تحریم تسلیحاتی شورای امنیت درباره ایران چیست و تا ۲۷ مهر چه اتفاقی رخ می دهد؟

بی بی سی فارسی - ۳۱ خرداد ۱۳۹۹

حق نشر عکس

AFP

Image caption

شورای امنیت در قطعنامه ۲۲۳۱ پیش بینی کرده است که تحریم تسلیحاتی ایران حداکثر ۲۷ مهرماه ۱۳۹۹ پایان بگیرد

تحریم تسلیحاتی شورای امنیت قرار است ۲۷ مهرماه امسال تمام شود. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیش بینی کرده که این تحریم باید حداکثر پنج سال پس از پذیرش توافق هسته ای برجام با قدرت های جهانی، پایان بگیرد. آمریکا بیش از یک سال است که می‌گوید به دلیل سابقه ای که ایران از خود نشان داده نباید این تحریم ها برداشته شود. حالا سه کشور اروپایی طرحی را آماده کرده اند که نه تمدید تحریم باشد و نه لغو و پایان آن.

تحریم تسلیحاتی ایران چیست و چه زمان آغاز شد؟

شورای امنیت ۱۳ سال پیش در اوج بحران اتمی ایران طی قطعنامه ای خرید و فروش هرگونه سلاح متعارف را که در شمار فعالیت های عادی کشورهاست، در ارتباط با ایران ممنوع کرد. دلیل این ممنوعیت نگرانی از ماهیت برنامه اتمی ایران و در اصطلاح شورای امنیت کاهش خطر احتمالی تسلیحات اتمی ایران بود.

خرید و فروش چه نوع سلاح هایی تحریم شد؟

جز ممنوعیت خرید و فروش سلاح اتمی که یک ممنوعیت عام برای کشورهاست، شورای امنیت خرید و فروش سلاح های متعارف را هم در ارتباط با ایران ممنوع کرد.

"حق نشر عکسAFPImage captionشورای امنیت در قطعنامه ۲۲۳۱ پیش بینی کرده است که تحریم تسلیحاتی ایران حداکثر ۲۷ مهرماه ۱۳۹۹ پایان بگیرد تحریم تسلیحاتی شورای امنیت قرار است ۲۷ مهرماه امسال تمام شود"تانک جنگی، خودروهای رزمی و زرهی، توپخانه‌ های سنگین، هواپیماهای نظامی و جت های جنگنده، هلی کوپترهای تهاجمی، ناوهای جنگی، انواع موشک های کروز و بالستیک‌، سامانه‌های موشکی و دفاع موشکی، سکوهای پرتاب موشک، زیردریایی و قطعات یدکی مورد نیاز تسلیحات، آموزش استفاده و بکارگیری و البته تعمیر ادوات نظامی، تامین مالی و خدمات مالی برای خرید و فروش موارد یاد شده، همگی در تحریم شورای امنیت قرار دارد. ایران نه مجاز است که این موارد را بخرد و نه اجازه دارد که این ادوات را در صورت تولید داخلی به فروش برساند.

آیا برجام خرید و فروش تسلیحات را تسهیل کرد؟

توافق هسته ای برجام مربوط به برنامه هسته ای ایران و تحریم های مرتبط با آن بود و چون دلیل تحریم تسلیحاتی هم اختلاف بر سر برنامه اتمی ایران بود باید رفع می شد اما این موضوع به یک اختلاف اساسی در جریان مذاکرات بدل شد. گروه ۱+۵ شامل آمریکا، فرانسه، چین، روسیه، بریتانیا و آلمان خواستار ادامه تحریم تسلیحاتی بودند اما جمهوری اسلامی ایران بر رفع آن تاکید داشت.

آیت‌الله علی خامنه ای رهبر ایران شرط توافق را به رفع تمامی تحریم ها از جمله تحریم خرید و فروش سلاح موکول کرد. در نهایت دو طرف به یک راه میانه رسیدند.

