وظیفه ی ملی اصلاح طلبان چیست؟

چکیده : تجربه ی طولانی اصلاح طلبی، حتی اصلاح طلبی در دوره ی جمهوری اسلامی نشان می دهد که این راه به نتیجه نرسیده و به عقیده ی من به نتیجه هم نمی رسد. اصلاح طلبان در یک دوره ی زمانی هم دولت و هم مجلس و حتی شوراها را نیز در اختیار داشتند، اما کار مهمی از پیش...

صدیقه وسمقی

ایران به دلیل اعمال سیاست های پرتنش داخلی و خارجی شرایط سختی را پشت سر می گذارد، شرایطی که بار سنگین و هزینه ی کمرشکن این سیاستها بر گرده ی مردم تحمیل شده است. این شرایط موجبات نگرانی همه ی کسانی را فراهم ساخته که دغدغه ی وطن و معیشت مردم را دارند. حاکمان و پیرامونیان آن اما گویا به دور از این دغدغه ها، خود را در عرصه ی یک هماوردی و زورآزمایی می بینند و بازگشت از سیاست های تنش زای پرهزینه را شکست خود ارزیابی می کنند و آن را تاب نمی آورند. بسیاری از اصلاح طلبان، از جمله افراد شاخص در این جبهه مانند سعید حجاریان، بر این عقیده اند که هنوز هم باید به درون قدرت راهی جست و از آن طریق به اصلاح امور مملکت پرداخت، چرا که اصلاحات جز از درون سیستم امکان پذیر نیست.

"چکیده : تجربه ی طولانی اصلاح طلبی، حتی اصلاح طلبی در دوره ی جمهوری اسلامی نشان می دهد که این راه به نتیجه نرسیده و به عقیده ی من به نتیجه هم نمی رسد"من نیز با این سخن موافقم، اما معتقد نیستم که تنها راه تحقق آن ورود اصلاح طلبان به قدرت و انجام اصلاحات به دست آنان است. آری، آسان ترین راه برای اصلاحات ورود افراد اصلاح طلب به سیستم و تلاش برای اعمال اصلاحات و همراه کردن سایر بخش های قدرب با اصلاحات است. امیرکبیر در این راه کوشید.

مصدق در این مسیر گام برداشت. خاتمی نیز همین اندیشه را در سر داشت. هیچیک نتوانستند اصلاحات مؤثری را به ارمغان آورند، اصلاحاتی که پایدار باشد.

باید دید چرا اصلاح طلبی در ایران موفق نبوده است. در این رابطه حرفهای زیادی می توان زد. به نظر نگارنده یکی از مهم ترین دلایل، این بوده که هیچیک از کسانی که دغدغه ی اصلاحات در سر داشتند نتوانستند اصلاحات را تبیین و آن را به یک مطالبه ی ملی تبدیل کنند و نیروی مردمی را ضامن اعمال اصلاحات سازند. هر یک گمان کردند به تنهایی و یا با گروه کوچک خویش می توانند این امر بزرگ یعنی اصلاحات را محقق سازند. به نظر نگارنده با درس گرفتن از تجربیات اصلاح طلبی گذشته باید در روش اصلاح طلبی تجدیدنظر کرد.

"این شرایط موجبات نگرانی همه ی کسانی را فراهم ساخته که دغدغه ی وطن و معیشت مردم را دارند"ابتدا به توضیح این مسئله می پردازم که چرا باید تجدید نظر کرد و چرا معتقدم که تنها راه اصلاحات ورود اصلاح طلبان به قدرت نیست.

پاسخ من به این پرسش این است که تجربه ی طولانی اصلاح طلبی، حتی اصلاح طلبی در دوره ی جمهوری اسلامی نشان می دهد که این راه به نتیجه نرسیده و به عقیده ی من به نتیجه هم نمی رسد. اصلاح طلبان در یک دوره ی زمانی هم دولت و هم مجلس و حتی شوراها را نیز در اختیار داشتند، اما کار مهمی از پیش نبردند. پاسخ به این پرسش که چرا اصلاح طلبان علیرغم در دست داشتن بخش های مهمی از قدرت نتوانستند کاری از پیش ببرند مهم است. به نظر من گذشته از ضعف های جریان اصلاح طلبی، برای پیش بردن اصلاحات توسط اصلاح طلبان از درون قدرت شرایطی باید محقق باشد که نیست.

نظام سیاسی باید بهره ای از دموکراسی را داشته باشد تا اصلاح طلبان پس از ورود به سیستم بتوانند اصلاحات را اعمال کنند و یا اگر نظام بهره ای از دموکراسی ندارد، هسته ی سخت قدرت با اعمال اصلاحات موافق باشد. در غیر این صورت اصلاح طلبان حتی با ورود به درون نهادهای قدرت هم نمی توانند اصلاحات را اعمال کنند و به جای تاثیرگزاری بر سیستم، خود از سیستم تاثیر می پذیرند.

برای تاثیرگزاری بر سیستم، نیروی اصلاح طلبانی که وارد قدرت می شوند باید بیش از نیروی مخالف اصلاحات در درون قدرت باشد. تحقق چنین وضعیتی در شراییط کنونی غیرممکن است.

