تبدیل نصف کره زمین به مناطق حفاظت شده طبیعی، حیاتی یا واهی؟

حق نشر عکس Getty Images Image caption اختصاص باریکه‌های بزرگ زمین می‌تواند به تعادل اکوسیستم‌های حیاتی مثل جنگل‌های بارانی کمک کند. این جنگل‌ها مانند چاه تخلیه کربن عمل می‌کنند

دانشمندان و طرفداران حفظ محیط زیست پیشنهاد می کنند که نیمی از کره زمین و اقیانوس ها تبدیل به منطقه حفاظت شده (پارک طبیعی) شود. این اقدام لازم است یا امیدی واهی؟

با اشغال سریع کره زمین و طبیعت توسط انسان و تخریب و سوزاندن جنگل‌ها و سایر عوامل طبیعی، منقرض کردن گونه‌های حیوانی و از کار انداختن زیست‌بوم‌ها (اکوسیستم)، تعداد زیادی از دانشمندان با نفوذ و طرفداران حفظ محیط زیست به این باور رسیده‌اند که تنها راه قابل سکونت ماندن کره زمین، محافظت از نیمی از آن است.

این ایده، ابتدا در سال ۲۰۱۶ توجه‌ها را جلب کرد؛ در کتاب "نیمی از زمین: جنگ کره خاکی ما برای زنده ماندن" نوشته ای.او ویلسون، زیست شناس معروف و طرفدار حفظ محیط زیست ۹۰ ساله. او در سال ۲۰۱۶ به نیویورک تایمز گفت: "در حال حاضر سرعت انقراض در آینده را آنقدر می‌توانیم اندازه بگبربم که بدانیم هزار برابر زمانیست که انسان وجود نداشته."

بسیاری این نظر را جدی می‌گیرند و به آن به چشم راه حل حفظ گوناگونی زیستی و گرم شدن کره زمین نگاه می‌کنند.

روی آوردن به این راه حل‌های محیط زیستی دلیل دیگری هم دارد، گزارش سال ۲۰۱۹ "خدمات بین‌دولتی سیاست‌گذاری علمی در زمینه تنوع زیستی و زیست‌بوم (آی پی بی ای اس)" نشان می‌دهد بیش از یک میلیون گونه در خطر انقراض هستند. این تحقیق کار صدها پژوهشگر از سراسر دنیا و جامع‌ترین تجزیه و تحلیل از وضعیت تنوع زیستی در کره زمین است.

این گزارش نشان می‌دهد تنها گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض نیستند بلکه هزاران فرآیندی نیز که برای حمایت از این گونه‌ها و زیست‌بوم‌ها حیاتی هستند در خطرند؛ آب و هوای پاک، مهار سیل و اقلیم، غذا و چیزهای دیگر.

بعلاوه، بسیاری از دانشمندان بیم دارند سطح کره زمین آنقدر تغییر کرده باشد که اکوسیستم جهانی نزدیک به فروپاشی باشند، این می‌تواند زیست‌بوم و اقلیم محافظ حیات را چنان مختل کند که تعادل محیط زیستی کره زمین بر هم بخورد.

بسیاری از افراد و گروه‌ها به دنبال حمایت و ترمیم سیستم‌های طبیعی در مقیاس کلان هستند. "کمپین ویس برای طبیعت" با همکاری نشنال جئوگرافیک از اهداف جنبش " ۳۰ تا ۳۰" حمایت می‌کند، جنبشی بسیار بلندپروازانه برای حفط سی درصد خشکی و دریا تا سال ۲۰۳۰.

سازمان دیگری به نام "طبیعت نیمی را لازم دارد" هم حمایت دانشمندان و گروه‌های طرفدار حفظ محیط زیست، از جمله کلوپ "سیرا" و اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت را جلب کرده است. این سازمان برای محافظت از پنجاه درصد کره زمین تا سال ۲۰۳۰ فعالیت می‌کند.

حق نشر عکس AFP Image caption زرافه کمیاب سفید در کنیا

اتحادیه اروپا متعهد شده که از سی درصد قلمرو خود محافظت کرده و اکوسیستم های تخریب شده را بازسازی کند. همچنین تنوع زیستی را در تمام سیاست‌هایش لحاظ کرده و ده درصد بودجه خود را برای بهبود تنوع زیستی اختصاص دهد.

در آمریکا هم بتازگی سیاستمداران با همکاری گروه‌های محیط زیستی، راه حلی برای حمایت از حفظ سی درصد آب و خاک ارائه داده‌اند.

در حال حاضر همه نگاه‌ها به پیمان تنوع زیستی است؛ پیمان چندجانبه سازمان ملل متحد برای تدوین یک برنامه ۱۰ ساله تنوع زیستی. این کنوانسیون در سال ۲۰۱۰ خواستار حفظ هفده درصد خاک (زمین، خشکی) و ده درصد اقیانوس‌های (کره زمین) تا سال ۲۰۲۰ شد. این عملی نشد و در حال حاضر فقط شانزده درصد خشکی و کمتر از هشت درصد اکوسیستم‌های دریایی محافظت شده است. بدین ترتیب برای رسیدن به هدف سال ۲۰۳۰، باید در ده سال بعدی حفاظت از خاک دوبرابر و از اقیانوس‌ها چهار برابر شود.

