ارزیابی از عدم چاپ کاغذی روزنامه‌ها/دو هفته پراسترس دیجیتالی

به گزارش خبرنگار مهر حدود سه ماهی است که از جولان ویروس کرونا در کشور می‌گذرد. ویروسی که شیوه‌ی زندگی را دستخوش تغییرات محسوسی کرده است. پای این مهمان ناخوانده به رسانه‌ها نیز باز شده است. برخی از روزنامه‌ها پیش از عید به استقبال تعطیلی بلندمدتی رفتند که همچنان ادامه دارد. اما سه روز پیش خبر ممنوعیت موقت چاپ روزنامه‌ها و مطبوعات کاغذی منتشر شد و واکنش‌های زیادی برانگیخت. این خبر نگرانی‌ها و مخالفت‌هایی نیز در پی داشت. تا جایی که مدیران ۷ روزنامه با انتشار نامه‌ای خواستار لغو این ممنوعیت شدند. اما آیا همه روزنامه‌ها به مصوبه ستاد ملی کرونا عمل کردند؟ خبرنگار مهر در گفتگو با مسئولین چند روزنامه وضعیت فعلی انتشار آنها را پیگیری می‌کند.

اکثریت نیز تابع پیروی از این دستور شدند و بی سر وصدا به صورت بر خط (آنلاین)، سایت روزنامه‌ها و سایر فضاهای در دسترس به کار خود ادامه دادند.

ماجرا از کجا آغاز شد؟

۱۱ فروردین طبق اعلام خبر کمیته اطلاع‌رسانی و مدیریت جو روانی ستاد ملی مقابله با کرونا، چاپ نسخه کاغذی نشریات تا پایان اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی ممنوع شد. بر اساس مصوبه کمیته اطلاع رسانی و نظر به اینکه انتشار مطبوعات و نشریات کاغذی مستلزم فعالیت مجموعه‌ای از افراد از خبرنگاران تا فعالان صنعت چاپ و توزیع خواهد بود و این روند ممکن است به صورت بالقوه به شیوع بیشتر بیماری منجر شود لذا در راستای عمل به الزامات طرح ملی فاصله‌گذاری اجتماعی مصوب ستاد ملی مقابله با کرونا، نسخه کاغذی نشریات تا پایان این طرح چاپ نخواهد شد.

برمبنای این مصوبه روزنامه‌های ایرانی که بنابر سنت همیشگی بعد از پایان تعطیلات نوروزی به روی پیشخوان دکه‌ها می‌آمدند، حالا حق انتشار عمومی ندارند و باید از شیوه‌های دیگری برای اطلاع رسانه‌ای استفاده کنند. این اولین بار است که در سالهای اخیر ممنوعیت چاپ سراسری روزنامه‌ها به مدیران آنها ابلاغ می‌شود. تجربه جدیدی که روزنامه‌نگاران ایرانی باید از سر بگذرانند. بنابر آنچه روزنامه اعتماد نقل کرده است با اعلام این مصوبه، دست‌کم ۸۵ روزنامه در روز شنبه ۱۶ فروردین و ۱۰۰ روزنامه در روز یکشنبه ۱۷ فروردین صفحه‌های روزنامه خود را به صورت الکترونیک منتشر کردند. این به جز دو روزنامه «ایران» و «شرق» بود که در تعطیلات نوروزی هم به صورت الکترونیک منتشر شدند. غایب انتشار الکترونیک مطبوعات در این دو روز، روزنامه «سازندگی» بوده است.

کدام روزنامه‌ها خواستار لغو این ممنوعیت شدند؟

اما ظاهراً مدیران روزنامه‌ها از مصوبه جنجالی ستاد ملی کرونا گلایه داشتند. به فاصله یک روز تعدادی از مدیران مسئول روزنامه‌های مختلف کشور در نامه‌ای به حسن روحانی رئیس جمهور کشور خواستارصدور مجوز چاپ کاغذی روزنامه‌ها و لغو این مصوبه شدند.

علیرضا بختیاری، رئیس هیأت‌مدیره انجمن و مدیرمسؤول روزنامه دنیای اقتصاد، الیاس حضرتی عضو هیأت‌مدیره انجمن و مدیرمسؤول روزنامه اعتماد، محمدعلی وکیلی عضو هیأت‌مدیره انجمن و مدیرمسؤول روزنامه ابتکار، مصطفی کواکبیان عضو هیأت‌مدیره انجمن و مدیرمسؤول روزنامه مردم‌سالاری، منصور مظفری عضو هیأت‌مدیره انجمن و مدیرمسؤول روزنامه آفتاب یزد، نعمت‌الله شهبازی عضو هیأت‌مدیره و دبیر انجمن و مدیرمسؤول روزنامه گل، محمدرضا سعدی نایب‌رئیس هیأت‌مدیره انجمن و مدیرمسؤول روزنامه جهان صنعت از امضاءکنندگان این نامه بودند. در این نامه با توجه به اوضاع فعلی کشور از روحانی خواسته شده بود: «در این شرایط حساس که حضور پر رنگ رسانه‌ها می‌تواند نقش مؤثر، آگاهی‌بخش و کمک‌کننده داشته باشد، دستور فرمائید ستاد مقابله با کرونا اجازه چاپ روزنامه‌ها را بصورت کاغذی (با اتخاذ تدابیر بهداشتی و فنی) صادر نماید تا جامعه رسانه‌ای کشور بتواند در این مقطع مهم نقش سازنده و تاریخی خود را برای عبور از بحران با همراه‌سازی عموم مردم ایفا کند».