بهترین حالت برای اصلاح طلبان این است که دولت و اکثریت مجلس را در دست داشته باشند. اما آیا در صورتی که هسته ی سخت قدرت با اصلاحات مخالف است، می توان اصلاحات ساختاری و حتی غیرساختاری را پیش برد؟ پاسخ این پرسش معلوم است. آیا مجلسی که اکثریت آن را اصلاح طلبان تشکیل می دهد می تواند قانونی برای محدود و مشروط کردن قدرت رهبری وضع کند؟ آیا می تواند به دولت برای اعمال سیاست های داخلی و خارجی استقلال ببخشد؟ پاسخ این پرسش ها به روشنی منفی است. شورای نگهبان در گلوگاه مجلس ایستاده تا مجلس کاری مخالف منویات رهبری انجام ندهد.

"حاکمان و پیرامونیان آن اما گویا به دور از این دغدغه ها، خود را در عرصه ی یک هماوردی و زورآزمایی می بینند و بازگشت از سیاست های تنش زای پرهزینه را شکست خود ارزیابی می کنند و آن را تاب نمی آورند"مصوبه ی مجلس اگر از این گلوگاه نیز عبور کرده به مجمع تشخیص مصلحت نظام برود، باز وضعیت همین گونه خواهد بود. مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز حافظ مصلحت نظام طبق رای و دیدگاه رهبری است. واقعیت این است که در نظام کنونی مجلس و دولت چنان فشل و ناکارامد شده اند که توان هر دو را که روی هم بگذاریم، نمی توانند اصلاحاتی ولو پیش پا افتاده را بدون جلب موافقت رهبری از پیش ببرند. به گذشته و چشم پوشی اصلاح طلبان بر پیش روی هسته ی سخت قدرت برای سلب قدرت از نهادهای انتخابی، اهمال در دفاع از حقوق ملت و حتی حقوق نهادهایی مانند دولت و مجلس نمی پردازیم، که جای بحث آن نیست.در هر حال به دلیل نامشروط بودن قدرت و فقدان قوانین در ارتباط با اختیارات رهبری و مانند آن ساختار قدرت به گونه ای شکل گرفته که کشور با بن بست مواجه شده است. به عقیده ی نگارنده اگرچه اصلاح طلبان از درون قدرت نمی توانند اصلاحات را پیش ببرند، اما این اولا به این معنا نیست که دیگر از اصلاح طلبان سلب مسئولیت می شود.

ثانیا به این معنا نیست که دیگر طریق اصلاح طلبی بسته شده است.

هنگامی که هسته ی سخت قدرت با اصلاحات مخالف است و می کوشد با نهادها و امکانات فراوان در اختیار خود راه اصلاحات را مسدود سازد، اصلاح طلبان باید ضمن تدوین برنامه ی اصلاحات و تشریح آن برای مردم، نیروی مردمی را به کمک گیرند. بدیهی است بدون وارد ساختن نیرویی بیشتر از نیروی مخالف نمی توان اصلاحات را پیش برد. با اعمال فشار کافی از بیرون سیستم بر سیستم ، ممکن است حکومت وادار به پذیرش اصلاحات شود و یا حتی در خوش بینانه ترین وضعیت خود نیز در انجام اصلاحات مشارکت کند و این امر را مقرون به صرفه ی خویش بیابد. در شرایط کنونی اعمال اصلاحات جز با واداشتن هسته ی سخت قدرت به گشودن راه اصلاحات به نظر نمی رسد اصلاح طلبی بخت دیگری داشته باشد. فشار اصلاح طلبان ولو از بیرون دایره ی قدرت باید به اندازه ای باشد که مخالفان اصلاحات را وادار به پذیرش اصلاحات سازد.

"من نیز با این سخن موافقم، اما معتقد نیستم که تنها راه تحقق آن ورود اصلاح طلبان به قدرت و انجام اصلاحات به دست آنان است"اگر توان اصلاح طلبان و حامیان آنان این مقدار نباشد، اصلاحات ممکن نخواهد بود. در این صورت مردمی که نارضایتی آنان روزبه روز در حال افزایش است بر خلاف ارزیابی آقای حجاریان توان بیشتری برای خروج علیه حاکمیت خواهند یافت، ولو غیر سازمان یافته.

تلاش اصلاح طلبان برای راه یافتن به قدرت و عدم توفیق آنان در این کار، موجب رفع مسئولیت از ایشان نخواهد شد. نمی توان نشست و شاهد بی سر وسامانی روزافزون کشور بود و خیال آسوده داشت که من دیگر مسئولیتی ندارم. باید از بیرون قدرت برای واداشتن نهادهای قدرت به عقب نشینی کوشید. این کار به ایستادگی نیاز دارد.

نیروهای سیاسی و ملتی که نتوانند اصلاحات را پیش ببرند، مطمئنا در صورت سرنگونی رژیم مخالف اصلاحات چه توسط ملت و چه با دخالت نیروی خارجی و روی کار آمدن رژیم دیگر نیز توان اصلاح امور کشور را نخواهند داشت.