شعبان؛ ماهی که روزی‌های مردم زیاد می‌شود/قدر نعمت شعبان را بدانیم

به گزارش خبرنگار مهر، متن پیش رو نوشتاری است از حجت الاسلام ابوالفضل ابراهیمی، استاد حوزه علمیه امام خمینی (ره) که به مناسبت آغاز ماه شعبان نگاشته شده است؛

‌ نقل می‌کنند در زمان سنایی غزنوی خواستند پرده خانه خدا را طلاکوب کنند و پرده‌ای زینتی بر آن بیاندازند که سنایی غزنوی این شعر را سرود که: (کعبه را جامه کردن از هوس است / ‏‬ یاء بیتی جمال کعبه بس است)؛ عوض کردن جامه کعبه از روی هوا و هوس نفسانی است و برای زینت کعبه ضمیر «یاء» که در آیه شریفه «أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین» [۱] آمده کافی است، زیرا در این آیه خدای متعال بیت الله را به خود نسبت داده است و فرموده «بیتی» یعنی «خانه من» و اینکه خدای متعال این خانه را به خود نسبت داده است بزرگترین زینت برای کعبه معظمه است.

این مقدمه برای این بیان شد تا عظمت ماه شعبان برای ما بیشتر روشن شود. همان‌طور که خدای متعال بیت الله الحرام را به خود نسبت داده است وجود نازنین پیامبر اعظم (ص) ماه شعبان را به خود نسبت داده اند. امام صادق (ع) فرموده اند وقتی هلال ماه شعبان دیده می‌شد، رسول خدا به منادی امر می‌فرمود که به اهالی شهر مدینه خبر آمدن ماه شعبان را اعلام کنید و از طرف من به اهل مدینه بگو: یا أهل یثرب انّی رسول اللّه إلیکم، الّا انّ شعبان شهری فرحم اللّه من أعاننی علی شهری. [۲] ای اهل یثرب من فرستاده خدا به جانب شما هستم آگاه باشید که شعبان ماه من است و خدا رحمت کند کسی را که در این ماه من را کمک کند.»

اینکه پیامبر ماه را به خود اختصاص داده اند برای عظمت ماه شعبان بس است و می‌توان گفت: «یاء شهری جمال شعبان بس است»

حال که خدای متعال توفیق حضور در این ماه را به ما عنایت فرموده اند پس باید قدر این نعمت را بدانیم. اما چگونه قدر این نعمت را باید دانست؟

پیامبر اکرم (ص) شیوه قدردانی را برای ما بیان کردند: «رحم الله من أعاننی علی شهری» کمک به رسول خدا در این ماه ما را شامل دعای ایشان می‌کند.

اما چگونه حضرت را یاری کنیم؟ یاری کردن حضرت در این ماه به این است که سنتهای ایشان در این ماه را زنده کنیم؛ سنتهایی که در صلوات شعبانیه به آنها اشاره شده است:

َ وَ هَذَا شَهْرُ نَبِیِّکَ سَیِّدِ رُسُلِکَ شَعْبَانُ الَّذِی حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَانِ الَّذِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَدْأَبُ فِی صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ فِی لَیَالِیهِ وَ أَیَّامِهِ بُخُوعاً لَکَ فِی إِکْرَامِهِ وَ إِعْظَامِهِ إِلَی مَحَلِّ حِمَامِهِ اللَّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَی الِاسْتِنَانِ‏ بِسُنَّتِهِ‏ فِیهِ‏ وَ نَیْلِ الشَّفَاعَةِ لَدَیْه‏ [۳]

«این ماه، ماه پیامبر توست که در بر دارنده رحمت و رضایت توست ماهی که دأب و روش رسول الله در آن روزه داری در روز و بر پا داشتن نماز در شب‌هایش بود که با این کار حضرت این ماه را بزرگ می‌داشتند.»

پس کمک به رسول خدا (ص) در این ماه اخذ سنت حضرت است، لذا امیرالمومنین (ع) فرمودند از زمانی که ندای منادی رسول خدا (ص) را شنیدم که از جانب حضرت می‌فرمود خدا رحمت کند کسی را که در این ماه کمک من باشد هرگز روزه ماه شعبان از من فوت نشد. [۴]

سید بن طاووس روایاتی نقل می‌کنند که برای هر شب از ماه شعبان نماز مخصوص بیان شده و روایتی را نقل می‌کنند که در آن ثواب تعداد روزهایی که از این ماه روزه گرفته شود را بیان می‌کند و نکته‌ای که در این روایت عظمت ماه شعبان را دو چندان می‌کند اوصافی است که در ابتدای این روایت برای این ماه بیان شده است که حضرت فرمودند: «شهر شریف و هو شهری و حملة العرش تعظّمه و تعرف حقه، و هو شهر زاد فیه أرزاق العباد لشهر رمضان و تزیّن فیه الجنان، و انّما سمّی شعبان لأنّه یتشعّب فیه أرزاق المؤمنین، و هو شهر العمل فیه یضاعف الحسنة بسبعین، و السّیّئة محطوطة و الذنب مغفور و الحسنة مقبولة، و الجبّار جلّ جلاله یباهی به لعباده و ینظر إلی صوّامه و قوّامه، فیباهی بهم حملة العرش. [۵]

این ماه ماه شریفی است و ماه من است و ملائکه ای که حامل عرش الهی هستند این ماه را بزرگ می‌دارند و عارف به حق این ماه هستند. شعبان ماهی است که روزی‌های مردم زیاد می‌شود تا برای ماه رمضان آماده شوند.

