار، مسیر تقابل با مهدویت را پیش گرفته است. فرنیش به سبب آشنایی با منابع اسلامی و دسترسی بیش‌تر به این منابع، شبهاتی دقیق‌تر و مستندتر در این زمینه طرح کرده است؛ ولی با تعمق در نوشته‌ها و دسته‌بندی و تحلیل افکار وی، می‌توان دریافت شبهات و اشکالات مطرح شده از سوی وی، همان شبهات قدیمی است که قرن‌ها از سوی منتقدان و مخالفان مهدویت مطرح شده و تنها در قالبی جدید و با استنادات بیش‌تر عنوان گردیده است.

با توجه به شیوه و نوع نگاه مستشرقانی همچون فرنیش به باورداشت مهدویت، می‌توان افق و راهبرد صاحب‌نظران غربی در زمینه مهدویت را ریشه‌یابی کرد و برای ایمن‌سازی و آمادگی جهت پاسخ‌دهی و مقابله، مهیا گردید.

منابع
قرآن کریم.
۱٫ آیتی، نصرت الله (بهار و تابستان۱۳۸۳). اهل کتاب در دولت مهدی ، مجله انتظار موعود، شماره ۱۱ و ۱۲٫
۲٫ ابن أبی زینب (نعمانی)، محمد بن ابراهیم (۱۳۷۹ق). الغیبه، محقق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق  .
۳٫ ابن الأثیر، عز الدین أبو الحسن علی بن ابی الکرم (۱۳۸۵ق). الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
۴٫ ابن بابویه (صدوق)، محمد بن علی  (۱۳۹۵ق).

کمال الدین و تمام النعمه، تهران، انتشارات اسلامیه  .
۵٫ ابن حماد مروزی، حافظ ابو عبدالله نعیم (۱۴۱۲ق). الفتن، قاهره، توحید.
۶٫ ابن طاوس، علی بن موسی (بی‌تا). التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن المعروف بالملاحم و الفتن، قم، موسسه صاحب الامر  .
۷٫ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۴۰۷ق). البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر.
۸٫ آخوندی، مصطفی (۱۳۸۶). نظام دفاعی اسلام، قم، اداره آموزش عقیدتی سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
۹٫ بخاری، محمد بن إسماعیل بن إبراهیم بن المغیره (۱۴۱۳ق).

"در تهران) با مقاله «مقایسه حکومت‌های مدعی مهدویت در طول تاریخ با نظریه حکومت واقعی مهدوی در آینده» شرکت کرده است (mahdaviat-conference.com/vdchtqnkd23nz.۱۰۲.html)"الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله صلی الله علیه وسلم وسننه وأیامه، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، بی‌جا، دار طوق النجاه.
۱۰٫ ترمذی السلمی، محمد بن عیسی أبو عیسی (بی‌تا). الجامع الصحیح سنن الترمذی، تحقیق: أحمد محمد شاکر وآخرون، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
۱۱٫ جمعی از نویسندگان مجله حوزه (۱۳۷۸). چشم به راه مهدی  (ع)، قم، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
۱۲٫ حاکم النیشابوری، محمد بن عبد الله أبو عبد الله (۱۴۱۱ق). المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه.
۱۳٫ حکیمی، محمد (۱۳۷۴). عصر زندگی و چگونگی آینده انسان و اسلام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
۱۴٫ ریفیودین، محمد اویس (پاییز۱۳۹۱).

پدیدارشناسی در تقابل با تاریخی نگری، امامت پژوهی، سال دوم ـ شماره ۷٫
۱۵٫ زمانی، محمد حسن (۱۳۹۲). مستشرقان و قرآن، قم، بوستان کتاب.
۱۶٫ زینلی، غلام حسین (زمستان۱۳۷۶). دوازده امام در منابع اهل سنّت، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۶٫
۱۷٫ السجستانی الأزدی، سلیمان بن الأشعث أبو داود (بی‌تا). سنن أبی داود، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، بی‌جا، دار الفکر.
۱۸٫ سعادت، حمید (۱۳۹۳). مهدویت در دائره المعارف‌های غربی، قم، انتشارات مرکز تخصصی مهدویت.
۱۹٫ سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن (۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م).

"از فرنیش بیش از ۵۰ مقاله در مجلات و سایت‌های مختلفی همچون Weekly Standard، Washington Times، The Lutheran Witness، History News Network و Middle East Quarterly منتشر شده است؛ علاوه بر این او مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های متعددی دارد"تاریخ الخلفاء، تحقیق: حمدی الدمرداش، بی‌جا، مکتبه نزار مصطفی الباز.
۲۰٫ شیبانی، أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل (۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م). مسند الإمام أحمد بن حنبل، به تحقیق شعیب الأرنؤوط عادل مرشد وآخرون، بی‌جا، مؤسسه الرساله.
۲۱٫ صدر، سید محمد (۱۳۸۴). تاریخ پس از ظهور، مترجم حسن سجادی پور، تهران، انتشارات موعود عصر (ع).
۲۲٫ صدر، صدرالدین (۱۳۸۶). المهدی  ، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
۲۳٫ طباطبایی، سید محمد حسین (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه  مدرسین حوزه علمیه قم.
۲۴٫ الطبرانی، سلیمان بن أحمد بن أیوب أبو القاسم (۱۴۰۴ق/۱۹۸۳م).

المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، موصل، مکتبه العلوم والحکم.
۲۵٫ طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۷ق). إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، انتشارات آل البیت.
۲۶٫ ــــــــــــــــــــ (۱۳۷۲). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
۲۷٫ طبری، أبو جعفر محمد بن جریر (۱۳۷۸/۱۹۶۷م). تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث.
۲۸٫ طبسی، نجم الدین (۱۳۸۲). چشم‌اندازی به حکومت مهدی  ، قم، انتشارات بوستان.
۲۹٫ ـــــــــــــــ (۱۳۸۸).

"قابل ذکر است که فرنیش، سایتی معروف با عنوان «نگاه به مهدی» دارد که حاوی دیدگاه‌های مختلف او در زمینه های مرتبط با منجی گرایی اسلامی است"تا ظهور، قم، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود  .
۳۰٫ طوسی، محمد بن الحسن  (۱۴۱۱ق). الغیبه، قم، انتشارات دار المعارف الإسلامیه.
۳۱٫ عبدالمحمدی، حسین (۱۳۹۲ق). مستشرقان و پیامبر اعظم  (ص)، قم، انتشارات بین المللی المصطفی  (ص).
۳۲٫ عیاشی، محمد بن مسعود (۱۳۸۰ق). تفسیر العیاشی ، با تصحیح هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعه العلمیه.
۳۳٫ قزوینی، ابن ماجه أبو عبد الله محمد بن یزید (بی‌تا). سنن ابن ماجه، بی‌جا، مکتبه أبی المعاطی.
۳۴٫ قشیری النیسابوری، مسلم بن الحجاج أبو الحسین (بی‌تا).

صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
۳۵٫ کلینی، محمد بن یعقوب  (۱۴۰۷ق). الکافی، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیه.
۳۶٫ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (۱۴۰۴ق). بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
۳۷٫ ــــــــــــــــــــــــــــــ  (۱۴۰۴ق). مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول  ،تهران، انتشارات دار الکتب الإسلامیه.
۳۸٫ مطهری، مرتضی (۱۳۷۳). جهاد، تهران، انتشارات صدرا.
۳۹٫ مفید، محمد بن محمد (۱۴۱۳ق).

"آرا و دیدگاه‌های فرنیش دیدگاه‌های فرنیش در میان انبوه نوشته های او در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی و مصاحبه و نیز مطالب مندرج در سایت وی قابل برداشت و مشاهده است"الإرشاد، قم، تحقیق مؤسسه آل البیت  ، انتشارات کنگره شیخ مفید.
۴۰٫ مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۶). حکومت جهانی مهدی  ، قم، انتشارات نسل جوان.
۴۱٫ ــــــــــــــــ، (۱۳۷۴). تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
۴۲٫ منتظری، حسینعلی (۱۳۸۷). موعود ادیان، تهران، انتشارات خرد آوا.
۴۳٫ موسوی، سید رضی (۱۳۸۹). شرق‌شناسی و مهدویت، قم، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود  .
۴۴٫ مؤمن، محمد.

(تابستان۱۳۸۰). جهاد ابتدایی در عصر غیبت، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره۲۶٫
۴۵٫ واقدی، محمد بن عمر (بی‌تا). کتاب المغازی، محقق:جونز، مارزدن،‌ بیروت، انتشارات اعلمی.
۴۶٫ هیثمی، نور الدین علی بن أبی بکر (۱۴۱۲ق). مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، بیروت، دار الفکر.
۴۷٫ یعقوبی، احمد بن اسحاق (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت، انتشارات دار صادر.
مقالات انگلیسی
۴۸٫ Furnish, Timothy (۲۰۰۵).

"بنابراین، سعی می شود نکات کلیدی هر بحث گزینش و مطرح گردد تا در بخش بعد به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته شود"“۷ Myths About Islam”, historynewsnetwork.org/article/۱۶۵۳۶.
۴۹٫ ـــــــــــ (۲۰۰۷). “A New Empire of the Mahdi? Libyan and Iranian Pan-Islamic Agendas”, historynewsnetwork.org/article/۳۸۱۶۴.
۵۰٫ ______.”A Western View on Iran’s WMD Goal: Nuclearizing the Eschaton, or Pre-Stocking the Mahdi’s Arsenal?”, INEGMA Special Report No. 12, January 2011, www.inegma.com/ Admin/Content/ File-۸۱۰۲۰۱۳۱۳۱۶۲۳.pdf.
۵۱٫ ______.”Anti-Semitism and Islam”, archive.frontpagemag.com/readArticle.aspx?ARTID=354, ۲۰۰۷/۲/۲.
۵۲٫ ______.۲۰۰۰ “Anti-Semitism in Islam: Israel Didn’t Start the Fire”, historynewsnetwork.org/article/۳۴۷۸۹.
۵۳٫ ______.2010”Back to the (Mahdist) Future?”, historynewsnetwork.org/article/۱۲۸۴۰۸.
۵۴٫ ______. Timothy, “Beheading in the Name of Islam”, Middle East Quarterly, Spring ۲۰۰۵.
۵۵٫ ______. Timothy, “Bin Ladin: The Man Who Would Be Mahdi”, Middle East Quarterly,Spring ۲۰۰۲.
۵۶٫ ______.2009”Dueling Messiahs: Jesus v.

the Mahdi in Iran”, blogs.lcms.org/۲۰۰