پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیت
خبرگزاری فارس
پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیت
در این مقاله، تأکید بر علل مربوط به مخاطبان روحانیان است و به نوع دینداری آنان به عنوان علت مؤثر بر کاهش تبعیت از روحانیت اشاره می‌شود.
یافته‌های تحقیق
۱. یافته‌های توصیفی
۱-۱- متغیرهای زمینه‌ای
"پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیتدر این مقاله، تأکید بر علل مربوط به مخاطبان روحانیان است و به نوع دینداری آنان به عنوان علت مؤثر بر کاهش تبعیت از روحانیت اشاره می‌شود.یافته‌های تحقیق1"توزیع پاسخ‌گویان بر اساس محل سکونت متغیر طبقات فراوانی درصد محل سکونت شهر ۴۶۴۴ ۷۷.۶ روستا ۱۳۴۱ ۲۲.۴ جمع ۵۹۸۵ ۱۰۰.۰ بی‌جواب ۱ ۰. جمع ۵۹۸۶ ۱۰۰.۰ جدول۷. توزیع پاسخ‌گویان به تفکیک استان‌ها متغیر طبقات فراوانی درصد تهران ۹۹۸ ۱۶.۷ آذربایجان شرقی ۶۰۰ ۱۰.۰ خوزستان ۶۰۰ ۱۰.۰ کرمانشاه ۵۰۰ ۸.۴
استان
فارس ۵۹۸ ۱۰.۰ سیستان و بلوچستان ۴۹۱ ۸.۲ خراسان رضوی ۶۰۱ ۱۰.۰ مازندران ۴۹۸ ۸.۳ اصفهان ۶۰۰ ۱۰.۰ قم ۵۰۰ ۸.۳ جمع ۵۹۸۶ ۱۰۰.۰۲-۱- متغیر وابسته (تبعیت)
جدول ۹. میانگین تبعیت از گروه‌های روحانیانابعاد تبعیت
مراجع مسجدی دانشگاهی حوزوی شاغل تبعیت سیاسی ۳.۴۰ ۲.۷۸ ۲.۷۵ ۲.۶۹ ۲.۴۶ تبعیت اجتماعی ۳.۷۳ ۳.۲۴ ۳.۷ ۳.۶ ۲.۸۰ تبعیت فرهنگی ۳.۴۲ ۲.۸۵ ۲.۷۶ ۲.۷۴ ۲.۴۸ تبعیت دینی ۳.۴۳ ۲.۸۵ ۲.۷۳ ۲.۷۳ ۲.۴۷ ۲.۴۷ ۳.۴۹ ۲.۹۳ ۲.۸۲ ۲.۸۰ ۲.۵۵۳-۱. متغیرهای مستقل
۱-۳-۱.
پای‌بندی به ابعاد دین: پای‌بندی به سه بعدِ عبادی، شریعتی و اخلاقی تقسیم می‌شود. در این میان، بُعدِ اخلاقی با میانگین ۴ در رتبه اول؛ بُعد عبادی با میانگین ۳.۸۷ در رتبه دوم و بُعد شریعتی با میانگین ۳.۷۷۷ در رتبه سوم قرار دارد. میانگین شاخص این دینداری هم معادل ۳.۸۲ است.برای تعیین دینداری ناپای‌بند، پای‌بندی پاسخ‌گویان به دین، به دو دسته بالا و پایین تقسیم گردید و پای‌بندی بالا، معادل دینداری پای‌بند و پای‌بندی پایین، معادل دینداری ناپای‌بند در نظر گرفته شد. در مجموع دینداری ناپای‌بند معادل ۱۵.۱۱ درصد و دینداری پای‌بند ۸۴.۸۸ درصد است.
جدول۱۰. فراوانی و درصد پای‌بندی به دین ابعاد گویه‌ها میانگین عبادی نماز خواندن ۳.۹۲ روزه گرفتن ۳.۸۳ شریعتی پرداخت خمس ۲.۹۷ پرهیز از غیبت ۳.۹۶ پرهیز از خوردن و آشامیدن حرام ۴.۳۸ اخلاقی رعایت حقوق مردم ۴.۱۹ پرهیز از دروغ ۳.۸۱۲-۳-۱.
