تازه‌های واکسن کرونا: شمار شگفت‌انگیز کاندیداها؟

طی ماه‌های گذشته به‌شکل قابل توجهی بر شمار کاندیداهای واکسن مقابله با ویروس کرونای سارس-۲ (کرونا) افزوده شده است.

در حال حاضر بیش از ۱۳۰ واکسن احتمالی در حال توسعه هستند و ۱۰ کاندیدا در مراحل کارآزمایی بالینی، آزمایش روی بدن انسان، قرار دارند.

فهرست تازه سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد از ۱۰ کاندیدای اصلی برخی در فاز دو و حتی در آستانه فاز سوم کارآزمایی بالینی قرار دارند.

البته آزمایش‌ها روی بسیاری از کاندیداها در نهایت ممکن است بی‌فرجام پایان یابد. اما آن‌طور که هلن برانسول، از نویسندگان ارشد نشریه علمی-خبری استت در حساب کاربری خود در توئیتر نوشته، این شمار از کاندیداها «در واقع شگفت‌انگیز است».

حتی مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، اواخر اردیبهشت گفته بود شمار کاندیداهای اصلی «بین هفت تا هشت مورد است». در حالی‌که در فهرست تازه ده کاندیدا در مرحله کارآزمایی بالینی بین فازهای ۱ تا آستانه فاز ۳ قرار دارند.

البته سازمان جهانی بهداشت تاکید کرده است که این فهرست همچنان تنها برای اطلاع‌رسانی‌ست و هیچ‌یک از آن‌ها هنوز تائید نشده‌اند.

پنی هیتون، از پژوهشگران سرشناس واکسن به ژورنال پزشکی «لنست» گفته «آن‌چه در جریان است را باید حیرت‌انگیز توصیف کرد».

این هفته‌نامه پزشکی معتبر خود تاکید کرده شرکت‌ها بر تلاش‌های خود افزوده‌اند، «ولی چالش‌ها همچنان پابرچاست»؛ نه تنها دستیابی به نتیجه نهایی زمان‌بر و سخت است، مشکلات دیگری نیز وجود دارد که از تولید تا مسئله در دسترس بودن واکسن‌ها را در بر می‌گیرد.

مراحل کارآزمایی بالینی داروها

تحقیقات آزمایشگاهی یا به عبارتی مراحل کارآزمایی بالینی داروها به فازهای مختلف تقسیم می‌شوند.
کارآزمایی پیش‌بالینی و فاز صفر (دوزهای بسیار کم).
فاز یک (روی داوطلبان تندرست با در نظر گرفتن دوزهای مختلف و زیر نظر پژوهشگران با رصد عوارض جانبی) و فاز دو، که برای رصد تاثیر دارو و عوارض جانبی احتمالی‌ست.
در فاز سوم روی درمان بیماران با داروی جدید، و در کنار آن با روش‌های استاندارد تمرکز می‌شود. شمار بزرگ‌تری از بیماران و داوطلبان و به‌طور اتفاقی انتخاب می‌شوند و آزمایش روی آن‌ها انجام می‌شود.
در فاز چهارم پژوهشگران بر کارآزمایی دارو پس از ارائه به بازار و رصد استفاده عمومی از آن توسط شهروندان متمرکز می‌شوند.

۱۰ کاندیدا در مرحله کارآزمایی بالینی

یکی از جدی‌ترین کاندیداها در فاز ۲-ب/۳ کارآزمایی بالینی، واکسن دانشگاه آکسفورد و شرکت داروسازی چندملیتی «آسترازنـِکا» است.

طی ساعت‌های گذشته رسانه‌های بین‌المللی گزارش داد‌ه‌اند که آسترازنکا خود را آماده تولید صدها میلیون دوز از واکسن احتمالی می‌کند. سی‌ان‌ان به نقل از این شرکت گفته بود آن‌ها آماده می‌شوند در صورت نتیجه دادن آزمایش‌های نهایی تا دو میلیارد دوز از واکسن را تولید کنند.

پلت‌فرم تولید این واکسن «وکتور ویروسی تکرارنشدنی» است.

