انتشار مواد رادیو اکتیو از نیروگاه صدمه دیده اتمی ژاپن

آفتاب: در پی رخداد زمین‌لرزه بزرگ روز جمعه ژاپن که علاوه بر جابه جایی 2.4 متری ساحل ژاپن به جا به جایی 10 سانتی متری مدار زمین منجر شد تا ساعت 14 روز شنبه به وقت ایران حدود 195 پس لرزه با بزرگی بیش از 5 ریشتر نیز در منطقه به ثبت رسیده که بزرگی 24 پس لرزه بیش از 6 ریشتر بوده است. رخداد زمین‌لرزه ای با بزرگای 8.9 در مقیاس امواج درونی زمین در ساعت 9 و 10 دقیقه بامداد روز جمعه 20 اسفندماه در 125 کیلومتری شرق ساحل هونشو ژاپن و 380 کیلومتری توکیو بخش‌های وسیعی از ژاپن و قسمت‌هایی از شرق چین و روسیه را به لرزه درآورد. به گزارش ایسنا، در آخرین بررسی‌ها تلفات مشخص و نامشخص این زلزله هولناک که بزرگترین زلزله ثبت شده در تاریخ ژاپن و پنجمین زلزله شدید از سال 1900 میلادی است و به بروز سونامی نیز منجر شده حدود هزار و 200 تن برآورد شده است. متعاقب این زلزله در استان فوکوشیما هم به دلیل تخریب بخشی از نیروگاه اتمی شماره یک این استان، مواد رادیواکتیو نشت کرده است؛ چرا که میزان رادیو‌اکتیو موجود در جو منطقه هشت برابر بیشتر از حد معمول است. آتش‌سوزی ناشی از زلزله و سونامی ژاپن همچنین نیروگاه شماره دو این منطقه هم به دلیل وقوع زمین‌لرزه و صدمات ناشی از آن نشت کرده است. به همین دلیل، مقامات مربوط از سکنه درخواست کردند تا منازل خود را ترک کنند. علاوه بر این، دولت ژاپن پنج رآکتور دیگر را در مناطق زلزله تعطیل کرده است تا خطر نشت یا انفجار را بکاهد. از طرفی، نخست وزیر این کشور از ماموران پلیس استان فوکوشیما درخواست کرد به فاصله سه تا 10 کیلومتر سکنه را از اطراف این دو نیروگاه تخلیه کنند. بر اساس اعلام دپارتمان حوادث غیر‌مترقبه ژاپن، نزدیک به سه هزار و 400 واحد مسکونی و تجاری در شمال و شرق این کشور تخریب شده و به 200 واحد مسکونی هم خساراتی وارد آمده است. علاوه بر این، این دپارتمان از احداث 181 واحد کمک‌رسانی شامل مراکز نگهداری از سالمندان، کودکان و واحد پرستاری در مناطق بحران خبر داد. همچنین 200 تا 300 جسد هم در بخش بیمارستانی «واکابایاشی» یافت شد. با این حال، این موضوع کاملا محتمل است که شمار تلفات در مناطق سونامی‌زده به دلیل نقص در فعالیت امداد‌رسانی افزایش ‌یابد. امواج سونامی حاصل از رخداد زلزله تقریبا به تمام کشور های حاشیه اقیانوس آرام از فیلیپین تا اندونزی، نیوزیلند، کالیفرنیا و هاوایی در آمریکا و … رسید. آژیر هشدار سونامی از ژاپن تا مناطق ساحلی تمامی کشور های اقیانوس آرام به مردم هشدار داد تا ساحل را ترک کنند. دکتر مهدی زارع، معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا با اشاره به این که ژرفای کانونی زلزله روز جمعه ژاپن حدود 25 کیلومتر و سازوکار آن فشاری با یک صفحه کاملا نزدیک به قائم بوده است، خاطرنشان کرد: این زلزله از نظر رده بندی های علمی زلزله شناسی از رده زلزله های بزرگ است. در تقسیم بندی های زلزله شناسی تنها زلزله های با بزرگای بیش از 8 (بزرگ great) نام می گیرند و زلزله با بزرگای 7 تا 8 (اصلی major) و زلزله با بزرگای 6 تا 7 (شدید strong) نامیده می‌شود. گرافی که لحظه وقوع زلزله را نشان می‌دهد وی با بیان این که بخش مهمی از تلفات و خسارتهای این زلزله به وقوع سونامی پس از رویداد اصلی مربوط است، تصریح کرد: از آنجا که سرعت امواج حاصل از سونامی حدود 950 کیلومتر در ساعت