جایگاه ژانر در ادبیات ایران، پیدا و نهان است

جایگاه ژانر در ادبیات ایران، پیدا و نهان است
خبرگزاری جمهوری اسلامی

عاطفه بهسام، داستان نویس، مدرس داستان پردازی، مربی و داور مسابقه بین المللی نویسندگی پیچوارز در آمریکا، عصر شنبه، در نشست تخصصی نوع ادبی(ژانر) و رده بندی سنی در معیارهای بین المللی برای نوشتن و نشر و فروش کتاب که در سرای اهل قلم برگزار شد، گفت: مسأله رده‌بندی در ایران جدید است، تفکری است که از بیرون وارد می‌شود اما وقتی درست وارد نشود، نمی‌توان از آن استفاده کرد. نویسندگان، ناشران و مترجمان همه به رده‌بندی کتاب‌ها اعتراض دارند مثلا کتاب‌های داستانی و غیرداستانی کلی‌ترین نمونه دسته‌بندی است، کتاب‌های داستانی در بسیاری جهات درست طبقه بندی نشده‌اند، برای این حل این مسئله، ما کتاب‌ها بر اساس موضوع تقسیم ‌بندی کردیم. 

وی افزود: کتاب کودکان چند رده‌بندی اصلی دارد که هر کدام روش‌های ارایه متفاوتی دارند و اساس روایت آن مهارت زندگی، ویژگی‌های فردی و اصول اخلاقی است.

این مترجم ادامه داد: در جدیدترین رده‌بندی، کتاب‌ها را بر اساس تعداد کلمات تقسیم می‌کنند نه صفحات، ژانربندی بر اساس موضوع انجام می‌شود و درون‌مایه اخلاقیات و فرهنگ است چون در این سن باید برای او دغدغه ساخت.

بهسام سن مخاطب را یکی از مهم‌ترین شرایط رتبه‌بندی دانست و اظهار داشت: کتاب نوجوان، یعنی زیر ۱۳ سال، اما اساسا زیر ۱۸ سال را نوجوان حساب می‌کنند که درست نیست، نسل جوان اگر ببیند که کتابی ویژه و مناسب سنش، برایش وجود دارد، به کتاب خواندن ترغیب خواهد شد. درون‌مایه بیشتر کتاب‌های نوجوان غیرفارسی، درباره پیدا کردن هویت و استقلال ذهنی است. قهرمانی که متوجه اتفاقی می‌شود و به جست‌و جوی حقیقت می‌رود.

وی با اشاره تفاوت درون‌مایه آثار، در سنین مختلف، گفت: کتاب جوانان برای رده سنی ۱۳ تا ۱۹ سال است که قهرمان داستان در آن تنهاست، چون وقت استقلال یافتن و مسئولیت پذیری است و هر تصمیم روی زندگی فرد تاثیر مستقیم دارد، چون باید به جوانان آموخت که باید درست انتخاب کنند. کتاب‌های نوبزرگسال هم برای رده سنی ۱۸ تا ۲۵ سال است که ما در ایران نداریم. این دسته‌بندی بین جوانان و بزرگسالان است که بسیار جدید است، جوانان نباید کتاب‌های بزرگسالان را بخوانند.

این نویسنده، افزود: این کتاب‌ها به طور کلی رمانتیک و عاشقانه است و این داستان‌ها مدرن هستند و معمولا زندگی دانشگاهی را قبل از آغاز بزرگسالی نشان می‌دهد. رده سنی ۲۳ سال به بالا هم کتاب بزرگسالان به شمار می‌آید. کتاب‌ها در هر ژانر تقسیم بندی بزرگی بر اساس تعداد کلمات دارند و هم به ناشر، نویسنده، مترجم و ویراستار هم کمک می‌کند.

بهسام ادامه داد: ما در ایران چیزی به نام ژانر نداشته‌ایم، در صنعت نشر بین‌الملل هم تا ۵۰ سال پیش، مفهوم  ژانر را نداشته‌ایم. ما دو دسته اثر، به نام ادبی و عامه‎پسند را داریم که من دید منفی نسبت به عامه پسند را درک نمی‌کنم، وقتی چیزی که ژانر است را عامه‌پسند ترجمه می‌کنیم، فضای بدی پیرامون آن شکل می‌گیرد، ادبیات ژانر بسیار مهم است  ما در ژانر فانتزی، داستان ادبی داریم. هر داستان چند ژانر دارد، هر حوزه‌ای می‌تواند وارد ژانر ‌شود.