بعد فرمودند شعبان را شعبان نامیدند چرا که روزی‌های مؤمنین در این ماه شعبه شعبه می‌شود کنایه از اینکه برای آنها مشخص می‌شود تا در شبهای قدر به امضا الهی برسد. ماه شعبان ماهی است که اعمال حسنه در این ماه هفتاد برابر می‌شوند و قلم عفو بر گناهان کشیده می‌شود و اعمال نیک مورد قبول واقع می‌شوند و خدای جبّار متعال به سبب این ماه بر بندگانش مباهات می‌کند و نظر خاص به روزه داران و نمازگزاران در این ماه دارد و بوسیله ایشان بر ملائکه حامل عرش مباهات می‌کند.

برای روزه داری در این ماه ثواب‌های فراوانی نقل شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱. روزه ماه شعبان ذخیره‌ای است برای روز قیامت

۲. کسی که زیاد در این ماه روزه بگیرد خدای متعال امر معیشت و زندگیش را اصلاح می‌کند

۳. خدای متعال او را از شرّ دشمنانش در امان می‌دارد

۴. کسی که یک روز از این ماه را روزه بدارد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شفیع او می‌شود و بهشت بر او واجب می‌شود

۵. کسی که دو روز را روزه بدارد خدای متعال گناهان گذشته اش را می بخشد و هر روز و شب به او نظر خاص می‌کند

۶. کسی که سه روز را روزه بدارد به او خطاب می‌شود: که اعمالت را از ابتدا آغاز کن [۶] و هر روز خدای متعال را در عرش الهی و در بهشتی که مخصوص خدای متعال است زیارت می‌کند.

شیخ صدوق رحمه الله در توجیه زیارت خدای متعال در عرش که در این روایت بیان شده می‌فرماید: زِیَارَةُ اللَّهِ زِیَارَةُ أَنْبِیَائِهِ وَ حُجَجِهِ ص‏ مَنْ زَارَهُمْ فَقَدْ زَارَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَمَا أَنَّ مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ وَ مَنْ تَابَعَهُمْ فَقَدْ تَابَعَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَیْسَ ذَلِکَ عَلَی مَا یَتَأَوَّلُهُ الْمُشَبِّهَةُ تَعَالَی اللَّهُ عَمَّا یَقُولُونَ عُلُوّاً کَبِیراً. [۷]

منظور از زیارت خدای متعال زیارت انبیا الهی و حجج الهی است که هر کسی ایشان را زیارت کند خدای متعال را زیارت کرده است کما اینکه هر کسی ایشان را اطاعت کند خدای متعال را اطاعت کرده است....

البته این توجیه ایشان برای این است که این روایت موجب این شبه نشود که خدای متعال با چشم سر قابل رؤیت است کما اینکه در آخر کلامشان اشاره دارند و عده‌ای قائل به چنین رویتی بوده اند.

سید بن طاووس هم در اقبال الاعمال شبیه این توجیه رانقل می‌کنند و شاهدی که ایشان می‌آورند این است که اگر کسی بیت الله را زیارت کند کأنّ خدای متعال را زیارت کرده است.

قطعاً زیارت خدای متعال رؤیت خدای متعال با چشم سر نیست چرا که صریح قرآن است که «لا تدرکه الابصار» چشمها قدرت درک خدای متعال را ندارند اما زیارت خدای متعال منحصر در رؤیت با چشم سر نیست لذا انسانی که نابینا هم باشد اگر مثلاً به زیارت حرم امام رضا علیه السلام برود می‌گوید حضرت را زیارت کردم پس ولو زیارت منحصر در رؤیت و دیدن نیست اما منافاتی با حضور انسان در محضر خدای متعال به طور ویژه و خاص ندارد لذا امیرالمومنین فرمودند خدایی را که نبینم نمی‌پرستم.

به همین دلیل است که مرحوم ملکی تبریزی رحمه الله به این توجیه سید بن طاووس اعتراض می‌کنند و اشاره به عبارتی که ایشان در کتاب فلاح السائل دارند کرده و می‌فرمایند در آنجا عبارتتان صریح در زیارت خود خدای متعال است [۸] و این روایت نیازی به تأویل ندارد بعد خود ایشان در توجیه این روایت اشاره به فرازی از مناجات شعبانیه می‌کند که در آنجا امیر المومنین علیه السلام از خدای متعال درخواست می‌کند که «الهی کمال انقطاع به سوی خودت را روزی من کن و چشم قلب من را به نور نگاهت روشن و منور گردان تا اینکه دیدگان قلب حجاب‌های نورانی را پاره کرده و به آن معدن عظمت متصل شود و روح ما متعلق به عزتت شود که مقدس و منزه از هر گونه نقصی است» [۹] و در تتمه کلام ایشان می‌توان اشاره به فراز آخر مناجات شعبانیه اشاره کرد که شاید نقطه‌ی اوج این مناجات باشد که عرضه می‌داریم:

َ إِلَهِی وَ أَلْحِقْنِی‏ بِنُورِ عِزِّکَ‏ الْأَبْهَجِ فَأَکُونَ لَکَ عَارِفاً وَ عَنْ سِوَاکَ مُنْحَرِفا [۱۰]

خدایا من را ملحق کن به آن نور عزتت که بهجت آفرین است تا اینکه عارف به مقامت شوم و از غیر تو روی گردان

آن کس که ترا شناخت جان را چه کند

فرزند و عیال و خانمان را چه کند

دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی

دیوانهٔ تو هر دو جهان را چه کند

[۱] سوره بقره آیه ۱۲۵