تقویت هویت، معیاری مهم برای انتخاب رسانه در خانواده ها

تقویت هویت، معیاری مهم برای انتخاب رسانه در خانواده ها

خانواده به عنوان اصلی ترین نهاد جامعه و مهمترین گروهی که فرد به عضویت آن در می آید و در آن اجتماعی می شود به شدت تحت تاثیر رسانه های جمعی قرار گرفته و ساختار و ماهیت و چگونگی روابط اعضای آن دچار تغییرات بسیار زیادی شده است.

رسانه ها (رادیو، تلویزیون، مطبوعات، سینما و ... ) وسایل شگرفی هستند که مظهر ارتقای تکنولوژیک انسانند و پرتاب جوامع را به سوی آینده موجب شده اند. این مسایل در پیدایی عادات تازه، تکوین فرهنگ های جدید جهانی، تغییر در رفتار و خلق و خوی انسان ها و روش های زندگی و بالاخره کوچک شدن کره زمین و همسایگی ملل دوردست سهمی شگرف بر عهده گرفته اند. چنانکه برخی عصر حاضر را عصر ارتباطات خوانده و میزان پیوند یک جامعه را با افق شگرف تغییرات نوین و میزان تحرک آن در زمینه ارتباطات می دانند.

* رسانه های جمعی به اشکال مختلف، همه افراد جامعه را تحت تاثیر قرار می دهند اما تاثیر آن ها بر نهاد خانواده غیر قابل انکار و بسیار عمیق می باشد. خانواده به عنوان اصلی ترین نهاد جامعه و مهمترین گروهی که فرد به عضویت آن در می آید و در آن اجتماعی می شود به شدت تحت تاثیر رسانه های جمعی قرار گرفته و ساختار و ماهیت و چگونگی روابط اعضای آن دچار تغییرات بسیار زیادی شده است.

") وسایل شگرفی هستند که مظهر ارتقای تکنولوژیک انسانند و پرتاب جوامع را به سوی آینده موجب شده اند"حضور پر رنگ رسانه های جمعی در زندگی انسان امروزی، همواره با مخاطراتی همراه بوده است و در برابر فواید و تاثیرات مثبت، آسیب های بسیاری را نیز به بنیان خانواده وارد نموده است. بخشی از مشکلات خانوادگی از قبیل انزوا، خشونت خانوادگی و جرائم، اختلافات، اعتیاد، طلاق، خیانت و مشکلات عاطفی و روحی و روانی تحت تاثیر رسانه های جمعی و الگوبرداری از برنامه های آنها بوجود آمده است.

* رسانه با وجود کارکردهای جاری و مرسومی که برای آن تعریف شده، در تغییر ساختار جامعه، باورهای مردم و نگرش آن ها به موضوعات خاص، نقشی بسزا دارند. به همین جهت محققان و نویسندگان حوزه رسانه وقتی از رسانه و کارکردهای آن سخن می گویند، عقیده دارند که تأثیر رسانه ها بر کودکان، زیاد و عمدتاً منفی است، زیرا بیشتر گیرندگان پیام منفعل هستند. حتی کودکان را به ظرف خالی تشبیه کرده اند که رسانه ها آن ها را با پیام های خود، آن گونه که می خواهند، پر می کنند. به عقیدة کارشناسان، صاحبان رسانه با بهره گیری از این ابزار قدرتمند، قصد دارند مخاطبان و به ویژه کودکان و نوجوانان را شست و شوی مغزی دهند البته همه انواع رسانه ها به یک میزان، از قدرت کافی برای چنین خواسته هایی برخوردار نیستند و آثار همه رسانه ها نیز به یک اندازه، ماندگاری و دوام ندارد.