"توزیع پاسخ‌گویان بر اساس سن متغیر طبقات فراوانی درصد درصد معتبر سن ۱۵ـ۲۰ ۴۶۷ ۱۱.۳ ۱۱.۳ ۲۱ـ۳۵ ۲۸۴۵ ۴۷.۵ ۴۷.۶ ۳۶ـ۵۰ ۱۴۲۴ ۲۳.۸ ۲۳.۸ ۵۱+ ۱۰۳۹ ۱۷.۴ ۱۷.۴ جمع ۵۹۸۲ ۹۹.۹ ۱۰۰.۰ بی‌جواب ۴ 1"اعتقاد به روحانیت: پیش از این اشاره شد که با مبنا قرار دادن اعتقاد دینداران به وظایف و نقش‌های روحانیان و برخی ابعاد دین که روحانیان در آن‌ها نقش دارند، می‌توان دینداری بی‌واسطه را تعیین نمود؛ به این شکل که میزان اعتقاد به روحانیت، به دو بخش بالا و پایین تقسیم می‌گردد و اعتقاد بالا به روحانیت، «دینداری باواسطه» و اعتقاد پایین به آنان «دینداری بی‌واسطه» در نظر گرفته می‌شود. آن‌گونه که جدول ذیل نشان می‌دهد، میزان اعتقاد زیاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان (دینداری باواسطه) ۶۴.۷ درصد و عدم اعتقاد به آنان (دینداری بی‌واسطه) ۳۵.۳ درصد است. در ضمن، میانگین نمره اعتقاد به روحانیان ۳.۳۷ است.
۳-۳-۱. نیاز به روحانیت: میزان نیازمندی پاسخ‌گویان در امور مناسکی، اعتقادی و عبادی به روحانیان، با چهار گویه دو وجهی سنجیده شد. همانند دو نوع دینداری پیش‌گفته، میزان احساس نیاز به روحانیت، به دو بخش بالا و پایین تقسیم گردید و به احساس نیاز بالا «دینداری نیازمند» و به احساس نیاز پایین «دینداری بی‌نیاز» اطلاق شد.
آن‌چنان‌که مشهود است، در تمام جنبه‌ها، پاسخ‌گویان تمایل کم‌تری از خود برای مراجعه به روحانیان، برای برطرف کردن نیازهای دینی خود، نشان داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که شاخص نیاز به روحانیت برابر با ۴۵.۶۷ درصد است.
در مقابل، تمایل برای مراجعه به بدیل‌های روحانیت، معادل با ۵۳.۷۵ درصد است.
جدول ۱۲. نیاز به روحانیت انحراف معیار میانگین ./. ف گویه‌ها معرف‌ها ۵۲.۹ ۳۱۶۵ فُرادا چگونگی نمازخواندن ۱.۹۹ ۲.۸۱ ۴۵.۳ ۲۶۲۷ جماعت در مسجد ۵۶.۳ ۳۲۵۰ ۱. شرکت در مساجد و هیأت‌ها ترجیحات مناسکی ۱.۹۸ ۳.۲۵ ۴۳.۷ ۲۵۲۶ ۲. استفاده از برنامه‌های تلویزیون ۱.۹۶ ۲.۶۶ ۴۰.۱ ۲۲۷۵شرکت در مراسمات برای:
۱."توزیع پاسخ‌گویان بر اساس جنس متغیر طبقات فراوانی درصد مرد ۳۰۸۱ ۵۱.۵ جنس زن ۲۹۰۵ ۴۸.۵ جمع ۵۹۸۶ ۱۰۰.۰ جدول6"استفاده از سخنرانی روحانی ۵۹.۹ ۳۴۰۳ ۲. استفاده از مداحی و عزاداری ۱.۹۷ ۲.۶۶ ۵۸.۵ ۳۳۴۳ از طریق رسانه چگونگی رفع نیاز دینی ۴۱ ۲۳۷۵ از طریق روحانی
۲. یافته‌های تبیینی
۱-۲. پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانیت
برای مقایسه وضعیت تبعیت از روحانیت در میان افرادِ با میزان پای‌بندی متفاوت، از جدول دوبعدی و آزمون «وی‌کرامر» استفاده شد. پس از تقاطع میزان فراوانی و درصد تبعیت از روحانیان در میان این دو نوع دینداری، مشخص شد که هر چه بر میزان پای‌بندی افراد به دین افزوده می‌شود، میزان تبعیت از روحانیان هم افزایش می‌یابد.
