تاریخ را پیروز شدگان می نگارند

امسال در ماه مبارک رمضان برای اولین بار در ماراتن پخش سریال های شبکه های مختلف تلویزیون شاهد پخش یک سریال تاریخی به نام «نردبام آسمان» ساخته «محمد حسین لطیفی» بودیم سریالی که پروسه طولانی را در زمان ساخت خود سپری کرد. در ابتدا قراربودبا این سریال نام «شهر آشوب» و به کارگردانی «یدالله صمدی» ساخته شود وعلاوه بر بازیگران ایرانی چند بازیگر تاجیک نیز در این سریال بازی داشته باشند.داستان سریال «شهر آشوب» قراربود از آخرین سال های حکومت مغول ها در ایران و پادشاهی شاهرخ شروع شده و حکومت شاهرخ به عنوان حکومتی پیش از سلسله صفویه به حمایت از «غیاث الدین جمشید کاشانی» بپردازد. پیشرفت علوم، نجوم، ریاضی نقاشی و موسیقی در این مقطع تاریخی در ایران به تصویر کشیده شود. به دلیل عدم ساخت سریال امام حسین(ع) تهیه کننده کار «محسن علی اکبری» قرار شده بود از برخی از دکوردهای این سریال برای سریال «شهر آشوب»استفاده کند. اما همه چیز دست به دست هم دادند تا «یدالله صمدی» پس از تبدیل بخشی ازاین سریال به فیلم سینمایی و حضور در جشنواره فیلم فجر وبعد به دنبال مسکوت ماندن یک ساله ساخت این سریال و به دنبال آن انصراف «صمدی» از ادامه ساخت آن، «محمدحسین لطیفی» وارد کارساخت این سریال شود. «محمد حسین لطیفی» پس از ورود در سال 86 به سریال نام سریال را از «شهر آشوب» به «نردبام آسمان» تغییر داد. اکثرعوامل سریال وبه خصوص نویسنده سریال عوض شدند و «حامد عنقای» جوان جایگزین نویسندگان قبلی شد وشروع به بازنویسی این سریال کرد. در ترکیب بازیگران این سریال هم، تغییرات اساسی رخ داد و نقش «غیاث الدین جمشید کاشانی» را مجری تلویزیون و رادیو «وحید جلیلوند» به عهده گرفت.از این حاشیه ها که بگذریم می رسیم به نحوه پخش سریال «نردبام آسمان» که در طول ماه رمضان هر شب از شبکه اول سیما پخش شد و موافقان و مخالفان خود را داشت.«محمدحسین لطیفی» کارگردان سینما و تلویزیون معروف به کارگردانی است که به جذابیت و پرداخت متن و استفاده از بازیگران در نقش ها متفاوت شهرت دارد. نمونه اش سریال موفق دو سال قبل «لطیفی» سریال «صاحبدلان» بود که «لیطفی» سریال جذاب، پرکشش و قوی ساخته بود و«صاحبدلان» تبدیل به سریالی جذاب و دیدنی شد. اما امسال به حکم تقدیر و قرعه سریال «نردبام آسمان» قرار بود بعد از ماه مبارک رمضان پخش شود که در جدول پخش شبکه یک قرار گرفت. «لطیفی» در سریال «نردبام آسمان» تمام تلاش خود را به کار می گیرد تا در نحوه و بیان خود جذابیت های لازم را برای جذب مخاطبان تلویزیونی رعایت کند. استفاده از «بازیگران مطرح» ،«دکور و نوع طراحی آن»، «قصه و گره افکنی های » و خلاصه هر کاری که یک سریال را تبدیل به اثری پربیننده کند. البته در این راه به نظر در مرز بین موفق بودن و شکست خوردن گیر می افتد گروهی از بینندگان سریال های ماه رمضان که عادت به سریال های طنز دارند نمی توانند سریال را همراهی کنند چرا که عادت مخاطب تلویزیونی در این ماه بر این است که اگر احیانا یک