این منتقد ادبی، ژانرهای داستانی را چنین برشمرد: ژانرهای اصلی جنایی، مذهبی، عاشقانه، فانتزی، تاریخی، علمی-تخیلی، مدرن، ترسناک و دلهره‌آور هستند که در همه جهان، ژانرهای استاندارد به شمار می‌آیند و همه کتابفروشی‌ها و سایت‌های کتاب، به آن توجه دارند.

بهسام، حجم داستان را دارای استاندارد مشخصی دانست و افزود: استاندارد تعداد کلمات داستان‌ها علاوه بر دسته‌بندی، به ژانر بستگی دارد. یک داستان فانتزی، برای جوانان می‌تواند تا ۱۰۰ هزار کلمه باشد. در حالیکه در ژانر مدرن تا ۸۵ هزار بیشتر وجود ندارد. این رده بندی سنی، بر اساس یافته‌ها جامعه‌شناسی و روانشناسی و علوم تربیتی است. گاهی برخی نویسندگان محدودیت کلمه ندارند، چرا که مخاطب خود را یافته‌اند و اسم‌شان می‌تواند تضمین خرید کتاب باشد. نمونه‌اش هری پاتر است، جلد ۴ و۵  آن وارد دسته بندی کتاب جوانان می‌شود و بالای ۲۴۵ هزار کلمه است.

وی ادامه داد: اهمیت رده‌بندی و ژانر در این است که نویسنده می‌تواند مخاطب خود را بشناسد و باید مطالعه خود را در این حوزه بالا ببرد و این‌گونه روند بهتری را طی خواهد کرد. وقتی نویسنده هدفمندی در نوشتن را یاد می‌گیرد، پروسه بهتری را ادامه خواهد داد، یکی از مباحثی که می‌تواند به نویسنده کمک کند که  کار را به پایان برساند، همین دانستن ژانرها و رده‌بندی‌های کتاب‌هاست. با این روش ارایه داستان‌های حرفه‌ای‌تر و درون‌مایه بهتر درک می‌شود.

بهسام اظهار داشت: برای ناشر و مخاطب هم بسیار مهم است مخاطب اگر بداند که با چه چیزی مواجه می‌شود، می‌داند با چه چیزی مواجه خواهد شد، اگر رده‌بندی را نشناسد، نمی‌تواند تشخیص بدهد که کدام ژانر را می‌پسندد و کدام را دوست ندارد. کتاب را ساده‌تر انتخاب می‌کند، به خواندن تشویق می‌شود.

وی افزود: رده‌بندی و ژانر برای همه کشورها وجود دارد و نویسنده ای که اگر با این رده‌بندی آشنا نباشد یا خود را محدود می‌بیند و فکر می‌کند کارش ژانر ندارد یا باعث می‌شود که ناامید شود و کارش را ادامه ندهد.

وی اضافه کرد: رده‌بندی برای ناشر این ویژگی را دارد که بتواند سلیقه مخاطب را در نظر بگیرد و روی آن سرمایه‌گذاری ‌کند و این گونه سرمایه به چرخه تولید برمی‌گردد. ناشر داخلی با نشر بین‌الملل هماهنگ می‌شود و می‌تواند با آن کار کند. اینگونه خیلی راحت می‌تواند با استاندارد جهانی پیش برود و در کنار آن همه این کارها تشویق مخاطب برای خرید است.

این نویسنده گفت: ژانربندی برای فروشنده کتاب هم نزدیک‌تر شدن به استانداردهای بازاریابی است چون نشان می‌دهد که دانش فروش آن وجود دارد و برای مخاطب او هم جذاب‎تر است. فروشنده بر این اساس بهتر می‌تواند کتاب را به مخاطب معرفی کند.

