پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیت
خبرگزاری فارس
یافته‌های تحقیق
1. یافته‌های توصیفی
1-1- متغیرهای زمینه‌ای
جدول 4. توزیع پاسخ‌گویان بر اساس سن متغیر طبقات فراوانی درصد درصد معتبر سن 15ـ20 467 11.3 11.3 21ـ35 2845 47.5 47.6 36ـ50 1424 23.8 23.8 51+ 1039 17.4 17.4 جمع 5982 99.9 100.0 بی‌جواب 4 1. جدول 5. توزیع پاسخ‌گویان بر اساس جنس متغیر طبقات فراوانی درصد مرد 3081 51.5 جنس زن 2905 48.5 جمع 5986 100.0 جدول6. توزیع پاسخ‌گویان بر اساس محل سکونت متغیر طبقات فراوانی درصد محل سکونت شهر 4644 77.6 روستا 1341 22.4 جمع 5985 100.0 بی‌جواب 1 0. جمع 5986 100.0 جدول7. توزیع پاسخ‌گویان به تفکیک استان‌ها متغیر طبقات فراوانی درصد تهران 998 16.7 آذربایجان شرقی 600 10.0 خوزستان 600 10.0 کرمانشاه 500 8.4استان
فارس 598 10.0 سیستان و بلوچستان 491 8.2 خراسان رضوی 601 10.0 مازندران 498 8.3 اصفهان 600 10.0 قم 500 8.3 جمع 5986 100.02-1- متغیر وابسته (تبعیت)
جدول 9. میانگین تبعیت از گروه‌های روحانیانابعاد تبعیت
مراجع مسجدی دانشگاهی حوزوی شاغل تبعیت سیاسی 3.40 2.78 2.75 2.69 2.46 تبعیت اجتماعی 3.73 3.24 3.07 3.06 2.80 تبعیت فرهنگی 3.42 2.85 2.76 2.74 2.48 تبعیت دینی 3.43 2.85 2.73 2.73 2.47 2.47 3.49 2.93 2.82 2.80 2.553-1. متغیرهای مستقل
1-3-1. پای‌بندی به ابعاد دین: پای‌بندی به سه بعدِ عبادی، شریعتی و اخلاقی تقسیم می‌شود. در این میان، بُعدِ اخلاقی با میانگین 4 در رتبه اول؛ بُعد عبادی با میانگین 3.87 در رتبه دوم و بُعد شریعتی با میانگین 3.777 در رتبه سوم قرار دارد. میانگین شاخص این دینداری هم معادل 3.82 است.برای تعیین دینداری ناپای‌بند، پای‌بندی پاسخ‌گویان به دین، به دو دسته بالا و پایین تقسیم گردید و پای‌بندی بالا، معادل دینداری پای‌بند و پای‌بندی پایین، معادل دینداری ناپای‌بند در نظر گرفته شد. در مجموع دینداری ناپای‌بند معادل 15.11 درصد و دینداری پای‌بند 84.88 درصد است.
جدول10. فراوانی و درصد پای‌بندی به دین ابعاد گویه‌ها میانگین عبادی نماز خواندن 3.92 روزه گرفتن 3.83 شریعتی پرداخت خمس 2.97 پرهیز از غیبت 3.96 پرهیز از خوردن و آشامیدن حرام 4.38 اخلاقی رعایت حقوق مردم 4.19 پرهیز از دروغ 3.812-3-1. اعتقاد به روحانیت: پیش از این اشاره شد که با مبنا قرار دادن اعتقاد دینداران به وظایف و نقش‌های روحانیان و برخی ابعاد دین که روحانیان در آن‌ها نقش دارند، می‌توان دینداری بی‌واسطه را تعیین نمود؛ به این شکل که میزان اعتقاد به روحانیت، به دو بخش بالا و پایین تقسیم می‌گردد و اعتقاد بالا به روحانیت، «دینداری باواسطه» و اعتقاد پایین به آنان «دینداری بی‌واسطه» در نظر گرفته می‌شود. آن‌گونه که جدول ذیل نشان می‌دهد، میزان اعتقاد زیاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان (دینداری باواسطه) 64.7 درصد و عدم اعتقاد به آنان (دینداری بی‌واسطه) 35.3 درصد است. در ضمن، میانگین نمره اعتقاد به روحانیان 3.37 است.