تحریم تسلیحاتی ایران حداکثر برای ۵ سال باقی ماند اما شورای امنیت تصویب کرد تا در صورت نیاز ایران یا فروشندگان سلاح به ایران موضوع در شورای امنیت مطرح شود و در صورت اجازه، معامله تسلیحاتی صورت بگیرد. بر همین اساس بود که بلافاصله پس از تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، روسیه قرارداد فروش سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ را که مدت ها بود به دلیل تحریم انجام نمی شد، با مجوز شورای امنیت اجرا کرد و به ایران سلاح فروخت.

چرا موقت بودن تحریم تسلیحاتی جنجالی شد؟

شورای امنیت سازمان ملل گرچه تحریم تسلیحاتی ایران را برای حداکثر ۵ سال بعد از توافق برجام پیش بینی کرد اما ممنوعیت آزمایش موشک های بالستیک را که تا آن زمان بر اساس قطعنامه شورای امنیت وجود داشت، پس از برجام به یک محدودیت قابل تفسیر کاهش داد.

منتقدان گروه مذاکره کننده این دو را از هم تفکیک نمی کردند.

آیت الله خامنه ای در جریان مذاکرات اتمی خواسته بود که ممنوعیت فعالیت موشکی ایران به طور کامل رفع شود اما طرف های مذاکره ایران حاضر به رفع کامل آن نشدند. سرانجام موضوع به شکل یک محدودیت که در عمل می توانست شامل حال ایران نباشد در ضمیمه قطعنامه ۲۲۳۱ درج شد و شورای امنیت با لحنی غیر آمرانه از ایران خواست از آزمایش موشکی های بالستیکی که "با قابلیت حمل کلاهک های هسته ای طراحی شده اند، خودداری کند".

حق نشر عکس

Fars

Image caption

امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران. ایران به فاصله کوتاهی پس از توافق برجام دست به آزمایش موشک بالستیک زد

چرا آزمایش موشکی هم در ایران هم خارج از ایران اختلاف ایجاد کرد؟

منتقدان دولت حسن روحانی و گروه مذاکره کننده ایران ضمیمه قطعنامه ۲۲۳۱ را خلاف خواسته آیت الله خامنه ای تفسیر و در رسانه ها و تریبون های خود دولت را متهم کردند که "دستاوردهای موشکی" جمهوری اسلامی را "معامله" کرده است. مذاکره کننده گان ایران با شرح قطعنامه به منتقدان توضیح دادند که آنچه از تحریم باقی مانده صرفا تجارت اسلحه است و آزمایش موشکی ایران تا وقتی با هدف حمل کلاهک هسته ای ساخته نشده باشد تحریم نیست.

در حالی که مدت کوتاهی از پذیرش توافق برجام نمی گذشت، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک آزمایش موشکی بالستیک انجام داد و تصاویری منتشر کرد که روی آن به زبان های مختلف از جمله فارسی و عبری شعارهایی علیه موجودیت اسرائیل نوشته شده بود.

مطهری: مقصر وضع فعلی آنهایی هستند که با هوا کردن موشک نگذاشتند برجام اجرا شود
سرلشکر فیروزآبادی: آزمایش‌های موشکی ایران طبق مصوبات آیت‌الله خامنه‌ای انجام می‌شوند
جلسه اضطراری شورای امنیت 'آزمایش موشکی ایران' را بررسی می‌کند
حسن روحانی: دستاورد مذاکرات اتمی بیش از چیزی بود که تصور می‌کردم

پس از آزمایش موشکی، دولت حسن روحانی بلافاصله انجام آن را نشانه این اعلام کرد که آزمایش موشک بالستیک دیگر تحت تحریم سازمان ملل قرار ندارد. مذاکره کنندگان ایرانی می گفتند موشک های بالستیک ایران با هدف قابلیت حمل کلاهک هسته ای ساخته نمی شود که تحت محدودیت شورای امنیت قرار بگیرد.

"قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیش بینی کرده که این تحریم باید حداکثر پنج سال پس از پذیرش توافق هسته ای برجام با قدرت های جهانی، پایان بگیرد"نوشتن شعارهای تحریک کننده روی موشک ها باعث جنجال هایی در میان منتقدان دولت باراک اوباما شد که توافق هسته ای با ایران را شکل داده بود و در عین حال باعث انتقاد شرکای اروپایی برجام هم شد.

حق نشر عکس

Fars

Image caption

شعارهای درج شده روی موشک های بالستیک ایران باعث حساسیت بین المللی شد

دلیل حساسیت بر پایان تحریم تسلیحاتی، آزمایش های موشکی بود؟

منتقدان توافق هسته ای در خارج از ایران می گفتند که با برداشته شدن تحریم ها ایران به منابع مالی خود دوباره دسترستی پیدا می کند و با توسعه برنامه تسلیحاتی اش "ثبات در خاورمیانه را تهدید خواهد کرد". شعارهای نوشته شده روی موشک بالستیک آزمایش شده، سندی در دست دولت بنیامین نتانیاهو در اسرائیل و تندروها در آمریکا از جمله دونالد ترامپ شده بود که خود را برای شرکت در رقابت های انتخابات ریاست جمهوری آماده می کرد.

موضوع در دستور شورای امنیت قرار گرفت اما با اینکه جلسه شورا بدون نتیجه پایان یافت، ادامه آزمایش های موشکی ایران با انتقاد مداوم کشورهای اروپایی رو به رو شد و ترامپ با استناد به اجازه ای که توافق هسته ای برای انجام آزمایش موشکی به ایران داده و تحریم تسلیحاتی را محدود به دوره ۵ ساله کرده بود، برجام را "بدترین توافق تاریخ" خواند و وعده داد در صورت پیروزی، از این توافق خارج خواهد شد.

وی چند ماه پس از آغاز ریاست جمهوری اش به وعده‌اش عمل کرد و با خروج از برجام تحریم های اتمی را مجددا علیه ایران از سرگرفت. علی مطهری نماینده و نائب رئیس وقت مجلس ایران گفته بود مقصر خروج آمریکا از برجام و درگیر شدن کشور با تحریم های اقتصادی، کسانی هستند که با رفتار تحریک آمیز و نوشتن شعار روی موشک، مانع بهره برداری ایران از توافق اتمی شدند.

تفسیر اروپا درباره آزمایش موشکی ایران چیست؟

سه کشور اروپایی شریک برجام به دلیل تمایل شان به باقی ماندن این توافق، میانه دار اختلافات بین ایران و آمریکا بوده اند و تلاش کرده اند تندروی های دولت ترامپ را با طرح هایی که ارائه می کنند تعدیل کنند.

بریتانیا، فرانسه و آلمان در تفسیری درباره سلاح های با قابلیت حمل کلاهک هسته ای سندی به شورای امنیت سازمان ملل داده اند که بر اساس آن هر موشکی که قادر به حمل ۵۰۰ کیلوگرم کلاهک جنگی باشد و با این وزن کلاهک بتواند ۳۰۰ کیلومتر حرکت کند، قادر است کلاهک اتمی حمل کند و مشمول محدودیت قطعنامه ۲۲۳۱ است. بر اساس این تفسیر چون تمامی موشک های بالستیک ایران دارای توان حمل کلاهک ۵۰۰ کیلویی و حرکت ۳۰۰ کیلومتری هستند، آزمایش های صورت گرفته توسط ایران نقض قطعنامه ۲۲۳۱ است.

حالا در شرایطی که کمتر از چهار ماه به پایان تحریم تسلیحاتی ایران باقی مانده و ایالات متحده می گوید باید این تحریم دائمی شود، سه کشور اروپایی رسما اعلام کرده اند که تحریم تسلیحاتی سازمان ملل را به مدت سه سال دیگر ادامه خواهند داد و همزمان در حال کار به روی طرحی هستند که پس از ۲۷ مهرماه، تحریم ها را یک سال دیگر ادامه می دهد و نظام بازرسی از محموله های مشکوک به حمل سلاح به ایران را تشدید می کند.