بهسام گفت: عنوان‌ها اگر در جای درست خود استفاده نشود، نتیجه کتاب بسیار غلط است، محتوا غلط می‌شود و معنای داستان تغییر می‌کند. اگر ترجمه درست نباشد، هدف نویسنده عوض می‌شود، نقش مترجم در انتقال این رده‌بندی بسیار مهم است اگر مترجم متخصص باشد باید کتاب‌ها در هر ژانر، در دسترس قرار بگیرد.

 وی ادامه داد: اهمیت ژانر برای ویراستار این است که ویراست محتوایی یا خطی یا نسخه‌ای باید بتواند که از این زاویه ویرایش کند. ژانرهای متفاوت در ادبیات و موقعیت‌ها و... متفاوت هستند، واژه‌ها باید مناسب رده بندی سنی و ژانر ادبی باشد. وقتی ویراستار و مترجم بدانند روی چه موضوعی کار می‌کنند، نتیجه را ناشر و مخاطب هم خواهند دید.

رده‌بندی کتاب، به انتخاب ناشر، مولف و مخاطب کمک می‌کند

فاطمه ابوترابی، مدیر روابط عمومی مجموعه ماه پیشونی، گفت: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سال‌ها پیش، یک رده‌بندی درست را ایجاد کرد، ممکن است امروز به قدر کافی کارآمد نباشد اما کاری به جا و خوب بود. ما در نشر ماه پیشونی، برنامه‌ریزی انجام داده‌ایم که رده‌بندی دیگری داشته باشیم، امروز بامسأله رشد مغزی آدم‌ها روبه رو هستیم و می‌دانیم هورمون‌ها و محیط هم  روی مغز ما اثر می‌گذارد و کودکان در هر جای دنیا متفاوت هستند و نمی‌توان همه را به یک گونه کتاب قانع کرد.

این مستندساز، افزود:  ما درباره چیدمان کتاب‌ها پژوهش کردیم و کتابی ۸۰۰ صفحه‌ای از آن منتشر شد که نتیجه آن درست است. این رده‌بندی، کار موفقی بوده که برای کتابداران جذابیت داشته است، از صفر تا ۹ سال یک بخش و از ۹ تا ۱۸ سال، یک بخش جدا در قفسه‌های کودک و نوجوان دارند. این رده‌بندی هم موضوعی و هم سنی است، این پژوهش ۳۹ موضوع دارد و نتایج آن در دسترس همه قرار دارد.

وی ادامه داد: وقتی ژانر تهیه می‌شود، می‌توانیم خوراک بهتری به مخاطب بدهیم. ناشران عمده‌ای که بخش اصلی کتاب کودک و نوجوان را در اختیار دارند، می‌دانند که بر اساس ژانربندی، کار چاپ ساده‎تر است. مثلا ژانر وحشت، بسیار مخاطب دارد و به ناشر این پیام را می‌دهد که می‌توان در این موضوع سرمایه‌گذاری کرد. ما مخاطب تخصصی نداریم اما این رده‌بندی به خریدار کمک می‌کند که به سراغ مضامین مورد نظر خود برود، بسیاری از خریداران کتاب، وقتی برای بار دوم که به فروشگاه می‌آیند، به سراغ قفسه مورد نظر خود می‌روند.

ابوترابی ژانربندی را فرصتی برای رده‌بندی دقیق فروشگاهی خواند و گفت: رده‌بندی بر حسب ناشر هم این اجازه را می‌دهد که بتوانیم به راحتی به کتاب دسترسی داشته باشیم، وقتی به نمایشگاه‌های خارجی می‌رویم، اگر دسته‌بندی درستی نداشته باشیم نمی‌توانیم نتیجه درستی بگیریم و داد و ستد درستی داشته باشیم، با این رده‌بندی بهتر می‌توانیم کار کنیم.

وی افزود: خرید کتاب باید ساده باشد، باید تلاش کنیم که خوراک ساده‌تر برای خرید کتاب ایجاد کنیم. در هر کتابفروشی باید رده‌بندی وجود داشته باشد، کتابفروش باید به دقت کتاب‌ها را قفسه‌بندی کند و باید راهنمای آموزش دیده وجود داشته باشد که مخاطب بداند برای خریدن بهترین کتاب، دقیقا باید چگونه انتخاب کند.

منبع خبر: خبرگزاری جمهوری اسلامی

اخبار مرتبط: جایگاه ژانر در ادبیات ایران، پیدا و نهان است