یا چند قسمت از یک سریال را بنا بر هر دلیلی نتوانست تماشا کند بتواند با دیدن قسمت های دیگر خط داستان و رابطه شخصیت ها را پیدا کند. اما در سریال «نردبام آسمان» به دلیل وصل شدن زنجیروار هر قسمت به قسمت دیگر اگر مخاطب نمی توانست یک قسمت را تماشا کند در قسمت های دیگر دچار گیجی و سردرگمی می شد و به قول معروف رشته کلام سریال را از دست می داد. در حالت دیگر هم به دلیل فضای جدی و غیر کمدی سریال، مخاطبین گرفتاردر کلیشه ها وآثار طنزسطحی، نمی توانستند بینننده خوبی برای این سریال باشند. اصولا در ساخت سریال های این چنینی به دلیل اطلاعات کم مخاطبین تلویزیونی هم می توان انتظار استقبال از سریالی این چنین را داشت همان طور که می دانیم «غیاث الدین جمشید کاشانی» از مشاهیر نجوم و منخبه تاریخ ایران زمین است. اما متاسفانه به دلیل کم رنگ شدن فرهنگ کتاب خوانی در کشور ما این گونه اشخاص در فراموشی مطلق به سر می برند و نسل جوان امروزی ایران به دلیل گذرفرهنگی ایران از سنت به مدرنیته که به شکل وحشتناک و به سرعت با تمام پیامدهای غلط آن در شرف شکل گرفتن است نمی تواند شخصیت های بزرگی چون «غیاث الدین جمشید کاشانی» را بشناسد. «لطیفی» در ساخت سریال «نردبام آسمان» به رقم تمام تلاشی که کرده در بحث طراحی صحنه خوب عمل می کند. به دلیل از بین رفتن آثار تاریخی دوره «غیاث الدین جمشیدکاشانی» در ایران و نبود چنین فضاهایی «لطیفی» به ناچار دست به دامان جلوه های ویژه رایانه ای شده که در برخی صحنه و سکانس های مخاطب تلویزیونی متوجه این موضوع می شود. در صحنه های رصدخانه و طبیعت اطراف آن در سکانس های کتابخانه الغ بیگ این صحنه ها بیشتر به چشم می آیند. اصولا نبود یک شهرک تاریخی برای ساخت سریال های مناسبتی در ایران همیشه باعث نگرانی سازندگان سریال های تاریخی بوده است. در حالی که در تمام کشورهایی که در مقوله سینما و سریال سازی فعالیت می کنند شهرک هایی سینمایی وجود دارد که دکورهای یک سریال بعد از ساخت سریال برای استفاده دیگران نگهداری می شوند اما در ایران همه راه ها در سینما و تلویزیون به شهرک سینمایی غزالی ختم می شوند این مشکل جدای از هزینه های گزاف مالی بالا که برای فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی دارد باعث به هدر رفتن زمان در مرحله پیش تولید و تولید یک اثر هنری هم می شود. «محمدحسین لطیفی» هم چاره ای جز استفاده از جلوه های ویژه رایانه ای نداشته است. نکته دوم در سریال «نردبام آسمان» نوع بازی و نحوه ادای دیالوگ های این سریال است. «وحید جلیلوند» بازیگرنقش «غیاث الدین جمشید کاشانی» در قسمتهای ابتدایی سریال به نظرمی رسد نمی تواند با نقش ارتباط لازم را برقرارکند. به گونه ای که در نوع حرف زدن ،رفتارها و نحوه ارتباط برقرار کردن با دیگران غیر واقعی عمل می کند.یعنی بازی او حالت واقعی وطبیعی وقابل باور بودن برای مخاطب را ندارد. اما به مرور و هر چقدر که سریال به قسمت های آخر خود نزدیک می شود نمی توانیم «جلیلوند» را جدا از «غیاث الدین» تصور کنیم و بازی «جلیلوند» پخته تر و جا افتاده تر می شود .