آیا اردوغان تکیه بر جای آتاتورک می زند؟

اردوغان برای تغییر قانون اساسی به رای دو سوم نمایندگان مجلس نیاز دارد

رجب طیب اردوغان یک نخست وزیر معمولی نبود و مسلما در مقام ریاست جمهوری نیز که دوره آن از امروز پنجشنبه ۲۸ اوت رسما آغاز می شود، عملکرد معمولی نخواهد داشت.

از دهه ۱۹۵۰ میلادی ریاست جمهوری در ترکیه به یک مقام تشریفاتی محدود شده است. اما برای آقای اردوغان این تغییر نقش گامی به بالا و اقتدار بیشتر است و نه کمتر.

در کارزار مربوط به انتخاب اولین رییس جمهور ترکیه با آرای مستقیم مردم که در روز ۱۰ اوت برگزار شد، آقای اردوغان با صراحت اعلام کرد که نقش فعالی خواهد داشت و از روسای جمهور سابق این کشور پیروی نخواهد کرد.

یونس گوکسو از روزنامه نگاران طرفدار دولت می گوید: "آقای اردوغان با رای مستقیم مردم و در یک کارزار انتخاباتی بسیار سیاسی به پیروزی رسیده و مثل روسای جمهور قبلی صرفا با رای پارلمان به این مقام منصوب نشده است. بنابراین می توان تصور کرد که این تفاوت بزرگ در میزان اقتدار او به عنوان رییس جمهور تاثیر خواهد گذاشت."

اما حرکت به سوی یک نظام مبتنی بر قدرت برتر رییس جمهور در ترکیه چالش های فراوانی خواهد داشت. مهمترین کار او تلاش برای تغییر قانون اساسی و تعریف وظایف و اختیارات رییس جمهور خواهد بود. روسای جمهور بلندپرواز در ترکیه از جمله تورگوت اوزال که سیاستمدار بسیار کاریزماتیکی بود و در فاصله سالهای ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۳ این مقام را برعهده داشت در گسترش چهارچوب اختیارات رییس جمهور عقیم ماندند.

مصطفی کمال آتاتورک (راست) بنیانگذار جمهوری ترکیه و تورگوت اوزال (چپ) رییس جمهور این کشور در اوایل دهه ۱۹۹۰

نیروهای مسلح ترکیه و دیوانسالاری تحت نفوذ آن، همه تلاش های گذشته در این مسیر را خنثی کردند.

"بنابراین می توان تصور کرد که این تفاوت بزرگ در میزان اقتدار او به عنوان رییس جمهور تاثیر خواهد گذاشت."اما حرکت به سوی یک نظام مبتنی بر قدرت برتر رییس جمهور در ترکیه چالش های فراوانی خواهد داشت"ارتش ترکیه از دهه ۱۹۶۰ تاکنون با چهار کودتای نظامی قدرت خود را به رخ کشیده است.

اما آقای اردوغان در دوران نخست وزیری خود با موفقیت توانسته است نفوذ نیروهای مسلح بر سیاست کشور را از بین ببرد. نیرومندترین دستگاه امنیتی کشور یعنی سازمان اطلاعات و امنیت ملی که ریاست آن برعهده یکی از مشاوران سابق آقای اردوغان است اکنون زیر کنترل کامل اوست.

از دوران زمامداری مصطفی کمال آتاتورک به این سو آقای اردوغان با نفوذترین و قدرتمندترین رهبر ترکیه قلمداد می شود. آقای اردوغان به عنوان رئیس جمهور عهده دار مقامی خواهد شد که در فاصله سالهای ۱۹۲۳ تا ۱۹۳۸ در دست آتاتورک بود.

آقای اردوغان به معنایی قصد دارد مقام و اختیارات ریاست جمهوری را به جایگاه آن در دوران آتاتورک بازگرداند

در دوران زمامداری مصطفی کمال آتاتورک کاخ ریاست جمهوری در آنکارا مرکز سیاست ترکیه بود. او نه فقط بر نیروهای مسلح بلکه بر تمام نهادهای حکومتی کشور تسلط کامل داشت. عصمت اینونو جانشین او نیز نفوذ و قدرت فراوانی داشت.

به یک معنا می توان گفت که ریاست جمهوری در ترکیه در حال بازگشت به دوران اولیه ایجاد این مقام است.

• - آقای اردوغان در آغاز کارخود به عنوان رییس جمهور اختیارات نهفته این مقام مثل فراخوان تشکیل جلسات هیئت دولت و ریاست این جلسات را احیا خواهد کرد. او هم اکنون نیز روی وزرای دولت نفوذ بسیار زیادی دارد.
• - او خواهد کوشید تا از طریق نظارت بر تصمیمات نخست وزیر بر دامنه اختیارات خود بیافزاید.
• - او در انتخاب وزرا و یا تعیین فهرست نامزدهای انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۵ نقش زیادی ایفا خواهد کرد.