برای بعضی کشورها این چالش سختی است، بخصوص برزیل و آمریکا که در جهت عکس حرکت می‌کنند. جایر بولسنارو رئیس جمهور برزیل راه را برای پاکسازی و از بین بردن درختان جنگل‌های بارانی آمازون و توسعه کشاورزی هموار کرده است.

سال گذشته هم دولت ترامپ شبکه همکاری برای حفاظت از چشم‌اندازهای طبیعی را از بین برد. این شبکه برنامه دولت اوباما بود؛ ۲۲ مرکز تحقیقاتی برای رفع مشکل حفظ چشم‌اندازهای سراسر آمریکا. دولت ترامپ راه را باز یا پیشنهادش را مطرح کرده که از زمین‌های وسیع حفاظت شده فدرال برای حفاری نفت و گاز و سایر برنامه‌های سو استفاده از منابع طبیعی استفاده شود، از جمله در مساحت زیادی از پناهگاه ملی حیوانات وحشی قطب شمال در آلاسکا.

حق نشر عکس Getty Images Image caption حمایت از حقوق افراد بومی برای حفظ بعضی زیستگاه‌های دنیا مانند جنگل‌های آمازون برزیل بسیار مهم است

آمریکا در هر ثانیه به اندازه مساحت یک زمین فوتبال از طبیعت خود را از دست می‌دهد. در برزیل هم روزانه ده مایل مربع (حدود ۲۶ کیلومتر مربع) از جنگل‌های آمازون تخریب و سوزانده می‌شود.

ولی هنوز امید به بهبود وجود دارد. گزارش‌های تغییرات کلان آب و هوا از جمله آب شدن یخ دریای قطب شمالی و جلب شدن توجه‌ها به فعال محیط زیست ۱۷ ساله سوئدی، گرتا تونبرگ، باعث شده مردم از خواب غفلت بیدار شوند.

برایان اودانل، رییس "کمپین برای طبیعت" می‌گوید: "جوانان عموما متوجه مشکلات محیط زیست شده‌اند و ما همکاری فعالان اقلیمی و محیط زیستی هستیم."

بعضی کشورها به سوی اهدافی بلندپروازانه ای پیش می‌روند. نخست وزیر کانادا، جاستین ترودو متعهد شده برنامه‌ای به نام "مسیر هدف اول کانادا" را جلو ببرد که هدفش رسیدن به "۳۰ تا ۳۰" است. البته ترودو همزمان دولت فدرال را متعهد به ساخت خط لوله نفت از راه کوهستان از آلبرتا به بندرهای اقیانوس آرام کرده است. این حرکت انتقاد شدید روسای "ملل اول" و فعالان محیط زیست را به همراه داشته است. کاستاریکا و کلمبیا و سایر کشورها هم به سمت حفظ محیط زیست حرکت می‌کنند.

اهداف بزرگ کمپین‌هایی مانند "۳۰ تا ۳۰" و "نصف جهان" با انتقاد شدید هم مواجه شده‌اند. برخی باور ندارند که اختصاص نصف زمین کمکی به حفظ گونه‌های زیستی باقیمانده کند. استوارت پیم، زیست شناس و طرفدار حفظ محیط زیست از دانشگاه دوک و افراد دیگر در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ گفتند بیشتر گونه‌های زیستی در مناطق استوایی (حاره) زتدگی می‌کنند که بیشتر زمین‌های آن قطعه قطعه شده‌اند. آنها همچنین به فواید حفاظت از باریکه‌های بزرگی از مناطق بکر مانند جنگل‌های شمال کانادا اشاره کرده‌اند.

بقیه چشم‌اندازهای بکر و وسیع در مناطق معتدل قرار دارند و چون بیشتر گونه‌ها در مناطق حاره هستند، این کمک زیادی به حفظ تنوع زیستی نمی کند. پیم می‌گوید: "این همان سوال ماست که اگر این روند حفظ مناطق بکر ادامه پیدا کند، چقدر به حفاظت تنوع زیستی کمک خواهد شد."

تیمی از محققان در مقاله‌ای که سال گذشته در "پایایی طبیعت"منتشر شد، گفتند حفاظت از زمین‌های بکر و وسیع می‌تواند بر زندگی یک میلیارد نفر تاثیر منفی داشته باشد و فقر را گسترش دهد.

