گزارش تصویری از مراسم جشن باستانی سده در کرمان به همراه مختصر تاریخچه

مراسم جشن باستانی سده زرتشتیان عصر دوشنبه در استان کرمان برگزار شد.

شب جشن سده . شب دهم بهمن ماه . صاحب برهان گوید: به معنی شب آتش بلند باشدچه سده به معنی آتش بلند است و آن شب دهم بهمن ماه است و وجه تسمیه ٔ این ، آن است که چون فریدون بر ضحاک دست یافت خدم و نزدیکان او را می گرفت و میکشت از آن جمله طباخی داشت ارمائیل نام که مردمان را کشتی و مغزسر ایشان را جهت ماران ضحاک بیرون کردی ، نزد فریدون آوردند. خواست که او را به عقوبت تمام بکشد. ارمائیل گفت هر روز یک کس را از آن دو کس که به من میدادندکه بکشم آزاد میکردم و در عوض او مغز سر گوسفند داخل مینمودم . تو باید که با من مکافات نیکی به جای آوری و اگر باور نداری اینک آن مردم پناه به کوه دماوندبرده اند.

فریدون با لشکر سوار شد و متوجه کوه دماوند گردید تا آن مردم را به شهر بازآورد، چون نزدیک رسید، شب درآمد و راه را گم کردند، پس بفرمود تا آتش بسیاری برافروختند و مردمان گریخته چون آن آتش بدیدندحیران ماندند که آیا چه چیزست ؟ متوجه آتش شدند و خلقی عظیم آزادکردگان طباخ جمع آمدند. گویند: آن شب صدجا آتش افروخته بودند و آن شب دهم بهمن ماه بود. (برهان ). قسمتی از گفته ٔ برهان بر اساطیر مبتنی است و قسمتی نیز اساسی ندارد.

دهم بهمن مصادف است با جشن سده، آیین هزاران ساله ایرانیان. در ایران باستان از آغاز آبان تا پایان اسفند را دوره سرما می خواندند که صد روز پس از آغاز این دوره و پنجاه روز مانده به نوروز «سده» و جشن آتش بود. هنوز در روستاهای جنوب شرقی ایران اصطلاح «صد به سده، پنجاه به نوروز» شنیده می شود؛ یعنی جشن سده صد روز پس از یکم آبان و ۵۰ روز به نوروز برپا می شود. برخی از پارسیان هند و تاجیکیان «سده» را جشن آدور (آدور = آذر، و هنوز در روستاهای شرق ایران، افغانستان و آسیای مرکزی بوته خشک را آدور می خوانند). از سده به بعد، از میزان شدّت برودت کاسته می شود.

مراسم جشن با هزاران سال پیش تفاوت نکرده است. مردم، هرکس برحسب توان خود، مقداری هیزم اهداء می کند و در زمینی باز آتش برپا می شود و حاضران بر گرد آن به شادی می پردازند.

نظامی در توصیف شرکت کنندگان در جشن سده گفته است:

رخ آراسته دستها پرنگار

به شادی دویدند از هر کنار

آریایی ها ی آسیا و اروپا همیشه روشنی و گرمی را که خورشید و آتش به وجود آورنده آن بوده اند مظهر عنایات خدا دانسته و احترام گذارده اند.

فردوسی جشن سده را آتش پرستی نمی داند و برپاکنندگان آن را چنین توصیف کند:

….. مپندار کاتش (که آتش) پرستان بدند (بودند – کنایه از این که جشن سده را آتش پرستان به وجود نیاورده اند)

جشن سده را به هوشنگ پیشدادی نسبت دهند . فردوسی در این زمینه گوید :

به هوشنگ ماند، این «سده» یادگار ـــ بسی باد چون او دگر شهریار

سده را قبلا «سدک» می گفتند. ابوریحان نوشته است که صد روز پس از آغاز سرما (یکم آبان)، «سده» و پنجاه روز بعد از سده، نوروز است و از سده تا درو کردن جو و به دست آمدن گلابی بهاره (موسوم به «جو رس») نیز صد روز است.

اهمیت جشن سده برای ایرانیان که آن را در ردیف آیین های نوروز و مهرگان قرار می دادند به حدی بود که در دوران ساسانیان، شاهان وقت بدون تشریفات در میان مردم در این مراسم شرکت می کردند. پس از حمله عرب، «مرداویز» را احیاء کننده این جشن در قرون وسطا خوانده اند که در اصفهان آن را از سر گرفت.

چراغانی و روشن کردن شمع را به مراسم «سده» نسبت می دهند. در افسانه های کهن ایران آمده است که متهمان برای اثبات بیگناهی از روی آتش شعله ور عبور می کردند و هزار سال پیش از میلاد، سیاوش هم که متهم شده بود برای اثبات بی گناهی خود از آتش عبور کرد.

فرهنگ لغات دهخدا، روزنامک، شاهنامه …