است، بنابراین می توان براورد کرد که امواج حاصل از سونامی حدود هشت دقیقه طول کشیده تا به نزدیکترین نقطه ساحل سندایی - در غرب کانون زلزله - برسد، بنابراین سامانه های هشدار تا حد زیادی توانسته اند جان بسیاری از مردم را نجات دهند. زارع با بیان این که زلزله روز جمعه ساحل شرقی هونشو بزرگترین زمین‌لرزه ثبت شده در تاریخ ژاپن از نظر اندازه بزرگای زمین لرزه است، تصریح کرد: ژاپن سرزمینی است که با رخداد زمینلرزه های مهم و مخرب شناخته می‌شود. در تاریخ زمینلرزه‌های ژاپن می‌توان به زلزله اول سپتامبر 1923 کانتو ژاپن که با خسارت و آتش سوزی وسیع در شهر توکیو همراه بود و موجب کشته شدن 105 هزار نفر شد و زمین لرزه 17 ژانویه 1995 کوبه - هانشین - با بزرگای 6.9 که با بیش از 6400 نفر تلفات اشاره کرد. ضمنا هم از نظر اندازه و هم رخداد سونامی پس از وقوع زلزله، زمین لرزه 11 مارس 2011 با زمین لرزه 26 دسامبر 2004 - پنجم دی ماه 1383- سوماترا در شرق اندوزی قابل مقایسه است. در آن زلزله متاسفانه بیش از 300 هزار نفر در اندونزی و کشور های حوزه اقیانوس هند کشته شدند و دبیرکل سازمان ملل وقوع زلزله و سونامی 2004 اندونزی را بزرگترین فاجعه طبیعی قرن نامید. گرداب‌های ناشی از سونامی معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی در پاسخ به این سوال که اساسا به لحاظ زمین شناسی و زمین ساختی چرا چنین زمین لرزه هایی رخ می دهند و چرا سرزمین ژاپن این چنین لرزه خیز است به موقعیت خاص این کشور اشاره کرد و گفت: ژاپن در محدوده فرورانش ورقه اقیانوس آرام به زیر ورقه زمین ساختی اورازیا واقع است. به این ترتیب که به دلیل بازشدگی در رشته کوه میان اقیانوسی وسط اقیانوس آرام، پوسته اقیانوسی در حال ایجاد و گسترش در پهنه میانی اقیانوس آرام و در نتیجه رانده شدن بخش های قدیمی تر پوسته اقیانوسی به سوی شرق و غرب و فشار آوردن به حاشیه های ساحلی اطراف این اقیانوس است. در نهایت این پوسته اقیانوسی در حال رانده شدن به سوی کناره های اقیانوس آرام به زیر پوسته قاره ای در محدوده خشکی های اطراف این اقیانوس پهناور فرو می رود. دلیل فرورانش عمدتا وزن سنگین تر پوسته اقیانوسی است و اینکه ضخامت پوسته اقیانوسی بین 6 تا 8 کیلومتر است. در حالی که پوسته قاره ای سبکتر ولی ضخامتی متغیر - تا حداکثر حدود 70 کیلومتر - دارد. این وضع موجب می شود که در محدوده پیرامون اقیانوس آرام - پاسیفیک - محدوده ای بسیار فعال از نظر وقوع زلزله و آتشفشان به نام «حلقه آتش» (Ring of Fire) وجود داشته باشد. نقشه گرافیکی از ارتفاع امواج سونامی در سواحل ژاپن زارع ادامه داد: این توضیح مختصر را می توان به طور عمومی به عنوان دلیل وجود مرز فعال زمین ساختی و زمینشناختی پیرامون اقیانوس آرام - از آمریکای شمالی گرفته تا آمریکای مرکزی و جنوبی در غرب تا روسیه، ژاپن و فیلیپین، اندونزی و نیوزیلند در شرق- بیان کرد. وی خاطرنشان کرد: در پهنه رومرکزی زلزله 11 مارس، دو روز قبل - چهارشنبه 9 مارس- 18 اسفند 89- زمین لرزه ای با بزرگی 7.2 روی داد که با تلفات یا سونامی همراه نشد ولی اکنون که زمینلرزه با بزرگای 8.9 رخ داده است می توان استنتاج کرد که زمین‌لرزه چهارشنبه پیش لرزه زمین لرزه روز جمعه بوده است؛ بنابراین گرچه این رویداد پیش‌بینی نشد، ولی اطلاعات مهمی اکنون برای بررسی‌های علمی پیش بینی زلزله در اختیار پژوهشگران سراسر جهان قرار گرفته است و قطعا