روزنامه‌ها چه کردند؟

مسعود فروغی، سردبیر روزنامه فرهیختگان در گفتگو با مهر از میزان استقبال از نسخه‌های آنلاین روزنامه ابراز رضایت کرد. به گفته وی همانگونه که تعطیلی سینماها، مسابقات ورزشی، سالن‌های تئاتر، کنسرت‌های موسیقی، اماکن مذهبی مهم مثل حرم‌ها در یکی از شلوغ‌ترین موقعیت‌های زمانی شمسی و قمری، نمازهای جمعه و حتی برنامه‌های تلویزیونی پربیننده امر غیر عادی نیست، نسخه کاغذی روزنامه‌ها نیز به همین شکل است. وی در خصوص تعطیلی نسخه چاپی روزنامه گفت: «تعطیلی چاپ نشدن روزنامه برای ما عاشقان کاغذ روزنامه غمی بزرگ و آسیبی مهیب است اما روزنامه‌ها در شرایط کنونی تحت فشار سنگینی قرار می‌گیرند؛ چون برخلاف رسانه‌های مجازی فرآیند تولید محتوا و خروجی گرفتن از آن در رسانه‌های مکتوب از زنجیره‌ای متشکل از خبرنگار، دبیر، ویراستار، صفحه‌آرا و … تا سردبیری تشکیل می‌شود. از سوی دیگر چاپ نسخه کاغذی زنجیره‌ای دیگر از همکاران در چاپخانه و توزیع و فروش را درگیر می‌کند. حتماً هیچ‌کس مثل خود روزنامه‌نگاران از آسیب تعطیلی نسخه کاغذی در مدت‌زمانی قابل توجه بیشتر آسیب نمی‌بینند. اما کرونا بسیاری از قواعد و محاسبات انسان‌ها را زیر سوال برده و این بلا برای روزنامه‌نگاران انگشت کوچک آن تغییرات است».

در انتهای این گفت وگو فروغی افزود: «روزنامه‌ها چه چاپ بشوند چه مدتی کوتاه مجبور باشند فقط فایل پی‌دی‌اف داشته باشند و از شبکه‌های اجتماعی با مخاطب صحبت کنند، باید بسته‌های تحلیلی و فراتر از خبرهای بی‌سروته کانال‌های تلگرامی البته با فرمی جذاب تولید کنند و با روش‌های جدید توزیع به مخاطب آن برسانند، البته بحث مفصل درباره اینکه برای روزنامه (معبد ما!) چه کاری باید کنیم تا در شرایط غیرکرونایی مخاطب بیشتری داشته باشیم بماند برای بعد. فعلاً تا آن روز به جای اینکه فکر کنیم چاپ نشدن یا شدن یعنی مرگ و زندگی روزنامه‌نگاری، فکری به حال ظرفیت‌های موجود کنیم».

آرش خوشخو، سردبیر روزنامه هفت صبح از انتشار روزنامه به صورت آنلاین ابراز نارضایتی می‌کند. وی معتقد است میزان بازدید و استقبال خوانندگان از نسخه‌های آنلاین نسبت به روزنامه کاغذی کمتر شده است اما خوش بین است که وضع این روزنامه نسبت به سایر روزنامه‌ها از نظر خوانده شدن مطالب بهتر است. او معتقد است: «از آنجاییکه این انتشارت در بخش خصوصی است، نسخه‌های آنلاین از نظر اقتصادی به هیچ وجه به صرفه نیست چون نمی‌توان از این طریق بر هزینه‌ها فایق آمد. این روزها نسخه‌های آنلاین بیشتر تبدیل به یک دورهمی شده است تا یک کار انتشاراتی.»

خوشخو همچنین از حق تکثیر، اینگونه سخن به میان آورد: «این روزها حق تکثیر یک دغدغه محسوب می‌شود.خوشبختانه روزنامه‌ها رایگان نیستند و از این بابت نگرانی وجود ندارد که نسخ ما به صورت غیرقانونی منتشر شوند اما اگر حق کپی رایت تصویب شود درست است که کار در ابتدا کمی سخت می‌شود اما پس از مدتی روزنامه‌ها می‌توانند به صورت مستقل عمل کنند». به گفته این سردبیر تنها نگرانی موضوع کروناست که پس از اتمام آن به روال عادی خود بازخواهند گشت.