آزمون وی‌کرامر نیز نشان می‌دهد که میان این دو متغیر، یعنی پای‌بندی به دین و تبعیت از روحانی، رابطه معنادار وجود دارد ( V=.۲۷و S=.۰)؛ یعنی هر چه بر میزان پای‌بندی به دین در میان نمونه افزوده می‌شود، میزان تبعیت از روحانیت هم افزایش می‌یابد و بالعکس، با کاهش پای‌بندی به دین، میزان تبعیت از روحانیت نیز کاهش می‌یابد.
به این ترتیب، می‌توان ادعا کرد فرضیه اول تحقیق تأیید شده است؛ یعنی میان پای‌بندی به دین و تبعیت دینداران از روحانیان رابطه وجود دارد؛ به گونه‌ای که دینداری ناپای‌بند، موجب کاهش تبعیت از روحانیت می‌گردد.
جدول ۱۳. تقاطع پای‌بندی به دین با تبعیت از روحانیت پای‌بندی به دین تبعیت کم متوسط زیاد جمع دینداری ناپای‌بند ۵۷.۹ ۳۵.۸ ۶.۴ ۱۰۰.۰ دینداری پای‌بند ۲۵.۱ ۴۴.۴ ۳۰.۵ ۱۰۰.۰۲-۲. نیازبه روحانیان و تبعیت از آنان
تقاطع دینداری بی‌نیاز و نیازمند به روحانی با تبعیت از روحانیان نشان می‌دهد که با افزایش احساس نیاز به آنان، تبعیت از این دسته هم افزایش داشته و با کاهش احساس نیاز، تبعیت کاهش می‌یابد. نگاه به نتایج آزمون وی‌کرامر هم نشان می‌دهد بین این دو متغیر، رابطه معنادار وجود دارد (V=.۲۹ و S=.۰). این به معنای تأیید فرضیه دوم تحقیق است؛ یعنی میان نیاز به روحانیان و تبعیت دینداران از آنان رابطه وجود دارد؛ به گونه‌ای که دینداری بی‌نیاز به روحانی، موجب کاهش تبعیت از روحانیت می‌گردد.
"توزیع پاسخ‌گویان بر اساس محل سکونت متغیر طبقات فراوانی درصد محل سکونت شهر ۴۶۴۴ ۷۷.۶ روستا ۱۳۴۱ ۲۲.۴ جمع ۵۹۸۵ ۱۰۰.۰ بی‌جواب ۱ 0"تقاطع نیاز به روحانیت و تبعیت از آن
نیاز به روحانیت
تبعیت کم متوسط زیاد جمع دینداری بی‌نیاز ۳۹.۵ ۴۴.۰ ۱۶.۵ ۱۰۰.۰ دینداری نیازمند ۱۶.۸ ۴۵.۷ ۳۷.۵ ۱۰۰.۰۳-۲- اعتقاد به روحانیت و تبعیت از آن
تقاطع اعتقاد به روحانیان، با تبعیت از آنان، نشان می‌دهد که با افزایش میزان اعتقاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان، میزان تبعیت از آنان نیز افزایش می‌یابد و با کاهش اعتقاد به آنان، تبعیت از روحانیت هم کاهش دارد. با نگاه به نتایج آزمون وی‌کرامر هم رابطه معنادار میان این دو متغیر را می‌توان نتیجه گرفت (V=.۳۸ و S=.۰). این به معنای تأیید فرضیه سوم است؛ یعنی میان اعتقاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان و تبعیت دینداران از روحانیت، رابطه وجود دارد؛ به گونه‌ای که دینداری بی‌واسطه (بی‌اعتقاد به روحانیت)، موجب کاهش تبعیت از روحانیت می‌گردد.
اعتقاد به روحانیت
تبعیت کم متوسط زیاد جمعدینداری بی‌واسطه
(اعتقاد پایین به روحانیت) ۵۲.۷ ۳۶.۴ ۱۰.۸ ۱۰۰.۰دینداری باواسطه
(اعتقاد بالا به روحانیت) ۱۷.۶ ۴۶.۸ ۳۵.۵ ۱۰۰.۰نتیجه
علی‌رغم نفوذ اجتماعی تاریخی روحانیان و تبعیت جامعه از آنان، در دهه‌های اخیر شواهد و مدارکی دال بر کاهش گستره و شدت تبعیت از این قشر پدیدار شده است. حال، علت (علل) کاهش تبعیت جامعه از روحانیان چیست؟ در پاسخ نظری به سؤال فوق و در سطح کلان، سه دسته علت وجود دارند که موجب کاهش تبعیت جامعه از روحانیت می‌شوند:
۱.