در قسمت های اولیه بزرگسالی «جمشید» تکیه گاه «جلیلوند» به دلیل نوع صدا و گویش متکی برای صداست. چون «جلیلوند» مجری رادیو بوده و بیشتر صدای خود را پرورش داده در این قسمت ها هم از «غیاث الدین» فقط صدای خوب وپخته را داریم. اما در طول سریال شاهد بازی با کلام «جلیلوند»هم هستیم. نکته بعدی در مورد «جلیلوند» نوع دیالوگ گفتن این شخصیت است. «لطیفی» با تیزهوشی نوع ادبیات و بیان«غیاث الدین جمشید کاشانی» را از حالت کلاسیک و کتابی به بیان امروزی و قابل فهم برای مخاطبین تلویزیونی تغییر می دهد. چون می داند اگر «غیاث الدین جمشید کاشانی» کلاسیک و کتابی صحبت کند. قابل باور برای تماشاگرش نیست. هر چند در سریال شاهد گویش ها مختلفی نیزهستیم که در آن عده ای کلاسیک و عده ای امروزی صحبت می کنند. اما به نظر نقش «غیاث الدین» با این شیوه بیانی قابل باورتر شده و این جای تقدیر از «لطیفی» برای چنین ریسک و خطر کردنی دارد. متاسفانه درمجموعه های تاریخی ،همیشه نوع بیان شخصیت ها یکی از ضعف ها عمده این گونه آثاربوده است. کلاسیک و کتابی سخن گفتن باعث بازی تصنعی و غیر واقعی بازیگران شده و این مجموعه ها به جز آثار تاریخی مذهبی هرگز نتوانسته اند از طرف مخاطبین تلویزیونی استقبال شوند. «لطیفی» سنت شکنی خوبی در سریال «نردبام آسمان» انجام است. از طرفی بازیگران دیگر این سریال به جزء مقطع دوران کودکی «غیاث الدین» در حد متوسط ظاهر شدند.در دوران کودکی بازیگر نقش «غیاث الدین» موفق تراز دیگر بازیگران بازی می کند. نوع راه رفتن، شیطنت های کودکانه و کنجکاویهای او به دل تماشاگران می نشیند.اما برخی از بازیگران سریالهای تاریخی هر چقر هم که تلاش می کنند باز هم نمی توانند از حد یک تیپ شحصیتهای تاریخی عبور کنند.که این در درجه اول به ضعف بازیگر ودر درجه دوم عدم شخصیت پردازی درست از طرف نویسندگان برمی گردد. اما از دلایل عدم استقبال مخاطب ایرانی از آثار تاریخی می توان به چند مورد اشاره کرد:1 - عدم اطلاعات کافی و متناسب مخاطبین تلویزیونی از شخصیت های تاریخی به خصوص مشاهیر کلاسیک ایران2 - جذابیت های روایی و داستانی این گونه آثار و در نوع قصه، و چیدمان قصه 3 - داستان ضعیف و عدم وجود جذابیت های و گروه افکنی های در طول داستان4 - وجود بازیگرانی که در ارائه نقش های خود غیر واقعی عمل کرده و باعث دلزدگی مخاطب می شوند.5 - قابل پیش بینی بودن و جلوتر بودن مخاطب از اثر هنری6 - زمان پخش نامناسب و عدم اطلاع رسانی خوب ، درست و به موقع7 - شعار زدگی و بیان خطابه گونه سریال ها از زبان بازیگران ونصیحتهای فراوان8 - تکراری بودن اثر هنری چه در داستان و قصه و چه در انتخاب عوامل به گونه ای که یک بازیگر همزمان در چندین اثر هنری حضور دارد و در اغلب این آثار هم بازی تکراری و خسته کننده ای ارائه می دهد.9 - پناه بردن به کلیشه های رایج در ساخت این گونه آثار و استفاده از دکور،لباس ورنگهای دلگی کننده 10 - طراحی گریم و لباس بازیگران که در باور پذیر بودن یک اثر هنری از امتیازات خوبی برخوردار است.11 - موردمهم وآخری که متاسفانه مشکل همیشگی در همه سریالهای تاریخی تاریخ سریال سازی ایران است .