در گفتگویی دیگر مهدی عرفاتی، سردبیر روزنامه جام جم، ضمن میزان بازدید و رضایت خوانندگان از این روزنامه گفت: «در حال حاضر، ما به علت نداشتن ابزار دقیق اندازه گیری نمی‌توانیم بگوییم که مردم چه مقدار ازاین عملکرد راضی هستند و ارزیابی این موضوع فعلاً کمی زود است. اما فارغ از این بازخوردها اصل حضور در فضای مجازی می‌تواند نقطه قوتی برای استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود باشد».وی ادامه داد: «هویت اصلی مطبوعات به کاغذی بودن آن است. روزنامه‌های کاغذی مخاطبان کلاسیک دارند و سال‌ها همراه روزنامه‌ها بودند وهمواره طبق عادت به کیوسک‌ها مراجعه می‌کردند. ما در ۵،۶ سال گذشته نیز مشکلاتی در مطبوعات و چاپ روزنامه‌ها داشتیم و این مشکلات فقط به روزهای کرونایی ختم نمی شود».

او درباره عدم بهره مندی حال حاضر از بخش آگهی‌ها ونیازمندی های روزنامه افزود: «بخش آگهی‌ها محل تأمین منابع مالی ما هستند و متضرر شدن این بخش بدیهی است. ما در کانال پیام رسانی جام جم حدود ۵ هزار عضو داریم. به طور حتم اگر سفارش دهندگان آگهی به اطمینان برسند و هم افزایی های بیشتری با ما داشته باشند می‌توانیم در این زمینه موفق تر عمل کنیم». عرفاتی از برنامه‌ها و چشم اندازهای آینده برای استفاده بیشتر و بهتر از روزنامه آنلاین این انتشارات گفت: «ما از سال ۹۸ اهداف و برنامه‌هایی برای تقویت و توسعه فضای مجازی داشتیم اما خوشبختانه مسئله کرونا این امر را تسریع کرد. قطعاً از ظرفیت‌های موجود در سایت‌ها و پیام رسان ها به ویژه پیام رسان های داخلی استفاده خواهیم کردیم تا از این طریق خبرها را به مخاطبان ارجاع دهیم. این وعده را می‌دهم که به زودی اتفاقات خوشایندی خواهد افتاد و تهدیدها را به فرصت تبدیل خواهیم کرد».

خبر خوش دستیار آقای وزیر به مطبوعاتی‌ها

در این میان پیام برازجانی، دستیار وزیر تعاون کار و رفاه اجتماعی، در توییت خود نوشت: «با موافقت محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از منابع تسهیلات تخصیصی برای نجات کسب و کارها در بحران کرونا ۱۰۰ میلیارد تومان به مطبوعات برای گذر از این شرایط سخت اختصاص یافت. از آنجا که این تسهیلات شامل رسانه‌هایی می‌گردد که تعدیل نیرو نداشته باشند امیدوارم برای حفظ اشتغال روزنامه نگاران مؤثر باشد».

انتشار روزنامه‌های کاغذی از شنبه آتی / تهران از ۳۰ فروردین

کمیته اطلاع‌رسانی ستاد ملی کرونا با صدور اطلاعیه‌ای درباره توزیع و انتشار نشریات کاغذی در هفته آینده توضیحاتی ارائه کرد.

در این اطلاعیه آمده است: بی شک تلاش شبانه روزی همکاران رسانه‌ای در سطح ملی واستانی برای ایفای نقش مؤثر و پیشگام اطلاع‌رسانی در مقابله با کرونا بیش از گذشته نمایان نمود و جا دارد ازتلاش مستمر و ۲۴ ساعته سربازان گمنام نظام اطلاع رسانی کشور درصحنه مقابله با کرونا تقدیر و تشکر بعمل آید.

به اطلاع می‌رساند با عنایت به اجرای طرح فاصله گذاری هوشمند از روزشنبه ۲۳ فروردین در سراسر کشور کلیه نشریات چاپی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی ابلاغی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، امکان انتشار خواهند داشت.

همچنین نظر به اهمیت و نقش مؤثر نسخه چاپی رسانه‌ها و هماهنگی بعمل آمده با مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در شهر تهران نیز که طرح فاصله گذاری هوشمند از روز ۳۰ فروردین اجرا می‌شود، چاپ نشریات شامل این محدودیت نخواهد بود و روزنامه‌ها و نشریات چاپی می‌توانند از روز ۲۳ فروردین، فرآیند تولید، چاپ و توزیع را آغاز نمایند.

عبور از بحران؟

در این روزها که شبکه‌های اجتماعی و مجازی هر روز نسبت به گذشته جای بیشتری در زندگی‌ها باز می‌کنند و روزنامه و انتشارات کم کم رخت بربسته و کم رنگ می‌شود حال باید دید پس از عبور از این بحران چه تدابیری می‌اندیشند تا بتوانند با قوت بیشتری به کارخود ادامه دهند. باید دید می‌توانند با زحمتی مضاعف و البته خون دل خوردن آن هم در شرایطی که فیک نیوز ها و عاملان جنگ روانی عرصه را در دست دارند این فرصت را دوباره از آن خود کرده و حافظ منافع شأن باشند و دوباره مردم را سر پیشخوان دکه‌ها بیاورند؟