هم پژوهشگران ایرانی و هم سایر زلزله‌شناسان در سایر کشور های جهان از این نظر توجه ویژه ای به این رویداد خواهند کرد. زارع تصریح کرد: با نگاهی به توالی رخداد زلزله‌ها از چهارشنبه 9 مارس به بعد در پهنه رومرکزی زلزله ساحل شرقی هونشو می توان اطلاعات جالبی به دست آورد. زمینلرزه بامداد 9 مارس 2011 با بزرگای 7.2 با وقوع سه پس لرزه شدید - با بزرگی 6 - و چهارده پس لرزه متوسط، با بزرگای بین 5 و 6 در همان روز همراه بود. سپس در روز پنج شنبه 10 مارس - 19 اسفند - پنج پس‌لرزه با بزرگای متوسط - بین 5 تا 6 - رخ داد. در نهایت در روز جمعه 11 مارس - 20 اسفند- زمین‌لرزه اصلی بازرگای 8.9 در همان پهنه رومرکزی روی داد. تا پایان روز جمعه - به وقت جهانی - 128 زمین‌لرزه با بزرگی بیش از 5 ریشتر شامل 20 زمین لرزه بزرگتر از 6 در پهنه رومرکزی رخ داده که یکی از آنها بیست و نه دقیقه پس از رویداد لرزه اصلی، بزرگی 6.8 و دیگری در 35 دقیقه پس از لرزه اصلی بزرگای 7.1 داشته است؛ تا ساعت 10: 30 دقیقه بامداد شنبه - به وقت جهانی - (14 به وقت تهران) هم 67 زلزله با بزرگی بیش از 5 ریشتر شامل چهار زلزله با بزرگی بیش از 6 ریشتر در منطقه ثبت شده بنا بر این زلزله 11 مارس 2011 ساحل شرقی هونشو از دید رخداد خوشه های زلزله ها، اتفاقی مهم و قابل توجه ویژه است که این کار هم اکنون توسط پژوهشگران در حال انجام است. وی در ادامه در پاسخ به این سوال که چرا زلزله روز جمعه ژاپن در مقایسه با زلزله بزرگ سوماترا که بیش از 300 هزار کشته به جای گذاشت، تلفات نسبتا ناچیزی داشت به سه نکته اشاره کرد. به گفته دکتر زارع، اولا زلزله اندونزی موجب سونامی شد که بلندی امواج آب حمله ور به سوی ساحل به حدود سی متر یا بیشتر - حدود سه برابر بلندی امواج حاصل از این زلزله ژاپن- رسید، بنابراین انتظار خسارت و تلفات بیشتر در زلزله 2004 می تواند منطقی تلقی شود. نکته دوم آن است که ژاپن کشوری صنعتی و توسعه یافته با یک سامانه کاملا مجهز هشدار سریع زلزله و سونامی است (اساسا این سامانه ها در ابتدا در ژاپن طراحی و ایجاد شده اند)، بنابر این ژاپن از هر جهت به لحاظ پیشرفته بودن و تجهیز به فناوری نوین خود از پیشروان این عرصه است و وضع آن قابل مقایسه به کشورهای اکثر فقیر وتوسعه نیافته یا در حال توسعه جنوب آسیا نیست و مردم ساکن در سواحل سندایی حداقل هشت دقیقه فرصت داشته اند تا قبل از رسیدن اولین امواج حمله ور آب حاصل از سونامی، ساحل را با شنیدن آژیر سامانه های کاملا مجهز هشدار سونامی ترک کنند. دلیل سوم نیز آن است که تمرکز جمعیت در معرض ریسک زلزله و سونامی در منطقه رومرکزی و سواحل در معرض خرابی ها و تخریب حاصل از سونامی، در ژاپن و کشور های حاشیه اقیانوس هند قابل مقایسه نیست. منطقه جنوب آسیا مهمترین تمرکز جمعیتی در دنیاست، در حالی که زلزله اخیر از نظر کانون در نزدیکی ژاپن واقع بود که کل جمعیت آن در پایان 2010 حدود 127 میلیون نفر بوده است و الزاما همه این جمعیت در معرض خسارت و خرابی حاصل از زلزله و سونامی زلزله مارس 2011 نبوده‌اند. وی خاطرنشان کرد: در ساعات اولیه پس از رخداد سازمان‌های جست‌وجو، نجات و امداد در تمامی کشورهایی که سابقه سوانح طبیعی - به ویژه زلزله - داشته اند، از آمریکا و انگلیس گرفته تا ایران، ترکیه، اندونزی و نیوزیلند به حال آماده‌باش در آمده و در حال اعزام تیم‌های کمک به ژاپن برای بررسی موضوع و کمک به