3-3-1. نیاز به روحانیت: میزان نیازمندی پاسخ‌گویان در امور مناسکی، اعتقادی و عبادی به روحانیان، با چهار گویه دو وجهی سنجیده شد. همانند دو نوع دینداری پیش‌گفته، میزان احساس نیاز به روحانیت، به دو بخش بالا و پایین تقسیم گردید و به احساس نیاز بالا «دینداری نیازمند» و به احساس نیاز پایین «دینداری بی‌نیاز» اطلاق شد.
آن‌چنان‌که مشهود است، در تمام جنبه‌ها، پاسخ‌گویان تمایل کم‌تری از خود برای مراجعه به روحانیان، برای برطرف کردن نیازهای دینی خود، نشان داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که شاخص نیاز به روحانیت برابر با 45.67 درصد است. در مقابل، تمایل برای مراجعه به بدیل‌های روحانیت، معادل با 53.75 درصد است.
جدول 12. نیاز به روحانیت انحراف معیار میانگین ./. ف گویه‌ها معرف‌ها 52.9 3165 فُرادا چگونگی نمازخواندن 1.99 2.81 45.3 2627 جماعت در مسجد 56.3 3250 1. شرکت در مساجد و هیأت‌ها ترجیحات مناسکی 1.98 3.25 43.7 2526 2. استفاده از برنامه‌های تلویزیون 1.96 2.66 40.1 2275شرکت در مراسمات برای:
1. استفاده از سخنرانی روحانی 59.9 3403 2. استفاده از مداحی و عزاداری 1.97 2.66 58.5 3343 از طریق رسانه چگونگی رفع نیاز دینی 41 2375 از طریق روحانی2. یافته‌های تبیینی
1-2. پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیت
برای مقایسه وضعیت تبعیت از روحانیت در میان افرادِ با میزان پای‌بندی متفاوت، از جدول دوبعدی و آزمون «وی‌کرامر» استفاده شد. پس از تقاطع میزان فراوانی و درصد تبعیت از روحانیان در میان این دو نوع دینداری، مشخص شد که هر چه بر میزان پای‌بندی افراد به دین افزوده می‌شود، میزان تبعیت از روحانیان هم افزایش می‌یابد.
آزمون وی‌کرامر نیز نشان می‌دهد که میان این دو متغیر، یعنی پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانی، رابطه معنادار وجود دارد ( V=.27و S=.000)؛ یعنی هر چه بر میزان پای‌بندی به دین در میان نمونه افزوده می‌شود، میزان تبعیت از روحانیت هم افزایش می‌یابد و بالعکس، با کاهش پای‌بندی به دین، میزان تبعیت از روحانیت نیز کاهش می‌یابد. به این ترتیب، می‌توان ادعا کرد فرضیه اول تحقیق تأیید شده است؛ یعنی میان پای‌بندی به دین و تبعیت دینداران از روحانیان رابطه وجود دارد؛ به گونه‌ای که دینداری ناپای‌بند، موجب کاهش تبعیت از روحانیت می‌گردد.
جدول 13. تقاطع پای‌بندی به دین با تبعیت از روحانیت پای‌بندی به دین تبعیت کم متوسط زیاد جمع دینداری ناپای‌بند 57.9 35.8 6.4 100.0 دینداری پای‌بند 25.1 44.4 30.5 100.02-2. نیازبه روحانیان و تبعیت از آنان
تقاطع دینداری بی‌نیاز و نیازمند به روحانی با تبعیت از روحانیان نشان می‌دهد که با افزایش احساس نیاز به آنان، تبعیت از این دسته هم افزایش داشته و با کاهش احساس نیاز، تبعیت کاهش می‌یابد. نگاه به نتایج آزمون وی‌کرامر هم نشان می‌دهد بین این دو متغیر، رابطه معنادار وجود دارد (V=.29 و S=.000). این به معنای تأیید فرضیه دوم تحقیق است؛ یعنی میان نیاز به روحانیان و تبعیت دینداران از آنان رابطه وجود دارد؛ به گونه‌ای که دینداری بی‌نیاز به روحانی، موجب کاهش تبعیت از روحانیت می‌گردد.
جدول 14. تقاطع نیاز به روحانیت و تبعیت از آننیاز به روحانیت
تبعیت کم متوسط زیاد جمع دینداری بی‌نیاز 39.5 44.0 16.5 100.0 دینداری نیازمند 16.8 45.7 37.5 100.03-2- اعتقاد به روحانیت و تبعیت از آن
تقاطع اعتقاد به روحانیان، با تبعیت از آنان، نشان می‌دهد که با افزایش میزان اعتقاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان، میزان تبعیت از آنان نیز افزایش می‌یابد و با کاهش اعتقاد به آنان، تبعیت از روحانیت هم کاهش دارد. با نگاه به نتایج آزمون وی‌کرامر هم رابطه معنادار میان این دو متغیر را می‌توان نتیجه گرفت (V=.38 و S=.000). این به معنای تأیید فرضیه سوم است؛ یعنی میان اعتقاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان و تبعیت دینداران از روحانیت، رابطه وجود دارد؛ به گونه‌ای که دینداری بی‌واسطه (بی‌اعتقاد به روحانیت)، موجب کاهش تبعیت از روحانیت می‌گردد.
