به‌مناسبت هشتین سال ویرانی ارگ بم بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان

به‌مناسبت هشتین سال ویرانی ارگ بم بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان
خبرنامه ملی ایرانیان
خبرنامه ملی ایرانیان - ۵ دی ۱۳۹۰

بر بلندای صخره‌ای سترگ در شمال شرقی شهر بم، دژی استوار خودنمایی می‌کند که «ارگ» خوانده می‌شود. این ارگ که نمونه‌ای درخشان از معماری شکوهمند ایران‌زمین است، نه تنها یادآور شهر قدیم بم است، بلکه بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان به شمار می‌آید.

بر بلندای صخره‌ای سترگ در شمال شرقی شهر بم، دژی استوار خودنمایی می‌کند که «ارگ» خوانده می‌شود. این ارگ که نمونه‌ای درخشان از معماری شکوهمند ایران‌زمین است، نه تنها یادآور شهر قدیم بم است، بلکه بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان به شمار می‌آید.

مساحت ارگ بم، نزدیک به ۱۸۰ هزار مترمریع است که با دیوارهایی به بلندای ۷ تا ۶ متر و طول ۱۸۱۵ متر محصور شده است. نزدیک به ۶۷ برج نگهبانی در سطح شهر باستانی بم دیده شده است.

افزون بر نمای برج‌های نگهبانی و رئوس تزئین‌شده دیوارهای مرتفعِ دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار باشکوه جلوه می‌کنند.

چنانچه که از متون تاریخی همچون، حدود العالم و تاریخ وزیری برمی‌‌آید، پیشینه‌ ارگ بم به ۲۰۰۰ سال پیش، یعنی به دوران اشکانی می‌رساند.

ارگ بم از آنجا که در مسیر راهی بود که شرق و غرب ایران‌‌زمین را به یکدیگر متصل می‌کرده، همواره اهمیت زیادی در طول تاریخ داشته است.

واپسین رخداد تاریخی‌ای که در خاطره‌ این ارگ مانده، دستگیری آخرین شاه زند، لطفعلی خان، بوده است.

در ارگ بم تا سال ۱۲۵۴ هجری قمری، یعنی تا ۱۸۰ سال پیش زندگی جریان داشته است. زندگی در ارگ به طور پیوسته از زمان ساخت این دژ تا دوره قاجار ادامه داشته است و پس از آن به دست فراموشی سپرده شد.

در این زمان بیش از یک سده، خرابی‌های بی‌شمار بر اثر عوامل طبیعی و انسان بر این سازه زیبا وارد آمد.

تا اینکه در سال ۱۳۳۷ خورشیدی با کوشش آموزش و پرورش بم و اداره باستان‌شناسی ارگ بم تعمیر شد، اما تعمیرات اساسی این از ارگ از سال ۱۳۵۲ آغاز شد و طی شش ماه مسجد، مجموعه میرزا نعیم، خانه‏ مشهور به خانه‏ احمدی یا زابلی، باروها، مشخص‌کردن آبروها، زیربندی و مرمت بخشی از ستون‏ها، اندودبام، اصطبل، سربازخانه، خانه‏ حاکم و… بازسازی شد.

طرح‌ریزی و معماری ارگ از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته ‌است.

"بر بلندای صخره‌ای سترگ در شمال شرقی شهر بم، دژی استوار خودنمایی می‌کند که «ارگ» خوانده می‌شود"با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ می‌توان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدم‌های ابتدایی مراحل ساخت، پیش‌بینی کرده بوده‌اند. تا به هنگام ساخت هر بخش، به قسمت‌های ساخته‌شده وصل شود.

بخش حکومتی که در درونی‌ترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب ۴۰ متری و اصطبل به گنجایش ۲۰۰ اسب است.

بخش رعیت‌نشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل‌کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به ۴۰۰ خانه و ساختمان‌های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.

هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمی‌توانست وارد شود. ساکنان می‌توانستند زندگی خود را در دوره‌های طولانی ادامه دهند، زیرا به چاه آب، باغ‌ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند. هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود ساکنان می‌توانستند در شهر بمانند و سربازان می‌توانستند از آن دفاع کنند، زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برج‌ها محصور بود.

۸۰ درصد ارگ بم، در پنجم دی‌ماه سال ۱۳۸۲، بر اثر زلزله ۳/۶ ریشتری ویران و در هفتم دی‌ماه سال بعد، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان بازسازی ارگ بم شرکت کردند. ژاپن، ایتالیا و فرانسه جز کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند.

ژاپن حدود ۱٫۳ میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد و با فرستادن تجهیزات و ایجاد طرح سه‌بعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد. ایتالیا ۳۰۰ هزار دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کرد و گروهی از کارشناسان را برای احیای برج اصلی بم اعزام کرد. فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم به ایران کمک کرد. بانک جهانی هم مبلغ زیادی پول به این پروژه کمک کرد.

قانون

منابع خبر

اخبار مرتبط