سازمان‌های زیربط در ژاپن هستند. معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی با بیان این که زلزله 8.9 ریشتری روز جمعه توسط تمام 24 ایستگاه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه در سراسر کشور رکورد شده خاطرنشان کرد: علاوه بر داده‌های این ایستگاه‌ها اطلاعات 125 ایستگاه لرزه نگاری باند پهن ترکیه را هم دریافت کرده‌ایم که از مجموعه این اطلاعات در مطالعات پوسته زمین و مدل‌سازی و بررسی‌های پیش بینی زلزله استفاده خواهیم کرد. دکتر زارع تصریح کرد: به هر حال زلزله 11 مارس 2011 از هر جهت - جه جنبه های علمی و فنی و چه از نظر اجتماعی، روانی و همچنین مدیریتی و اجرایی - حاوی درسهای مهمی است که باید بیاموزیم. اتفاق طبیعی مهمی رخ داده است و اهمیت آن جهانی است. مساله، فقط مساله ژاپن نیست. همگی باید به کمک زلزله زدگان ژاپن بشتابیم و همزمان این رویداد را بررسی کنیم و از آن بیاموزیم. گزارش منابع خبری خارجی از خسارات و تبعات زلزله جمعه سونامی در سواحل ژاپن  به گفته یکی از متخصصان ژئوفیزیک سازمان زمین‌شناسی آمریکا زمین‌لرزه روز جمعه ژاپن با لغزش بیش از 18 متری صفحات تکتونیکی منجر به از هم گسیختن پوسته زمین در ناحیه‌ای با حدود 400 کیلومتر درازا و وسعت 160 کیلومتر شده است. دو نیم شدن جاده در پی زلزله مقامات ژاپنی در مبارزه‌ای تازه برای محدود کردن فشار رو به افزایش ناشی از زلزله و سونامی اخیر بر راکتورهای اتمی این کشور مجبور شدند پس از تخلیه مردم منطقه، بخار رادیواکتیو یکی از نیروگاه‌ها را در فضا آزاد کنند. شرکت برق توکیو همچنین اعلام کرد که احتمالا سوخت به دلیل کاهش سطح آب در تجهیزات دایچی، یکی از دو نیروگاه انرژی هسته‌ای فوکوشیما در 240 کیلومتری شمال توکیو، آسیب دیده است. مقامات، میزان نشت تشعشعات را کم اعلام کرده‌اند. نائوتو سکیمورا، استاد دانشگاه توکیو، فاجعه رادیواکتیوی را نامحتمل دانست. وی اظهار کرد: از دست‌دادن مایع خنک‌کننده به معنی افزایش دماست اما همچنین فعل و انفعالات را متوقف می‌کند. حتی در بدترین شکل ممکن، احتمال دارد مقداری نشت رادیواکتیو و آسیب به تجهیزات اتفاق بیفتد اما انفجاری در کار نخواهد بود. اگر عمل تخلیه با دقت صورت بگیرد، احتمالا میزان بسیار کمی نشت وجود داشته باشد. اما این میزان مسلما بیشتر از شعاع سه کیلومتر نخواهد بود. مردم زلزله‌زده در فرودگاه هاندا همچنین خبرگزاری‌های ژاپن اعلام کردند که مقامات این کشور تعداد 20 هزار تن را از حومه نیروگاه داینی، دیگر تاسیسات هسته‌ای فوکوشیما تخلیه کردند. نائوتوکان، نخست‌وزیر ژاپن که برای بازدید از این منطقه با هلی‌کوپتر به آنجا سفر کرده بود، پیش از این خواسته بود که ساکنان تا شعاع 10 کیلومتری نیروگاه دایچی را از منطقه خارج کنند. شرکت برق توکیو اعلام کرد که توانایی خود را برای کنترل فشار در برخی راکتورهای نیروگاه داینی مانند نیروگاه دایچی از دست داده است. فشار در داخل راکتورهای نیروگاه داینی ثابت بوده اما در لوله‌های مهار افزایش یافته است. آتش‌سوزی پالایشگاه نفت چیلبا به گفته وزیر بازرگانی ژاپن، فشار در راکتور دایچی ممکن است تا 2.1 برابر ظرفیت طراحی‌شده افزایش یابد. زمین‌لرزه و سونامی منجر به قطع شدن خط برق خارج سایت به نیروگاه و ژنراتورهای دیزلی شد که برای تامین برق اضطراری سیستم خنک‌کننده در نظر گرفته شده بود. ال غرب ژاپن از اولین مناطق مورد هجوم سونامی مشکل