آقای اردوغان در دوران نخست وزیری خود در موارد زیادی در کار وزرا و یا تصمیمات محلی که نازلتر از نقش نخست وزیر بود، دخالت می کرد. هیچ دلیلی وجود ندارد که او در دوران ریاست جمهوری خود نیز همین روش را ادامه ندهد.

احمد داوود اوغلو گزینه آقای اردوغان به عنوان جانشین خود برای مقام نخست وزیری است

کنترل نیرومند او بر حزب عدالت و توسعه به این معنا است که احمد داوود اوغلو که به عنوان نخست وزیر بعدی ترکیه برگزیده شده، در هدایت همه جانبه حکومت با آقای اردوغان کاملا همکاری خواهد کرد.

آقای اردوغان به عنوان تنها سیاستمدار ترکیه که علاوه بر حمایت ناسیونالیست های ترکیه تا حدی از همکاری کردهای کشور نیز برخوردار است مسلما در مذاکرات آینده با حزب کارگران کردستان ترکیه (پ ک ک) نقش اساسی ایفا خواهد کرد.

اما او برای تغییر قانون اساسی و دادن اختیارات بیشتر به مقام ریاست جمهوری به رای موافق دو سوم از نمایندگان پارلمان نیاز دارد. در حال حاضر حزب عدالت و توسعه به رهبری او چنین اکثریتی ندارد. آرای ۵۲ درصدی او در انتخابات ریاست جمهوری بالاترین حد نصاب رای حزب عدالت و توسعه در تمام هشت رای گیری است که این حزب در آن شرکت داشته است.

یکسال بیشتر به انتخابات پارلمانی آینده ترکیه باقی نمانده است و بنابراین درصد آرای حزب عدالت و توسعه در آن انتخابات به میزان موفقیت آقای داوود اوغلو در مقام نخست وزیر آینده بستگی خواهد داشت.

آقای اردوغان از قطب بندی شدید سیاسی در جامعه ترکیه براساس موافقت و یا مخالفت با او به نفع پیروزی اش در انتخابات ریاست جمهوری بهره برداری کرد.

"مهمترین کار او تلاش برای تغییر قانون اساسی و تعریف وظایف و اختیارات رییس جمهور خواهد بود"امروزه مردم ترکیه به شدت به دو قطب طرفداران سرسخت و مخالفان بی امان آقای اردوغان تقسیم شده اند. با وجود چندین بحران و رسوایی جدی برای حکومت او و حزب عدالت و توسعه طی یک سال گذشته، آقای اردوغان توانسته است حمایت طرفداران خود را حفظ کند.

آقای اردوغان دریافته که این حالت قطب بندی در جامعه ترکیه و به خصوص در شرایطی که نیروهای اپوزیسیون پراکنده و ضعیف هستند به نفع اوست. طرفداران او متحد و سازمان نیافته اند ولی در مقابل مخالفین او به جز مخالفت با آقای اردوغان هیچ مبنای دیگری برای اتحاد و همکاری ندارند.

آقای اردوغان پس از انفجار در معدن ذغال سنگی در ناحیه سوما در ماه مه ۲۰۱۴ با اعتراض شدید مردم خشمگین روبرو شد

یک چنین راهکارهایی ممکن است برای پیروزی در انتخابات موثر باشد ولی در بلند مدت به شدت موضع او را تضعیف خواهد کرد. او پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری لحن نرم و آشتی جویانه ای داشت که با سخنان او پس از پیروزی در انتخابات محلی ماه مارس بسیار متفاوت بود.

یکی از گروههای جمعیتی مهمی که باید حمایت آنها را جلب کند اقلیت علوی های ترکیه هستند که جمعیت آنها حدود ۱۳ میلیون نفر است. علوی ها بخش مهمی از نیروی حزب اصلی اپوزیسیون یعنی حزب جمهوری خواه خلق ترکیه و نیروی اصلی در تظاهرات ضد دولتی سال ۲۰۱۳ بودند که در اعتراض به ساختمان سازی در پارک گزی استانبول آغاز شد.

با توجه به بی اعتمادی شدید این اقلیت به آقای اردوغان جلب حمایت آنها برای رییس جمهور جدید ترکیه چالش بزرگی خواهد بود.

اما آقای اردوغان برای تثبیت موقعیت خود و ایجاد فضای لازم برای مانورهای سیاسی در شرایط فعلی خاورمیانه که تحت تاثیر تنش های قومی به شدت لرزان شده است، به جلب حمایت این گروه نیاز دارد.