بادگیرهایی که در سکوت به باد می‌رود

بادگیر از نمادهای معماری غنی ایرانی به خصوص در شهرهای کویری محسوب می شود سنبلی که این روزها برخی کشورهای همسایه در تلاشند که این داشته غنی معماران کهن ایرانی که قرنهاست بر فراز بناهای این مرز و بوم خودنمایی می کند را به یغما ببرند و به نام خود ثبت جهانی کنند.

به گزارش مهر، بادگیر در تاریخ معماری جهان به عنوان نماد معماری ایرانی نامگذاری شده است و در تمام اسناد و مدارک موجود در خصوص معماری، اختراع بادگیر به ایرانیهای مبدع و مخترع نسبت داده شده است که متناسب با شرایط آب و هوایی هر قسمت از مناطق ایران بزرگ معماری خاص و منحصر به فرد را نیز ابداع کرده اند.

در این میان بادگیر بدون شک از داشته های ایرانی‌هاست که بدون اینکه برق و تکنولوژی این روزها را در دسترس داشته باشند به گونه‌ای طراحی شده که به سادگی هوای بناهای سالهای گذشته را خنک می کردند و فضایی مطبوع را در خانه های خشت و گلی در میانه کویر فراهم می کرد.

پشت بامهای خانه های تاریخی و محله های باستانی کرمان مملو از سازه هایی است به نام بادگیر هر چند بادگیرها یک طرفه، چهارطرفه و گاهی نیز هشت طرفه هستند اما آنچه در شهر کرمان دیده می شود بادگیرهای چهار گوش است که همچنان با فخر سر برآسمان می سایند.

بادگیر اعظم بازار کرمان

بادگیرها به نوعی شخصیت شهرهایی همچون کرمان، یزد، طبس و سایر شهرهای کویری ایران هستند شهرهایی که مردمانش برای رهایی از گرمای طاقت فرسای تابستان چاره ای نداشتند جز اینکه از فکر و اندیشه خود برای زندگی بهتر استفاده کنند.

در این میان باید به این نکته اشاره کرد که این روزها یزد به شهر بادگیرها شهرت یافته که برخی می گویند به دلیل تعداد بیشتر بادگیرهاست اما بدون شک می توان به این مسئله اشاره کرد که این نام به این دلیل بر یزد گذاشته شده که یزدی ها به دلیل روحیه ای که دارند بیشتر از سایر شهرهای ایران به این بناهای منحصر به فرد توجه کرده اند و درحراستشان کوشیده اند.

اما در کرمان بادگیر جزئی از فرهنگ و داشته های کرمان قدیم است به گونه ای که در عکسهای کرمان قدیم آنچه که مظهر معماری و توان بناهای کرمانی نشان داده شده بادگیر بوده است و در این روزهای کرمان نیز در بافت تاریخی شهر خانه به خانه بادگیرهای تاریخی مشاهده می شوند و متاسفانه بعضا در حال تخریب و محو شدن از دیدگاههای بصری هستند.

بادگیر چپقی سیرجان

با این حال هیچ تاریخچه ای در خصوص شهر مبدع این شیوه منحصر به فرد معماری وجود ندارد اما بدون شک طبق اسناد و مدارک بار دیگر واژه "هنر نزد ایرانیان است و بس" ثابت می شود و  این هنر دنیای معماری نیز به طور مطلق به ایرانیها تعلق دارد، اما...

برخی گذشته خود را در تمدن ایران می جویند

باز هم همسایگان جنوبی ما گویی گذشته خود را باز در تورق تاریخ ایران می جویند.

در نهایت تعجب در گوشه ای از شیخ نشین جنوبی خلیج همیشه فارس برخی سعی می کنند داشته های ایران را به نام خود ثبت کنند و در این میان باز هم تنها یک عامل برای این سرقت میراث فرهنگی نقش دارد و آن بی توجهی مسئولان و بخشهای فرهنگی کشور در مقابل مستند سازی داشته هایمان است.

در حالی که بادگیرها بعضا در کرمان و یزد به حال خود رها شده و در بهترین صورت تنها مرمت و رها شده اند و  یا در کشاکش گذر زمان تخریب می شوند اما اماراتی ها از بادگیرهای طلایی در شهرهایشان رونمایی می کنند و از آنها به عنوان معماری اصیل خود یاد می کنند که تنها چیزی را که برای ما مردمان کویر که مبدعات بادگیرهای ایرانی هستیم به همراه دارد لبخندی تلخ از این سرقت واضح و بی مهابایی است که شیخ نشینان انجام داده اند و در مسابقات معماری که هر ساله برپا می کنند بادگیر ایرانی را به عنوان نماد معماری دبی نشان می دهند و امسال نیز اینچنین شده است.

بادگیر دولت آباد یزد

تاسف بار اینکه تنها معدودی از سایتهای خبری تا کنون در این مورد اظهار نظر کرده اند و سایر ابزارهای خبری که باید در مقابل این جنگ نرم عکس العمل نشان می دادند نیز سوکت اختیار کرده اند، در حالیکه امروز مهاجمان فرهنگی به عرصه معماری و داشته های ما نیز دست درازی کرده اند.

عدم ثبت جهانی داشته هایمان این زمینه را برای دیگران مهیا کرده است که هر روز گوشه ای از فرهنگ غنی ایران زمین را به یغما ببرند و شاید بهتر باشد هر چه زودتر فکری به حال داشته هایمان کنیم.