عللی که به تحولات ساختاری مربوطند؛
۲. عللی که به خود روحانیت ربط دارند؛
۳. عللی که به مخاطبان روحانیان یعنی مردم مربوط هستند.
از میان علل کلان فوق، در این تحقیق بر علل مرتبط با مخاطبان روحانیان (مردم) و از میان این علل بر نوع دینداری تأکید می‌شود؛ یعنی از نظر تحقیق، میان نوع دینداری جامعه و تبعیت از روحانیت رابطه وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در برخی انواع دین‌داری‌ها، میزان تبعیت از روحانیت نسبت به انواع دیگر کم‌تر است. بر اساس ملاک نوع نقش‌ها و وظایف روحانیان و ارتباط دینداران با آنان، سه دسته دینداری تعیین شد که بنابر فرض، بر میزان ارتباط دینداران و روحانیان و مآلاً میزان تبعیت از آنان مؤثرند.
این سه نوع دینداری، تحت تأثیر تحولات اجتماعی- تکنولوژیک شکل گرفته یا گسترش یافته‌اند. اولین شکل از این انواع، دینداری بی‌واسطه (بی‌اعتقاد به روحانیت) است.
"پای‌بندی به ابعاد دین: پای‌بندی به سه بعدِ عبادی، شریعتی و اخلاقی تقسیم می‌شود"این شکل دینداری، تحت تأثیر مدرنیته و عقل‌گرایی نهفته در آن، گسترش یافته است.
فرهنگ مدرن با ویژگی‌های عقل‌گرا و فردگرای‌اش، از طریق تحصیلات مدرن یا رسانه‌ها و ارتباطات جهانی، موجب بی‌اعتقادی به اصل ضرورت وجود موقعیت و نقشی به‌نام روحانی می‌گردد که می‌باید واسطه شناخت دین باشد. البته این شکل دینداری، موجب بی‌اعتقادی به برخی ابعاد دین هم خواهد شد. بی‌اعتقادی به ابعادی از دین، بی‌اعتقادی به وظایف روحانیان را در این ابعاد به همراه خواهد داشت که نتیجه آن، قطع ارتباط دینداران با روحانیان و کاهش تبعیت از آنان است.
فرهنگ مدرن با ویژگی‌های نسبی‌گرا و سهل‌گیرانه‌اش، گسترش یک شکل دیگر از دینداری را نتیجه می‌دهد: دینداری ناپای‌بند. فرد در این شکل دینداری، به موقعیت و نقش‌های روحانی بی‌اعتقاد نیست، بلکه به دلیل عامل نبودن به احکام، شرایع، اخلاق و عبادات، اصولاً نیازی به روحانی احساس نمی‌کند؛ زیرا نه نیازی برای شناخت احکام خود در ابعاد یادشده دارد و نه برای انجام دادن مناسک و عبادات به روحانی مراجعه خواهد کرد. شکل سوم دینداری که بسیار تحت تأثیر پیشرفت‌های تکنولوژیک و ارتباطی است، دینداری بی‌نیاز به روحانیت است.
دین‌دار در این شکل برای رفع نیازهای دینی خود، به بدیل‌های روحانی مانند رسانه‌ها، لوازم صوتی، تصویری و دیجیتال و مانند آن یا اشخاص دیگر (مانند مداحان) مراجعه می‌کند؛ لذا نیاز دینی دین‌دار به روحانیت به حداقل کاهش می‌یابد.
نتایج تحقیق، مؤید مباحث نظری و فرضیه‌های تحقیق (ارتباط میان نوع دینداری و تبعیت از روحانیت) است؛ یعنی آزمون‌های آماری، نشان داد: میان هر سه نوع دین‌داری‌های مورد نظر و تبعیت از روحانیان هم‌بستگی مثبت وجود دارد.
وجود هم‌بستگی مثبت میان انواع دینداری و تبعیت از روحانیت، به این معناست که هر چه افراد بی‌اعتقاد‌تر به روحانیت، بی‌نیازتر از آنان و ناپای‌بندتر به ابعاد دین باشند، تبعیت‌شان از روحانیت هم کاهش خواهد داشت؛ یعنی با گسترش فرهنگ مدرن و تحولات اجتماعی و تکنولوژیک- ارتباطی، باید منتظر کاهش ارتباط دینداران و روحانیان و به تبع آن کاهش تبعیت از آنان بود.