جدول15. تقاطع اعتقاد به روحانیت و تبعیت از آناعتقاد به روحانیت
تبعیت کم متوسط زیاد جمعدینداری بی‌واسطه
(اعتقاد پایین به روحانیت) 52.7 36.4 10.8 100.0دینداری باواسطه
(اعتقاد بالا به روحانیت) 17.6 46.8 35.5 100.0نتیجه
علی‌رغم نفوذ اجتماعی تاریخی روحانیان و تبعیت جامعه از آنان، در دهه‌های اخیر شواهد و مدارکی دال بر کاهش گستره و شدت تبعیت از این قشر پدیدار شده است. حال، علت (علل) کاهش تبعیت جامعه از روحانیان چیست؟ در پاسخ نظری به سؤال فوق و در سطح کلان، سه دسته علت وجود دارند که موجب کاهش تبعیت جامعه از روحانیت می‌شوند:
1. عللی که به تحولات ساختاری مربوطند؛
2. عللی که به خود روحانیت ربط دارند؛
3. عللی که به مخاطبان روحانیان یعنی مردم مربوط هستند.
از میان علل کلان فوق، در این تحقیق بر علل مرتبط با مخاطبان روحانیان (مردم) و از میان این علل بر نوع دینداری تأکید می‌شود؛ یعنی از نظر تحقیق، میان نوع دینداری جامعه و تبعیت از روحانیت رابطه وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در برخی انواع دین‌داری‌ها، میزان تبعیت از روحانیت نسبت به انواع دیگر کم‌تر است. بر اساس ملاک نوع نقش‌ها و وظایف روحانیان و ارتباط دینداران با آنان، سه دسته دینداری تعیین شد که بنابر فرض، بر میزان ارتباط دینداران و روحانیان و مآلاً میزان تبعیت از آنان مؤثرند.
این سه نوع دینداری، تحت تأثیر تحولات اجتماعی- تکنولوژیک شکل گرفته یا گسترش یافته‌اند. اولین شکل از این انواع، دینداری بی‌واسطه (بی‌اعتقاد به روحانیت) است. این شکل دینداری، تحت تأثیر مدرنیته و عقل‌گرایی نهفته در آن، گسترش یافته است.
فرهنگ مدرن با ویژگی‌های عقل‌گرا و فردگرای‌اش، از طریق تحصیلات مدرن یا رسانه‌ها و ارتباطات جهانی، موجب بی‌اعتقادی به اصل ضرورت وجود موقعیت و نقشی به‌نام روحانی می‌گردد که می‌باید واسطه شناخت دین باشد. البته این شکل دینداری، موجب بی‌اعتقادی به برخی ابعاد دین هم خواهد شد. بی‌اعتقادی به ابعادی از دین، بی‌اعتقادی به وظایف روحانیان را در این ابعاد به همراه خواهد داشت که نتیجه آن، قطع ارتباط دینداران با روحانیان و کاهش تبعیت از آنان است.
فرهنگ مدرن با ویژگی‌های نسبی‌گرا و سهل‌گیرانه‌اش، گسترش یک شکل دیگر از دینداری را نتیجه می‌دهد: دینداری ناپای‌بند. فرد در این شکل دینداری، به موقعیت و نقش‌های روحانی بی‌اعتقاد نیست، بلکه به دلیل عامل نبودن به احکام، شرایع، اخلاق و عبادات، اصولاً نیازی به روحانی احساس نمی‌کند؛ زیرا نه نیازی برای شناخت احکام خود در ابعاد یادشده دارد و نه برای انجام دادن مناسک و عبادات به روحانی مراجعه خواهد کرد. شکل سوم دینداری که بسیار تحت تأثیر پیشرفت‌های تکنولوژیک و ارتباطی است، دینداری بی‌نیاز به روحانیت است.