پیش‌آمده برای خنک‌کننده‌ها باعث افزایش نگرانی‌ها از تکرار حادثه تری‌مایل آیلند سال 1970، بدترین فاجعه اتمی آمریکا شده‌است. پالایشگاه ایچیبارا در چیبا در آتش سطح تشعشع شناسایی‌شده در واحد کنترل راکتورهای دایچی 1000 برابر بیشتر از سطح معمول گزارش شده، ‌اما هنوز به میزان لازم که در آن کارکنان به تخلیه کامل می‌پردازند نرسیده است. انتشار مواد رادیو اکتیو از نیروگاه صدمه‌دیده اتمی ژاپن گزارش‌های منتشره حاکی است که وقوع انفجار در نيروگاه اتمی «فوکوشيما» ژاپن پس از زلزله مهيب روز جمعه باعث نشت مواد راديو اکتيو تا فاصله 10کيلومتری اين نيروگاه شده و نگرانی از ذوب شدن هسته اصلی آن را افزايش داده است. دولت ژاپن گفته که ميزان انتشار مواد راديواکتيو پايين بوده است.انفجار در اين نيروگاه موجب فروريزی سقف آن شده و مقام ‌های ژاپن از مردم اين کشور خواسته‌اند تا از اطراف نيروگاه فوکوشيما دور شوند. دولت ژاپن تاکيد کرده که ميزان نشت مواد راديو اکتيو پايين بوده است چرا که به رغم وارد آمدن خسارت عمده به ساختمان نيروگاه، هسته‌ای اصلی نگهدارنده سوخت اتمی آن آسيب نديده است. رسانه‌های محلی گزارش کرده‌اند که سه نفر از کارکنان نيروگاه در معرض تشعشع راديو اکتيو قرار گرفته‌اند. انفجار در نيروگاه فوکوشيما پس از آن رخ داد که زلزله‌ای مهيب به قدرت ۸.۹ در مقياس ريشتر شمال ژاپن را لرزاند و موجب بروز سونامی به ارتفاع ده متر در سواحل شمالی و شرقی اين کشور شد. خبرگزاری رسمی ژاپن، کيودو، گزارش داده که بيش از يک هزار و ۷۰۰ نفر در جريان زلزله و سونامی ناشی از آن جان خود را از دست داده‌اند. اين زلزله بدترين نوع آن از زمان ثبت زمين‌لرزه در ژاپن از قرن نوزدهم به اين سو است. اين خبرگزاری افزوده است که حداقل ۹ هزار و ۵۰۰ نفر در يکی از شهرهای حادثه‌ديده غير قابل دسترس هستند ولی جزئياتی در اين زمينه ارائه نکرده است. افزايش نگرانی‌ها از انفجار نيروگاه اتمی انفجار در نيروگاه اتمی فوکوشيما نگرانی‌ها از ذوب شدن هسته اصلی آن را افزايش داده است. در صورت نابودی اين نيروگاه که در ۲۴۰ کيلومتری شمال توکيو، پايتخت ژاپن، قرار دارد انتظار می‌رود حادثه ای شبيه انفجار نيروگاه چرنوبيل در سال ۱۹۸۶ رخ دهد که جهان را دچار شوک کرد. اين گزارش‌ها در حالی منتشر شده است که به گفته خبرگزاری رويترز، کارشناسان می‌گويند که احتمال بروز حادثه ای مشابه در ژاپن کم است. آنها گفته‌اند که تصاوير گرفته شده از فراز اين نيروگاه، انتشار مقدار کمی از راديو اکتيو را نشان می‌دهد که بسيار پايين‌‌تر از ابر راديو اکتيو ناشی از انفجار در نيروگاه چرنوبيل در ۲۵ سال پيش است. دولت ژاپن در حال حاضر از مردم اين کشور خواسته است تا در اطراف اين نيروگاه تردد نکنند و همزمان به تخليه ساکنان اين منطقه تا شعاع ده کيلومتری پرداخته است. آژانس بين‌المللی انرژی اتمی می‌گويد دولت ژاپن به آن اطلاع داده است که در حال توزيع «ید» و داروهای محافظتی ميان ساکنان اطراف نيروگاه اتمی فوکوشيما است. ماده «يد» می‌تواند بدن را از تششعات ناشی از مواد راديواکتيو محافظت کند. سازمان هواشناسی ژاپن اعلام کرده است که جريان باد از سمت جنوب نيروگاه وزيدن گرفته است که اين امر می تواند مردم شمال اين تاسيسات را تحت تاثير قرار دهد. گزارش رويترز حاکی است که جريان باد يک فاکتور اصلی برای قضاوت در باره ميزان خسارت زيست‌محيطی ناشی از انتشار مواد راديو اکتيو باشد.