شگفتی غرب و تأسیسات هسته‌ای جدید ایران

سیاست > دیپلماسی  - دیگر از مواجهه غرب و آمریکا با دوراهی تصمیم‌گیری در مورد ادامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران، اثربخشی تشدید تحریم‌ها، گزینش حمله نظامی یا حتی تأثیر ادامه گفت‌وگوها و گذشت زمان بر مشخص شدن ابعاد تیره فعالیت‌های تهران کمتر سخن به میان می‌آید. مینا علی اسلام: تا چندی پیش که ایران مقابل هرگونه درخواست مذاکره و شفاف‌سازی سکوت می‌کرد، غرب به ویژه آمریکا در تلاش بود موضع مخالف و تحدید‌کننده خود را یکدست و استوار کند اما پس از اعلام آمادگی تهران برای ادامه مذاکرات هسته‌ای، ارائه بسته دوم پیشنهادی و زمینه‌سازی برای توسعه نظارت‌های آژانس بر تأسیسات هسته‌ای، بسیاری بر این تحلیل پافشاری کردند که نه تنها روسیه و چین با این وضعیت غرب را در اتخاذ تصمیمات سخت‌گیرانه‌تر در مقابل ایران همراهی نخواهند کرد بلکه میان اعضای غربی گروه ۱ + ۵ نیز شکاف‌ها عمیق شده و این گروه نخواهد توانست موضعی واحد اتخاذ و فشار را بر تهران برای دستیابی به نتیجه افزایش دهد.این تحلیل‌ در کنار پیشنهادهای جدید ایران نه تنها مانع از تلاش آمریکا برای پیش‌بینی اقدامات محدود‌کننده ایران نشد، بلکه با بی‌توجهی تهران به دلنگرانی جدی کشورهای غربی از ماهیت برنامه هسته‌ای خود و بی‌ارتباطی مفاد بسته دوم پیشنهادی با اصل موضوع، بر عصبانیت بریتانیا و فرانسه و حتی آلمان نسبت به بی‌پاسخ ماندن پیشنهادهایشان افزود و سخنان نمایندگان این کشورها در نشست اخیر شورای امنیت گواهی بر عمق نگرانی آنها و تأکید این کشورها بر پایان زمان دادن و گفت‌وگو کردن بود.اما وضعیت به همین حال نماند و درست بلافاصله پس از واکنش‌های جدی کشورهای عضو دائم شورای امنیت به نوع عملکرد تهران و درخواست آنها برای انجام مذاکراتی هدفمند، نتیجه‌بخش و جدی که در آن ایران با پاسخی صریح و عزمی برای حل و فصل وارد عرصه شود؛ شاهد انتشار اخباری از تأسیسات جدید غنی‌سازی از سوی ایران بودیم که به واقع هم اعضای شورای امنیت و هم مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را دچار شگفتی کرد.هر چند محمود احمدی‌نژاد نیز در زمان اعلام این خبر در نیویورک با سخنانی نشان داد که از این اخبار متعجب شده است، اما انتشار این اطلاعات بر اساس اعلام منابع خبری با نامه مقامات هسته‌ای ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفته است. در این نامه، ایران رسماً از وجود یک کارخانه در حال ساخت برای غنی‌سازی اورانیوم در قم خبر داده است.علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز جمعه ۳ مهر (۲۵ سپتامبر) با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور نسبت به ایجاد کارخانه نیمه‌صنعتی غنی‌سازی سوخت هسته‌ای دیگری اقدام نموده است و البته اطمینان داده که این تأسیسات همانند سایر تأسیسات هسته‌ای ایران در چارچوب مقررات آژانس عمل خواهد کرد.