مراجع
بهشتی، سیدمحمدحسین، «روحانی کیست»، مجموعه متون و اسناد روحانیت: هویت جامعه روحانیت، بررسی‌های عمومی، ج۲۹، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۸۳.
ــــــــــــــــــــــــــ ، «روحانیت در اسلام»، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، جمعی از دانشمندان، شرکت سهامی انتشار(۱۸).
حمید امین, اسماعیل خلیلی، آسیب‌شناسی فرهنگی دانشگاه‌های ایران، تهران:وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ۱۳۷۹.
خاکبان، سلیمان، «کارکرد روحانیت»، فرهنگ، جامعه، انقلاب (مجموعه مقالات)، تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۴.
ذوعلم، علی، «روحانیت و تحجر»، فرهنگ، جامعه، انقلاب (مجموعه مقالات)، تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۴.
رجب‌زاده، احمد، دانشگاه، دین و سیاست: سنجش گرایش‌های فکری و فرهنگی دانشجویان، تهران: گزارش تحقیقی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، ۱۳۷۹.
سروش، عبدالکریم، «اصناف دین‌ورزی»، کیان، دی و بهمن، ش۵۰، ۱۳۷۸.
ــــــــــــــــــــــــــ ، «دین اقلی و اکثری»، کیان، ش۴۱.
شجاعی‌زند، علیرضا، «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره ششم، ش۱، ۱۳۸۴.
کدیور، محسن، داد وستد اسلام و مدرنیته، www.kadivar.com، ۱۳۸۵.
قنبری آیت، «منابع قدرت روحانیت شیعه در ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۲۰، ۱۳۸۱.
ـــــــــــــــــــــ ، روحانیت و قدرت، www.kadivar.com/index.asp .
گلزاده غفوری، علی، روحانیت و زندگی، به ضمیمه هم‌بستگی داخلی و مراقبت در روابط خارجی، قم: نشر محمد، ۱۳۶۰.
مطهری، مرتضی، پیرامون جمهوری اسلامی: تهران، صدرا، ۱۳۸۴.
ملکیان، مصطفی، سخنی در چندوچون ارتباط اسلام و لیبرالیسم، کیان، مرداد و شهریور، ش۴۸، ۱۳۷۸.
میرسندسی، سیدمحمد، مطالعه انواع و میزان دینداری دانشجویان، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۳.
نیک‌پی، امیر، سبک‌های زندگی دینی در میان جوانان، همشهری، سه شنبه اول آذر، ۱۳۸۴.
یافته‌های پیمایش در ۲۸ استان کشور؛ ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، ویرایش اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰.
۱۸. Himmelfarb. Harold. S, "Maesuring Religious Involvement", Social Force, vol.
"در این میان، بُعدِ اخلاقی با میانگین ۴ در رتبه اول؛ بُعد عبادی با میانگین ۳.۸۷ در رتبه دوم و بُعد شریعتی با میانگین ۳.۷۷۷ در رتبه سوم قرار دارد"53, No. ۴: ۶۰۶-618, ۱۹۷۵.
۱۹. Khosrokhavar. Farhad, the New Relagiosity in Iran, Social Compass, October, ۵۴(۳), pp. ۴۵۳-463, ۲۰۰۷.
۲۰.
Shepard. E. William, "Islam and Ideology: Toward a Typology", International Journal of Middle East Studies. Vol. 19, ۱۹۸۷.
۲۱.
"آن‌گونه که جدول ذیل نشان می‌دهد، میزان اعتقاد زیاد به نقش‌ها و وظایف روحانیان (دینداری باواسطه) ۶۴.۷ درصد و عدم اعتقاد به آنان (دینداری بی‌واسطه) ۳۵.۳ درصد است"Shepard. E. William, the Diversity Thouht: Towards a Typology in Islamic Thougt in the Towentith Century, Edited by Suha Taji-Faruki and Basheer M. Nak, I. B.
Towris, ۲۰۰۴.
نویسنده:
کاظم سام دلیری: دانشگاه عالی دفاع ملی
فصلنامه شیعه شناسی شماره ۵۲
انتهای متن/
- ۲۶ مهر ۱۳۹۶ اخبار مرتبط
دیگر اخبار این روز
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
