عاقبت مردی که خود را خدا می‌خواند

با دستگیری راتکو ملادیچ، فرمانده نظامی صرب‌های بوسنی، که متهم به نسل‌کشی و تدارک بزرگ‌ترین قتل عام جمعی در اروپا از زمان پایان جنگ دوم جهانی است، فصل دردناکی از پرونده جنایات جنگی صرب‌ها علیه مسلمانان و کروات‌ها، بعد از فروپاشی یوگسلاوی سابق، بسته می‌شود.با دستگیری راتکو ملادیچ، فرمانده نظامی صرب‌های بوسنی، که متهم به نسل‌کشی و تدارک بزرگ‌ترین قتل عام جمعی در اروپا از زمان پایان جنگ دوم جهانی است، فصل دردناکی از پرونده جنایات جنگی صرب‌ها علیه مسلمانان و کروات‌ها، بعد از فروپاشی یوگسلاوی سابق، بسته می‌شود. در طول جنگ داخلی که پس از فروپاشی یوگسلاوی سابق بین صرب‌ها از یک سو و مسلمانان و کرواتهای آن کشور از سوی دیگر درگرفت، یکصد هزار نفر جان خود را از دست داده و نزدیک به ۲ میلیون نفر آواره شدند. طی «قتل عام سربرنیتسا» در ماه ژوئیه سال ۱۹۹۵، و در روزهای پایانی جنگ داخلی یوگسلاوی سابق، هشت هزار مرد و پسر مسلمان بوسنیایی توسط صرب‌های مسلح تحت فرمان ملادیچ به رگبار بسته شدند. به این ترتیب شهرک سربرنیتسا که از سوی سازمان ملل برای پناه دادن به آوارگان مسلمان بوسنیایی در نظر گرفته شده و منطقه غیرنظامی و محل امن نامیده شده بود، توسط ملادیچ به بزرگ‌ترین گورستان جمعی مسلمانان تبدیل شد. قصور سازمان ملل نیروهای سازمان ملل که با فرماندهی افسران هلندی در محل حضور داشتند، مطابق پروندهای متعددی که با هدف اخذ غرامت در دادگاه لاهه در هلند گشوده شده، در حمایت از قربانیان و پیشگیری از این جنایت هولناک، کوتاهی کرده یا سکوت اختیار کردند. مطابق اسناد موجود (من‌جمله اعترافات سربازی که در قتل عام سربرنیتسا مشارکت داشت)، راتکو ملادیچ در روز اعدام دسته‌جمعی مسلمانان، شخصا در صحنه حضور داشت، و پیش از هدایت قربانیان به میدان شهرک برای کشتار، به نوجوانان آب‌نبات تعارف می‌کرد و با دست به پشت آن‌ها می‌زد. پس از هدایت قربانیان به میدان شهر، مردان و نوجوانان را که پیشتر از خانواده‌های خود جدا شده بودند، به گروه‌های ده نفری تقسیم و آنان را گروه‌گروه به رگبار می‌بستند. پس از اعدام جنازه‌های قربانیان را با بولدوزر در گور‌های جمعی دفن می‌کردند. قهرمان بی‌رحمی ملادیچ که پاره‌ای از صرب‌ها همچنان او را قهرمان خود می‌خوانند، از بی‌رحم‌ترین فرماندهان نظامی اروپا بود و در طول جنگ داخلی یوگسلاوی سابق تلاش می‌کرد مانع از جدایی و استقلال مسلمانان بوسنی و هرزگوین بشود. ملادیچ در طول خدمت در منصب فرمانده نظامیان صرب در بوسنی، به خود لقب «خدا» داده بود. بنا بر قولی، هنگام گلوله‌باران مسلمانان سارایوو توسط صرب‌ها، به سربازان خود گفته بود که «مغز‌های آن‌ها را بسوزانید». از سال ۱۹۹۶ تاکنون ۵۶ نظامی صرب به اتهام نسل‌کشی و ارتکاب جنایت جنگی دستگیر و تعدادی از آن‌ها به دیوان دادرسی بین‌المللی در شهر لاهه فرستاده شده‌اند. سه تفنگدار در سال ۲۰۰۱ اسلوبودان میلوسویچ، رئیس جمهور سابق صربستان، در بلگراد دستگیر و به دادگاه لاهه فرستاده شد. وی در طول زمان محاکمه بر اثر سکته قلبی جان خود را از دست داد. در سال ۲۰۰۸ رادوان کارادیچ، رئیس دولت صرب‌ها، در بوسنی دستگیر و به دیوان دادرسی لاهه فرستاده شد. محاکمه وی در دادگاه بین‌المللی هلند هنوز پایان نیافته است. پیش از دستگیری ملادیچ، نام وی در راس فهرست جنایتکاران تحت تعقیب قرار داشت و برای یافتن او نزدیک به هشت میلیون دلار جایزه تعیین شده بود. با این وجود دست‌کم تا سال ۲۰۰۶ وی با برخورداری از آزادی نسبی در صربستان زندگی می‌کرد و حتی به تماشای مسابقه فوتبال می‌رفت. حکم جلب ملادیچ دو هفته پس از پایان جنگ داخلی یوگسلاوی در سال ۱۹۹۵ صادر شده بود، ولی تا سال ۲۰۰۰ و زمانی که میلوسویچ، رئیس جمهور سابق صربستان، قدرت را در دست داشت، ملادیچ از حمایت آشکار او برخوردار بود. وی تا سال ۲۰۰۲ رسما یکی از افسران ارتش صربستان محسوب می‌شد و تا سال ۲۰۰۵ مستمری نیز دریافت می‌کرد. ماه گذشته و پیش از دستگیری ملادیچ، بوسیلیکا، همسر وی، در بلگراد دستگیر شده بود. پایان یک فصل ملادیچ هنگام دستگیری ۶۹ سال داشت. راسیم جاجیچ، وزیر دادگستری صربستان، در توضیح شرایط جسمانی ملادیچ هنگام دستگیری، او را رنگ‌پریده و سالخورده توصیف کرد. یک روز پس از دستگیری ملادیچ، دادگاه محلی شهر بلگراد درخواست وکیل او را برای خودداری از اعزام وی به هلند و پیشگیری از محاکمه در دیوان دادرسی لاهه رد کرد. به این ترتیب اعزام ملادیچ حداکثر تا پایان هفته آینده، و بعد از رسیدگی به درخواست تجدید نظر از سوی وی که تنها ۳ روز طول خواهد کشید قطعی است. اگرچه رسیدگی به پرونده جنایتکاران جنگی در لاهه با کندی صورت می‌گیرد و زمان آن طولانی است، در هر حال، ملادیچ پس از ۱۶ سال زندگی توام با ترس و نگرانی اینک در چنگال عدالت قرار گرفته است. با دستگیری ملادیچ که زمانی خود را خدا می‌خواند، علاوه بر این که جنایات جنگی صرب‌ها در بوسنی و نسل‌کشی مسلمانان در یوگسلاوی سابق بار دیگر مطرح و در افکار عمومی جهانیان محکوم می‌شود، صربستان نیز فرصت می‌یابد با برداشتن بزرگ‌ترین مانع در مسیر پیوستن به جامعه اروپا، درخواست تازه‌ای را در این زمینه تنظیم کرده و به بروکسل ارسال دارد.