هنوز این سؤال که آیا ایران ابتدا این اطلاعات را برای ارائه آماده کرده بود یا این اطلاعات توسط منابع دیگری خارج از ایران تهیه و اعلام شده است، بر جای خود باقی است اما محمود احمدی‌نژاد معتقد است ایران حتی زودتر از موعد لازم برای ارائه این اطلاعات و بر اساس حسن نیت و اطمینانی که از صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود دارد همچنین به دلیل ارتباطات خوب تهران و آژانس به انتشار خبر تأسیسات جدید هسته‌ای کشور دست زد.به نظر می‌رسد وی نه تنها از جنجال‌آفرینی کشورهای غربی در این ارتباط متعجب شده، بلکه انتظار استقبال این کشورها و آژانس را از شفاف‌سازی و همکاری کشورش دارد؛ اما به واقع این اخبار و اطلاعات تأثیری اساسی در تصمیم‌گیری گروه ۱ + ۵ در آستانه برگزاری دور دیگری از گفت‌وگوهای این گروه و تهران در ژنو داشته که باید منتظر بازتاب آن بود.روند رویدادهای هسته‌ای ایران در چند ماه اخیر جای تردید باقی نمی‌گذارد که انتشار این اطلاعات به خوبی در تکمیل انسجام، اجماع یا اتحاد کشورهای غربی، روسیه، چین و آمریکا در برابر تهران اثرگذار خواهد بود؛ اما هنوز برای پیش‌بینی قطعی زود است.نکته مهم اینجاست که با توجه به زمینه‌های تمایل کشورهای اروپایی، روسیه و به ویژه ایالات متحده آمریکا برای برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات تحدید‌کننده علیه ایران، چندان دور از ذهن نیست که انعکاس تلاش این کشور برای توسعه تأسیسات غنی‌سازی موجب اطمینان کامل آنها شود که تهران به هیچ وجه قصد توقف فرآیند غنی‌سازی اورانیوم را ندارد و در عین حال با اتکا به مذاکرات هسته‌ای، قصد خرید هر چه بیشتر زمان و پیشبرد یک به یک اهداف هسته‌ای خود فارغ از نگرانی‌های بین‌المللی و لزوم شفاف‌سازی را دارد.اینجاست که حتی باراک اوباما نیز نسبت به اثربخشی دست دوستی و گفت‌وگویی که مقابل تهران دراز کرده است دچار تردید می‌شود و با لحنی جدی اظهار می‌کند که گرچه همچنان به ابزارهای دیپلماتیک پایبند است، اما همان‌طور که همیشه گفته گزینه نظامی را برای حفظ امنیت ملی آمریکا منتفی نمی‌داند و در نهایت انتخاب با ایران است.اکنون تهران با انتشار خبر تأسیسات جدید غنی‌سازی در نزدیکی قم بیش از گذشته به پنهان‌کاری متهم است و بیشتر از هر زمان دیگری شرایط به سود افراد، گروه‌ها و کشورهایی است که معتقد به ضرورت تعلیق و توقف کامل غنی‌سازی به عنوان پیش‌شرط ادامه مذاکرات بودند. در این وضعیت شاید تأکید صرف مقامات ایرانی بر عمق همکاری ایران با آژانس و اعلام ۱۸ ماه زودتر خبر مذکور نتواند این سوءظن را به راحتی برطرف سازد چرا که طرف مقابل برای پیشبرد سیاست‌های ضدایرانی خود صرفاً اصرار بر منتقد خود دارد.با این حال می‌توان به تأثیر توسعه بسترهای نظارتی آژانس در این مقطع زمانی امیدوار بود. بر این اساس اگر تهران درهای نظارت را برای بازرسان آژانس باز کرده و زمان یا محدوده معینی برای این نظارت معین نسازد، این امکان وجود دارد که تلاش تهران برای شفاف‌سازی، نظر بسیاری از کشورهای جهان و به ویژه اعضای گروه ۱ + ۵ را جلب و مانع از اتخاذ تصمیم سخت یا خطرناکی از سوی آنها شود و در عین حال بهانه‌های آتی را نیز از آنان سلب کند.