برخی رسانه ها از اثرگذاری سریع و کوتاه مدتی برخوردارند، مانند رسانه های دیداری و شنیداری از جمله تلویزیون، سینما، رادیو و ماهواره ها؛ در حالی که برخی رسانه ها اثرگذاری کندتری دارند، ولی ماندگاری آثار آن ها به مراتب بیشتر و عمیق تر است. از این دست رسانه ها می توان به رسانه های نوشتاری و مکتوب اشاره کرد، از جمله کتاب، روزنامه و مجلات. این رسانه ها به لحاظ ویژگی های فیزیکی خود و محدودیت های ذاتی که دارند، کند تر از رسانه های دیداری و شنیداری موصوف، مفاهیم و پیام ها را منتقل می کنند. اما به لحاظ همان ویژگی های ذاتی می توانند اثری عمیق تر بر جای بگذارند و ماندگاری بیشتری داشته باشند. سرعت انتقال پیام در رسانه های نوپدید و رسانه های دیداری و شنیداری زیاد است و می کوشند که از تمام حواس ادارکی مخاطب بهره گیرند، لذا آثار وضعی سریع تری از آن ها مشاهده می شود، ولی فرصت فکر کردن و تأمل را از مخاطبان می گیرند و مجالی برای تعمق و تفکر روی مفاهیم پیام نمی گذارند، بدین روی آثار آن نیز کوتاه مدت خواهد بود.

"این مسایل در پیدایی عادات تازه، تکوین فرهنگ های جدید جهانی، تغییر در رفتار و خلق و خوی انسان ها و روش های زندگی و بالاخره کوچک شدن کره زمین و همسایگی ملل دوردست سهمی شگرف بر عهده گرفته اند"در نتیجه به همان سرعتی که آمده اند، از ذهن ها خارج خواهند شد و به فراموشی سپرده می شوند.

* رسانه ها به طور عام ویژگی های مشترکی را دارند، چنانکه هرکدام از انواع رسانه ها نیز ویژگی هایی خاص خود دارد. این ویژگی ها سبب می شود رسانه ای به رسانه دیگر در برخی از کارکردها مقدم باشد و در برخی موارد، خواسته های صاحبان رسانه را سریعتر و به شکل مطلوبتری تحقق بخشند. در عصر حاضر، از میان تمام رسانه هایی که  نام برده می شود، رسانه های دیداری و شنیداری و رسانه های ترکیبی و همچنین اینترنت به طور خاص که رسانه ای فوق العاده ترکیبی است (ترکیبی از انواع تمام رسانه های دیداری، شنیداری ، تعاملی، متنی و گفتاری و صامت)، از محبوبیت و جذابیت خاصی برخوردار است و بیش از بقیه رسانه ها در راستای انتقال پیام ها، مورد استفاده قرار می گیرد.

* شاید نسبت کمی از والدین، از انواع رسانه ها و کارکرد آن ها در زندگی روز مره آشنایی و آگاهی داشته باشند، ولی کودکان و نوجوانان با توجه به ذهن فعال خویش در اسرع وقت با آن ها ارتباط گرفته و آن ها را وارد زندگی خویش می کنند. اینجاست که اهمیت شناخت والدین و مربیان کودک و نوجوان نسبت به دنیای رسانه ها، اهمیتی درخور می یابد. در نظریه جایگزینی مطرح است که یک فرد بر اساس ذائقه خود نسبت به انتخاب رسانه ای اقدام می کند.

ممکن است این انتخاب جدید جایگزین رسانه ای شود که مخاطب قبلا از آن استفاده می کرده است، هر چند ممکن است که در این جایگزینی و جابجایی رسانه ای، مزیت های جدیدی برای استفاده کننده پدید آید یا فرصت هایی را از دست بدهد. اصل جایگزینی یک اصل کاملا روشن در حوزه تأثیرات رسانه ای بر کودکان و نوجوانان است. زمانی را که مخاطب صرف رسانه ای می کند، به طور بالقوه، بقیه رسانه های دیگر را کنار می گذارد. به عنوان مثال وقتی کودکی بر اساس ویژگی های خود و جذابیت های رسانه تلویزیون، آن را برای تماشا انتخاب می کند، فرصتهای دیگری مانند مطالعه، بازی کردن در بیرون از منزل، گفتگو با دوستان، و یا ورزش های جذاب دیگر را از دست داده است.