صحنه های نبرد وجنگ در این گونه سریالهاست که همیشه غیر واقعی وتصنعی به نظر می رسند.انگار که شبه به بازی های کودکانه می ماند تا جنگ واقعی ، در مقابل در سریالهای کشور های شرقی به خصوص کره ای شاهد اوج خلاقیت ونوآوری در صحنه های جنگ هستیم. با این تفاصیل می توان گفت« محمد حسین لطیفی» در سریال «نردبام آسمان» توانسته موفق عمل کند چرا که در طراحی صحنه، لباس و دکور تا حد امکان تلاش کرده فضایی قابل باور را خلق کند و با وجود نداشتن امکانات کم جای تقدیر از گروه سازنده این سریال را دارد. به نظر می رسد برای آشتی دادن مخاطب ایرانی برای جذب شدن در این گونه آثار تاریخی باید راهکاری اساسی اندیشید. اگر می خواهیم مخاطب ایرانی به آثار سطحی و نازل غیر وطنی به دیده بهتر از وطنی نگاه نکند و تمام هم و غم خود را معطوف این گونه آثار قرار ندهد. باید هم سرمایه گذاری هایی عظیمی در ساخت آثار تاریخی انجام داد. نباید تهیه کننده و تلویزیون به عنوان حامیان مالی این گونه آثار به پخش اثر هنری خود فقط در داخل کشور و یا احیانا در خاورمیانه فکر کنند. بلکه با برنامه ریزی مناسب و انتخاب عوامل فنی و حرفه ای و متخصص و صرف هزینه های بیشتر می توان آثاری خلق کرد که هم در داخل و هم در خارج از مرزهای ایران بتواند به عنوان یک کالای فرهنگی صادراتی عمل کند. کاری که خیلی از کشورهای شرقی و غربی با برنامه ریزی دقیق توانسته اند انجام دهند. متاسفانه امروزه ما با آثار تاریخی خودمان به گونه ای برخورد کردیم که نه در داخل کشور و نه در خارج از مرزها مخاطبی ندارد.سریال «نردبام لطیفی» در پرداختن به زندگی «غیاث الدین جمشید کاشانی» موفق عمل می کند. یعنی برای مخاطب ایرانی زندگی خود «جمشید کاشانی» دارای جذابیت های لازم است ولی در بحث پرداختن به قصه ها فرعی و حاشیه ای این سریال موفق عمل نمی کند و یک دستی لازم را ندارد که این به نویسنده کار بر می گردد. از طرفی با نگاهی به دیگر مجموعه های شبکه های دیگر می توان نتیجه گرفت که امسال سریال های ماه رمضان چندان مورد استقبال قرار نگرفت. سریال «نردبام آسمان» سریالی بود که تماشای آن نیاز به آرامش و حوصله داشت. از طرفی تجربه ثابت کرده که سریال هایی که به لحاظ مضمون نسبت نزدیکی با مسائل معاصر و روز دارند می توانند در جذب مخاطب موفق عمل کنند.سریال «نردبام آسمان» این نزدیکی را نداشت و همین دلایل باعث شد که نه تنها سریال «نردبام آسمان» بلکه دیگر سریال ها هم نتوانند در جذب مخاطب موفق عمل کنند. به هر حال نباید این نکته مهم را فراموش کرد که در ساخت سریال های تاریخی لزوم یک قصه جذاب ،گیرا و پر تعلیق که بتواند مخاطب را تا به آخر همراه کند احساس می شود نکته ای که در سریال های تاریخی ایرانی کمتر موردتوجه قرارمی گیرد و هر قسمت از سریال با ریتم کند و تصاویری کلیشه ای نمی تواند مخاطب را جذب کند.***علی یعقوبی