دین‌دار در این شکل برای رفع نیازهای دینی خود، به بدیل‌های روحانی مانند رسانه‌ها، لوازم صوتی، تصویری و دیجیتال و مانند آن یا اشخاص دیگر (مانند مداحان) مراجعه می‌کند؛ لذا نیاز دینی دین‌دار به روحانیت به حداقل کاهش می‌یابد.
نتایج تحقیق، مؤید مباحث نظری و فرضیه‌های تحقیق (ارتباط میان نوع دینداری و تبعیت از روحانیت) است؛ یعنی آزمون‌های آماری، نشان داد: میان هر سه نوع دین‌داری‌های مورد نظر و تبعیت از روحانیان هم‌بستگی مثبت وجود دارد. وجود هم‌بستگی مثبت میان انواع دینداری و تبعیت از روحانیت، به این معناست که هر چه افراد بی‌اعتقاد‌تر به روحانیت، بی‌نیازتر از آنان و ناپای‌بندتر به ابعاد دین باشند، تبعیت‌شان از روحانیت هم کاهش خواهد داشت؛ یعنی با گسترش فرهنگ مدرن و تحولات اجتماعی و تکنولوژیک- ارتباطی، باید منتظر کاهش ارتباط دینداران و روحانیان و به تبع آن کاهش تبعیت از آنان بود.
مراجع
بهشتی، سیدمحمدحسین، «روحانی کیست»، مجموعه متون و اسناد روحانیت: هویت جامعه روحانیت، بررسی‌های عمومی، ج29، بی‌جا، بی‌نا، 1383.
ــــــــــــــــــــــــــ ، «روحانیت در اسلام»، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، جمعی از دانشمندان، شرکت سهامی انتشار(18).
حمید امین, اسماعیل خلیلی، آسیب‌شناسی فرهنگی دانشگاه‌های ایران، تهران:وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1379.
خاکبان، سلیمان، «کارکرد روحانیت»، فرهنگ، جامعه، انقلاب (مجموعه مقالات)، تهران: کانون اندیشه جوان، 1384.
ذوعلم، علی، «روحانیت و تحجر»، فرهنگ، جامعه، انقلاب (مجموعه مقالات)، تهران: کانون اندیشه جوان، 1384.
رجب‌زاده، احمد، دانشگاه، دین و سیاست: سنجش گرایش‌های فکری و فرهنگی دانشجویان، تهران: گزارش تحقیقی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، 1379.
سروش، عبدالکریم، «اصناف دین‌ورزی»، کیان، دی و بهمن، ش50، 1378.
ــــــــــــــــــــــــــ ، «دین اقلی و اکثری»، کیان، ش41.
شجاعی‌زند، علیرضا، «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره ششم، ش1، 1384.
کدیور، محسن، داد وستد اسلام و مدرنیته، www.kadivar.com، 1385.
قنبری آیت، «منابع قدرت روحانیت شیعه در ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، ش 20، 1381.
ـــــــــــــــــــــ ، روحانیت و قدرت، www.kadivar.com/index.asp .
گلزاده غفوری، علی، روحانیت و زندگی، به ضمیمه هم‌بستگی داخلی و مراقبت در روابط خارجی، قم: نشر محمد، 1360.
مطهری، مرتضی، پیرامون جمهوری اسلامی: تهران، صدرا، 1384.
ملکیان، مصطفی، سخنی در چندوچون ارتباط اسلام و لیبرالیسم، کیان، مرداد و شهریور، ش48، 1378.
میرسندسی، سیدمحمد، مطالعه انواع و میزان دینداری دانشجویان، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، 1383.
نیک‌پی، امیر، سبک‌های زندگی دینی در میان جوانان، همشهری، سه شنبه اول آذر، 1384.
یافته‌های پیمایش در 28 استان کشور؛ ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، ویرایش اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
18. Himmelfarb. Harold. S, "Maesuring Religious Involvement", Social Force, vol. 53, No. 4: 606-618, 1975.
19. Khosrokhavar. Farhad, the New Relagiosity in Iran, Social Compass, October, 54(3), pp. 453-463, 2007.
20. Shepard. E. William, "Islam and Ideology: Toward a Typology", International Journal of Middle East Studies. Vol. 19, 1987.
21. Shepard. E. William, the Diversity Thouht: Towards a Typology in Islamic Thougt in the Towentith Century, Edited by Suha Taji-Faruki and Basheer M. Nak, I. B. Towris, 2004.
نویسنده:
کاظم سام دلیری: دانشگاه عالی دفاع ملی
فصلنامه شیعه شناسی شماره 52
انتهای متن/
منبع خبر: خبرگزاری فارس 
اخبار مرتبط: پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیت
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