واکسن‌های مبتنی بر وکتورهای ویروسی از ویروس‌ها برای انتقال ژنوم به سلول‌های انسانی، رمزگذاری آنتی‌ژن‌ها، در نهایت واکنش سیستم ایمنی بهره می‌برند.

وکتورها ژن را به داخل سلول میزبان انتقال داده و آن را تکثیر می‌کنند.

ویروس‌ها خود به سلول میزبان متصل شده و با انتقال مواد ژنتیکی‌ست که چرخه همانندسازی خود را کامل می‌کنند؛ به عبارتی سلول میزبان به خدمت ویروس در می‌آید و شروع به تولید نسخه‌های بیشتری از ویروس و آلودگی بیشتر می‌کند.

دفتر شرکت داروسازی چندملیتی «آسترازنکا» در شمال‌غرب انگلستان

واکسن دیگری که روی همین پلت‌فرم در حال توسعه است و به فاز دوم رسیده کاندیدای شرکت کان‌سینو و موسسه زیست‌فناوری بیجینگ (پکن) است.

واکسنی دیگر در مرحله پیشرفته کارآزمایی بالینی واکسن شرکت آمریکایی «مدرنا» است.

اواخر اردیبهشت ماه انتشار نتایج کارآزمایی فاز یک واکسن شرکت «مدرنا»، نشان می‌داد که سیستم ایمنی بدن افراد تحت آزمایش، همان واکنشی را نشان داده که در افراد درمان‌شده از بیماری دیده می‌شود.

مدرنا تراپتیکس، تنها یک ماه و نیم پس از شیوع اولیه ویروس کرونای سارس-۲، عامل بیماری کووید-۱۹، یک واکسن تجربی را ثبت کرده بود.

پلت‌فرم این کاندیدا «آر‌ان‌ای» (RNA) است. مولکول آر‌ان‌ای (اسید ریبونوکلئیک) به‌مانند دی‌ان‌ای زنجیره‌ای بلند از اجزای سازنده‌اش و از مولکول‌های درشت و اصلی همه گونه‌های زیستی به شمار می‌رود. واکسن‌های حاوی رشته‌های آر‌ان‌ای به‌مانند ارسال‌کنند پیغام عمل می‌کنند و با رسیدن به سلول‌های ایمنی، آن‌ها را تحریک و آماده مقابله با ویروس‌ها (یا عوامل دیگر) می‌کند.

چند موسسه و شرکت چینی نیز در فازهای یک/دو کارآزمایی بالینی قرار دارند؛ موسسه فرآورده‌های زیستی ووهان و سینوفارم، دانشکده فرآورده‌های زیستی پکن و سینوفارم، و شرکت سینوواک.

پلت‌فرم این سه واکسن‌ یکی است و به‌اصطلاح به آن‌ها «واکسن غیرفعال» می‌گویند. واکسن غیرفعال، از اجزای ویروس در محیط آزمایشگاهی که قدرت ایجاد بیماری را از دست داده‌اند، تهیه می‌شود. در مقابل آن واکسن فعال قرار دارد که از ویروس‌ها یا عوامل بیما‌ری‌زای ضعیف‌شده بهره می‌برند.

کاندیدای دیگر در مرحله کارآزمایی بالینی روی انسان، واکسن شرکت «نوُواوَکس» است. این شرکت آمریکایی که در زمینه زیست‌فناوری فعال است، کارآزمایی بالینی واکسن احتمالی خود را در اوایل خرداد ماه در استرالیا آغاز کرد. بنا بر اطلاعیه‌ این شرکت فاز دوم کارآزمایی‌های مستقیم قرار است در چند کشور، پی‌گیری شود.

واکسن‌های تحت آزمایش‌های انسانی دیگر عبارت هستند از بیو‌-ان-تک/فوسون فارما/فایزر (آلمان/چین/آمریکا) و واکسن اینوویو (آمریکا) و همچنین واکسن دیگری از سوی دانشگاه علوم پزشکی چین.

در کنار این‌ها ۱۲۳ موسسه، دانشگاه و شرکت دیگر در سراسر جهان در مراحل پیش‌بالینی قرار دارند.