بادگیر سنبل معماری ایران زمین

محمد صدوقی، محقق و باستانشناس در گفتگو با خبرنگار مهر اظهارداشت: بدون شک بادگیرها سنبل تمدن و معماری ایران زمین هستند و نشان دهنده اوج خلاقیت و داشته های پدرانمان بوده است که با هنر و ذوق خود با ابداعهایی در ساخت و سازها با ناملایمتهای طبیعت نیز جنگیده اند و برآنها چیره شده اند.

ساختار بادگیر

وی با اشاره به عکسهایی که از مراسمی در خصوص رونمایی از بادگیرها و نمادهای ایرانی در یکی از کشورهای عربی گرفته شده است گفت: این بادگیرها تنها یک خاستگاه دارند و آن ایران است و این بادگیرها را به وفور می توان در کرمان و یزد دید.

وی افزود: بادگیر در واقع مظهر معماری ایرانی است و اگر به سفرنامه های قرنهای گذشته مستشرقین مراجعه کنیم کرمان، یزد، گناباد، طبس، زاهدان و بم و برخی دیگر از شهرهای کویری و گرمسیر بادگیر ها را مورد استفاده قرار می داده اند.

صدوقی افزود: ساخت خانه ها به گونه ای بوده است که در ایام سرد سال از بخشی از خانه استفاده می شده که با استفاده از حداقل ها، گرم می مانده اند و نسبت به فضای بیرون از دمای بالاتری برخوردار بودند و در فصل تابستان و روزهای گرم و طاقت فرسا با استفاده از بادگیرها خنک و مطبوع بودند و دمایی دلپذیر داشتند.

وی در خصوص اقدام اخیر در خصوص معرفی این نمادها به عنوان داشته های یکی از شیخ نشینها ابراز تعجب کرد و گفت: شیاد آنها نیز از معماری برخوردار باشند اما آنچه که آنها رونمایی کرده اند بادگیرهای پشت بامهای کرمان و یزد است نه شهرهای عربی!

بادگیرهای محله های قدیمی کرمان

وی با اشاره به وجود دهها آب انبار در کرمان گفت: بادگیر در واقع جزئی از روش ابداعی معماران کویر برای خنک نگه داشتن آبهای آب انبارها بوده که هنوز هم بر بالای این بناها وجود دارند، آب انبارهایی که با آب قناتها پر می شدند و همه می دانند قنات نیز جزئی از معماری ایرانیان است.

وی معمولترین بادگیرها را بادگیرهای چهار گوش دانست و گفت: از چهار طرف بر روی این سازه ها سوراخهایی وجود داشت که باد را به درون بادگیر هدایت می کردند و در نهایت باد از شکافهایی که با استفاده از خشت و چوب تعبیه شده بودند می گذشت و با خیس نگه داشتن قسمتهایی از بادگیر و با استفاده از آب هوای گرم خنک و به درون عمارتها هدایت می شد.

بادگیر هیچ گاه متعلق به اعراب نبوده است

وی کهنترین و زیباترین بادگیرهای جهان را بادگیر اعظم بازار بزرگ کرمان، بادگیر دولت آباد یزد به عنوان بلندترین بادگیر جهان و بادگیرهای چپقی سیرجان به عنوان خلاقانه ترین بادگیرها دانست و گفت: شاید اعراب از استعداد ایرانیها برای خنک کردن خودشان استفاده کرده باشند اما هیچ گاه بادگیر متعلق به اعراب نبوده است.

رونمایی از بادگیر کرمانی در امارات به عنوان معماری اصیل عربی!

اما آنچه که روی داده است گفته می شود که ریشه در اهالی شهر بستک در هرمزگان دارد و اینکه تجار بستکی حین مراودات تجاری خود با اعراب در دبی شهرکی می سازند به نام بستیکه و معماری غنی ایرانی را نیز با خود آجا می برند و از سال ۱۸۹۰ ساخت بادگیر توسط ایرانیها در این شیخ نشین رونق می گیرد و اعراب که از این داشته ایرانیان انگشت حیرت بر دندان داشتند از این داشته ایرانیان برای ساخت بناهای خود استفاده کردند و داستان تا به امروز ادامه یافته و در نهایت برخی گمان برده اند که بادگیر جزئی از فرهنگشان است.

چندی قبل مسابقاتی تحت عنوان مسابقات معماری در امارات انجام می شود و در نهایت تعجب تندیسهای این مسابقات نیز بادگیرهایی طلایی ایرانی بوده اند!

در آرزوی داشته های مردمان کویر

این درحالی است که قرار بوده تندیس این مسابقات نشانی از معماری کشور برگزار کننده باشد که متاسفانه در این میان کسی به این نکته توجه نکرده است که تندیسهای طلایی در دستان برندگان این مسابقه هیچ ریشه ای در کشور برگزار کننده نداشته بلکه ساخته دست مردمان سخت کوش، خلاق و باهوش کویر ایران است.

احتمال ثبت جهانی بادگیر ایرانی توسط اعراب!

اما در این میان آنچه که تاسف بار است شایعاتی در خصوص اقدامات اولیه اعراب برای ثبت بادگیر ایرانی با عنوانی جعلی دارد و آنها سعی دارند بادگیرهای ایرانی را با نام بادگیرهای عربی در سازمان ملل به ثبت برسانند.

در این میان این سوال مطرح می شود که تا کنون مسئولان برای برخورد با پدیده سرقت تاریخ ایران زمین چه کرده اند آیا تغییر نام خلیح همیشه فارس به واژه جعلی خلیج ع ر ب ی و یا ادعای های واهی در خصوص جزایر سه گانه و حتی مصادره نام برخی اندیشمندان و متفکران ایرانی کم نبود که سعی دارند معماری غنی ایرانی را نیز به یغما ببرند!

.....................................
گزارش: اسما محمودی