* در جامعه اطلاعاتی، جامعه ای که ارتباطات الکترونیکی سیطره دارد، ذهنیت ها و هویت های ناپایدار، چندلایه و پراکنده ظهور می کند. مارک پاستر(Mark Poster ) در عصر دوم رسانه ها تاکید می کند در دوره ی جدید که اینترنت و ارتباطات الکترونیکی در جامعه سیطره دارد، این داده ها و اطلاعات و یا به عبارت دقیق کلمه این اجتماعات مجازی هستند که هویت افراد را می سازند.

"حضور پر رنگ رسانه های جمعی در زندگی انسان امروزی، همواره با مخاطراتی همراه بوده است و در برابر فواید و تاثیرات مثبت، آسیب های بسیاری را نیز به بنیان خانواده وارد نموده است"دیگر، سرزمین، زبان بومی و محلی، کشور، فرهنگ ملی و نژاد، هویت افراد را در اجتماعات مجازی تعیین نمی کند، بلکه منافعی که آن ها را نزد هم جمع می کند، هویت آن ها را تشکیل می دهند و اطلاعات، هویت افراد را در جامعه ی جدید شکل می دهند. هویت دیجیتالی که محصول جامعه اطلاعاتی و اجتماعات مجازی است، مخاطبان و کاربران وسایل نوین ارتباطی و اطلاعاتی را هدف قرار می دهد و هویت ملی و محلی آن ها به سمت هویت فرا ملّیتی تغییر می کند. هویتی که این وسایل در نهایت می آفرینند هویتی بسیار منعطف، سیال و تغییرپذیر است.

Å تقویت هویت باید از طریق ساختارهای عینی و ذهنی صورت گیرد. تقویت ساختارهای عینی هویت مبتنی بر ایجاد و تقویت نظام های سیاسی و اجتماعی است که جایگاه هویت ملی و مذهبی را در حوزه اقتدار سیاسی و اجتماعی پر رنگ کند . تقویت ساختارهای ذهنیِ هویت از طریق تغییر در نگرش های مربوط به هویت و نیز تقویت پایه های فرهنگی هویت نیز تأمین می شود هویت فرد مجموعه ای انفکاک ناپذیر از روابط مادی و معنوی است و هویت ملی هر فرد به صورت بخشی از کل هویتش در رابطه با جامعه ای که در آن تعلق دارد یا احساس می کند که تعلق دارد، شکل گیرد.

تعریف مشروعیت رفتارها بر مبنای فرهنگ خودی، گام دیگری برای تقویت هویت در فضای کنونی است. چنانکه مشروعیت رفتار بر مبنای فرهنگ هایی تعریف شود که با فرهنگ خودی ناسازگاری و حتی تضاد دارند، به مرور می توان انتظار داشت که هویت خودی تضعیف و شاهد ناهنجاری هایی در عرصه فکری و رفتاری باشیم.

منابع

۱- پدرام, طاهره، ۱۳۹۵، آسیب شناسی تاثیرات رسانه های جمعی بر خانواده، دومین کنفرانس ملی علوم مدیریت نوین و برنامه ریزی فرهنگی اجتماعی ایران، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی سروش حکمت مرتضوی.

۲-  عظیمی، محمدحسن ،شکرخواه، یونس. ۱۳۹۴. کودک، رسانه و ارتباط متقابل. فصلنامه علوم و فنون مدیریت اطلاعات.

"به همین جهت محققان و نویسندگان حوزه رسانه وقتی از رسانه و کارکردهای آن سخن می گویند، عقیده دارند که تأثیر رسانه ها بر کودکان، زیاد و عمدتاً منفی است، زیرا بیشتر گیرندگان پیام منفعل هستند"شماره۱.

۳- موسوی, سید محمد علی، ۱۳۹۱، آسیب شناسی هویتی و فرهنگی رسانه های نوظهور با تاکید بر اینترنت در ایران به منظور ارائه راهکارهای پیشنهادی، نخستین کنگره ملی فضای مجازی و آسیب های اجتماعی نوپدید، تهران، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.

۴- مولوی، زهره. قاعدی فرد، محمد. ۱۳۹۱، نقش رسانه ها در پیشرفت روابط عمومی، ماهنامه علمی تخصصی انجمن روابط عمومی ایران، شماره ۸۳.

انتهای متن/