جودیت شلیچر از دانشگاه کمبریج که سرپرستی این تحقیق را به عهده داشت می‌گوید: "برای حفاظت موثر از محیط زیست که برای زیست‌کره (بیوسفر) و انسان مفید باشد، به مسائل اجتماعی هم باید توجه کرد. با وجود اینکه حفظ محیط زیست جنبه‌های مثبت زیادی دارد، برخی روش‌های خاص می‌تواند منجر به آوارگی مردم از خانه‌های اجدادیشان شود و دسترسی به منابعی را که برای بقا احتیاج دارند قطع کند. "

  • ترامپ پیش‌بینی‌های 'آخرالزمانی' درباره محیط زیست را نکوهش کرد
  • وقتی دولت، متهم اصلی نابودی محیط زیست ایران است
  • اسکندر فیروز، شکارچی‌ که حافظ طبیعت شد

بعضی با این نظر موافق نیستند. گری تابور، رئییس مرکز حفاظت از چشم‌اندازهای وسیع در بوزمان در مونتانای آمریکا می‌گوید: "به گفته "آی پی بی ای اس" یک میلیون گونه در خطر انقراض هستند ولی مسئله فقط نجات گونه‌ها نیست و باید حفاظت از فرآیندهای اکولوژیک هم که زیربنای حیات در کره زمین هستند در نظر گرفته شوند. یک میلیون گونه در تعامل با هم سبب آب پاک، خاک خوب و زدودن دی اکسید کربن از هوا می شود. به عنوان مثال یکی از خدمات مهم اکوسیستم‌هایی طبیعی و سالم، پیشگیری از بیماری است.

با تخریب زمین‌های بکر و خوردن حیوانات وحشی توسط انسان، بیماری‌های این موجودات از مرز جانوری رد شده و وارد جامعه انسانی می‌شود. مثال آن شیوع ویروس کروناست که ممکن است منشا آن خفاش باشد.

تابور می گوید: "طبیعت و محل زندگی انسان باید با هم تلفیق شوند. بزرگترین تصور غلط درباره "نصف زمین" این است که یک سازه عظیم محل زندگی انسان و طبیعت را از هم جدا کند. این خلاف عملکرد محیط زیست است و باید توجه داشت که این اهداف فقط خاص مناطق محافظت شده نیست.

حق نشر عکس Getty Images Image caption پیدا کردن راه‌هایی برای اسکان انسان در زیستگاه‌های طبیعی به جای خارج آن، به حفظ تنوع حیوانی و گیاهی کمک می‌کند

طرفداران حفظ محیط زیست می‌گویند عمده هدف رسیدن به ۳۰ تا ۵۰ درصد حمایت از زمین‌های بومیان و مناطق محافظت شده است. بر اساس گزارش "آی پی بی ای اس"، بومیان در ۲۸ درصد زمین‌های دنیا و بیش از ۴۰ درصد مناطق محافظت شده سکنی دارند و آنجا را اداره می‌کنند.

با وجود رشد سریع جمعیت جهان، بزرگترین موانع برای اختصاص سی یا پنجاه درصد کره زمین به طبیعت چیست؟ اودانل از کمپین "ویس برای طبیعت" می‌گوید: "نکته اصلی این است که نحوه کار سیستم کشاورزی در دنیا، از بین بردن متداوم زمین برای دام و زراعت است."

کمپین "ویس برای طبیعت" راه حل‌های مختلف را اولویت‌بندی می‌کند. اودانل می‌گوید: "ما در حال بررسی هزینه حفاظت و همچنین ضرر ناشی از عدم حفاظت از این زمین‌ها هستیم و عواملی مانند منافع اکوسیستم از دست رفته، آب پاک و شیلات و ماهیگیریرا در نظر می‌گیریم. حفاظت از زمین به اندازه عدم حفاظت از آن می‌تواند پرهزینه باشد.

راه حل نهایی تخصیص زمین برای حفاظت نیست. کمپین "ویس برای طبیعت" درباره منابع احتمالی بودجه تحقیق می‌کند تا کشورها بتوانند هزینه مدیریت و حفاظت از این زمین‌ها را به عهده بگیرند.

از جمله خطراتی که اراضی وسیع مثل زمین‌های به ظاهر محافظت شده را تهدید می‌کند، جاده سازی و گسستن زمین است. تابور می گوید: "بنا به تخمین در ۲۵ سال آینده جاده‌های آسفالت دو برابر می‌شوند و مناطق بزرگی را در خطراتی از جمله بهره برداری و شکار غیرقانونی قرار می‌دهند. در ابتدا افراد برای حفاظت به جنگل‌های شمالی یا مرکز آفریقا می‌روند ولی بیشتر تنوع زیستی در مناطق از هم گسسته هستند. برای طبیعتی موثر باید سیاست پیوستگی داشت.

اودانل می‌گوید: "تنوع زیستی هم مانند بحران اقلیم نیاز به تغییرات نظام‌مند عمده در دهه آینده دارد. موضوعات دیگری هم هستند که برای جلب هزینه و توجه رقابت می‌کنند."

منبع خبر: بی بی سی فارسی

اخبار مرتبط: تبدیل نصف کره زمین به مناطق حفاظت شده طبیعی، حیاتی یا واهی؟