منجی خاتم یا معلم عالَم؟

از لحاظ فراوانی، شاید هیچ تعبیری در محاوره ها و نوشته ها به اندازة «منجی عالم بشریت» برای سخنرانی درباره حضرت موعود، بر حضرتش درود، یا مخاطب قرار دادن ایشان استفاده نشده باشد.

در این یادداشت پرسشی را مطرح می کنم تا لختی در آن تامل کنیم:

از لحاظ تربیتی، کدام تعبیر برای صحبت دربارة حضرت حجت، علیه السلام، اولویت دارد: منجی بشریت یا معلم عالم؟

لازم می دانم حرف آخر و اصلی و اساسی را همین ابتدا و به روشنی عرض کنم که این دو تعبیر مطلقا در مقابل هم نیستند. بزرگ منجی بشر حتما مربی و معلم او نیز هست؛ و آقای معلم عالم قطعا نجات‌بخش و حیات‌آفرین برای او نیز خواهد بود. اما چون نوع و شیوه استخدام تعابیر لاجرم بر شیوه زیست و تنظیم رابطه انسان با جهان و درک و فهم او از نقشش در این میان تاثیر می‌گذارد؛ خوب است در آن تامل و درنگ و اولویت ها را با دقت بیشتری انتخاب کنیم.

در تعبیر «منجی_بشریت» گونه ای از رمزآلودگی و اتکای به اعجاز نهفته؛ بل به گمانم هویداست. آنکه منجی است؛ در خطیرترین لحظه از غیب برون می آید و کاری می کند و بشر را در کوتاه ترین زمان ممکن در دستانِ پر قدرتش می گیرد و از منجلاب ها و ناداری ها و نادانی هایش نجات می دهد و فرودستان را تا فرادست ترین آستان ها می رساند و می نشاند.
از این منظر، قدرت اعجاز گونه آن دستِ درست است که نقشی تمام کننده دارد و تاریخ را به گونه ای آرمانی و اسطوره ای ورق می زند و به سرمنزل مقصود و معهودش می رساند. در این نگاه، از میان واژه ها و مفاهیم دینی، طبیعتا مفاهیمی مانند ولایت تکوینی و علم غیب و اعجاز پررنگ تر و جاندار تر می شوند.

اما از دیگر سو و در نگاهی بیش و کم متفاوت؛ می خواهم عبارت «معلم_عالم» را پیشنهاد کنم؛ چراکه «اگر اساس بر معجزه بود، از روز اول ایـن کـار مـی شـد»(معرفـت، ۱۳۸۳ :۵۰).

در این پیشنهاد، جنبة نجات بخشی امام غایب و امکان معجزه مطلقا نفی نمی‌شود.

"بزرگ منجی بشر حتما مربی و معلم او نیز هست؛ و آقای معلم عالم قطعا نجات‌بخش و حیات‌آفرین برای او نیز خواهد بود"اما به صورت کاملا روشن؛ مختار بودن انسان و تعلیم پذیری او و تاثیرپذیری کاروان_هستی از او و اختیار و اراده او، برجسته و تعیین کننده می‌شود و عنصر تکلیف و مسئولیتِ انسان‌های تربیت شده و تعلیم دیده رخ می‌نماید.
در این دیدگاه، امدادهای غیبی کارکردِ عقـول و ابدان بشری را نه تنها تعطیل نمی کند؛ بلکه آنها را تعلیم می دهد و تربیت می کند. به عقیده نگارنده، کوششِ جامعة تربیت شده ی با اراده و تعلیم دیدة آزاده، هم لازمة و پیش شرط دریافت قابلیت ظهور «حضرت منجی» و هم قاعده پذیرفتن مسئولیت های دوران حضور ایشان است؛ و این مسیر تعلیم و تربیت حتما نمی تواند به مجرد ظهور ایشان و به امید اعجازها و قدرت فوق بشری ایشان تعطیل شود.

اگر دوران ظهور، هنگامه کامل شدن عقول است، پس «عقول» اولا باید باشند و به رسمیت شناخته شوند و در ثانی کامل وبالغ شوند و منفعل نشوند و به چیز دیگری تبدیل و یا تعطیل نشوند.

از همین رو فکر می کنم دست کم هر از گاهی می توان در کنار تعبیر نخست، از عبارت «معلم عالم» نیز بهره جست. معلمی که می تواند استعداد های شاگردانش را «با تعلیم و تربیت و اراده و اختیار» آنها از قوه به فعل تبدیل کند.

* منتشر شده در کانال تلگرام نویسنده با عنوان «معلم: یاد گیرنده مادام‌العمر» . ۲۰ فروردین ۱۳۹۹