انتقاد کارگروه علوم تاریخی به پیامدهای طرح تجمیع گرایشهای دکتری

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام محسن الویری استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) با اشاره به مصاحبه اخیر علی خاکی صدیق معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) با خبرگزاری مهر درباره اجرای طرح تجمیع گرایش‌های دوره دکتری یادداشتی نوشته است که متن این یادداشت به شرح زیر است:

«چند روز پیش از این مصاحبه نیز نامه‌ای به برخی دانشگاه‌ها برای اعلام نظر درباره طرح تجمیع دوره‌های دکتری ارسال شده بود. این نامه گزارشی از اظهارنظرهای کارگروه‌های تخصصی از جمله کارگروه علوم تاریخی به پیوست داشت که ظاهراً به دلیل تراکم کارهای همکاران گرامی وزارت عتف فاقد دقت و امانت‌داری لازم در بازتاب دادن دیدگاه کارگروه علوم تاریخی بود.

با توجه به پاره‌ای ابهام‌ها در ذهن برخی همکاران گرامی در گروه‌های تاریخ و نیز گروه‌های باستان‌شناسی در این زمینه و با توجه به اهمیت موضوع، گزیده‌ای از دو مکاتبه کارگروه در فروردین ماه سال جاری در این زمینه به اطلاع دوستان عزیز می‌رسد.

خلاصه طرح تجمیع دوره‌های دکتری در یک عبارت کوتاه کاستن تعدد و تنوع رشته‌های دکتری و ترکیب گرایش‌ها در دل رشته‌مادر است. کارگروه علوم تاریخی در نامه‌ای به تاریخ ۷ فروردین و پیش از نظرخواهی از اعضای محترم کارگروه طی نامه‌ نگرانی خود را از اجرای این طرح با این عبارات اظهار داشت. که این نامه به شرح زیر است:

(پیش از پیگیری وظیفه محول شده و مشورت‌خواهی از اعضای کارگروه، این نکته را شایسته ذکر می‌دانم که تصمیم‌گیری در این باره با توجه به پیامدهای بسیار زیادی که دارد و با توجه به تنوع دیدگاه‌ها و گرایش‌های ذی‌نفعان که همراهی آنها شرط اصلی به ثمر رسیدن این طرح است، یک تصمیم‌گیری راهبردی به شمار می‌رود و به نظر می‌رسد مصوبه شورای گسترش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در اسفند ۱۳۹۸ در شرایطی که عملاً دانشگاه‌ها تعطیل شده بودند برای آن کافی نیست و می‌تواند حساسیت‌برانگیز باشد. به نظر می‌رسد دست اندرکاران برخی از این رشته‌ها راهی طولانی برای رسیدن به این وضعیت طی کرده‌اند و به آسانی زیر بار این تغییر نخواهند رفت.

"کارگروه علوم تاریخی در نامه‌ای به تاریخ ۷ فروردین و پیش از نظرخواهی از اعضای محترم کارگروه طی نامه‌ نگرانی خود را از اجرای این طرح با این عبارات اظهار داشت"از سوی دیگر به استناد تجربه تاریخی کشورمان، تصمیم‌های مهم که در آخرین سال یک دوره ریاست جمهوری گرفته می‌شود اغلب در شمار اولین مواردی است که در دوره بعد تغییر می‌یابد.

افزون بر این، ما در رشته‌های دکتری تاریخ هم با دو چالش بزرگ روبرو هستیم:

*دوگانگی جایگاه رشته تاریخ و تمدن اسلامی در مجموعه الهیات و معارف اسلامی با رشته تاریخ در مجموعه علوم انسانی. تصمیم برای ادامه وضعیت موجود و یا قرار گرفتن اینها ذیل یک مجموعه واحد، نیازمند تصمیم پیشین و گفتگوهای تخصصی بسیار است و پیش از اجرای طرح تجمیع، باید در این باره تعیین تکلیف شود.

*در بر گیرندگی طرح تجمیع نسبت به رشته‌های مرتبط با تاریخ در علوم حوزه‌ای یا عدم آن؟ در این طرح معلوم نیست که در باره آنها هم باید تصمیم‌گیری شود یا نه؟ تنوع و اگر اغراق نباشد تشتت رشته‌ها در این قسمت بیش از رشته‌های دانشگاهی است، نگاهی به جدول اکسل که ارسال کرده‌اید گویای این مطلب است.

بر این اساس همدلانه و با انگیزه به ثمر رسیدن این طرح با حداقل هزینه‌های جانبی، پیشنهاد دارم پس از اعلام عمومی مصوبه شورای گسترش از سوی وزیر محترم و انتشار آزاد و گسترده همه اسناد و مدارک که در اختیار مدیران کارگروههای تخصصی قرار گرفته است، یک بازه زمانی سه ماهه برای اظهار نظر و نقد و سنجش ابعاد مختلف این طرح از سوی همه اعضای محترم هیأت علمی دانشگاه‌ها در نظر گرفته شود و تصمیم نهایی نهایی پس از گردآوری و دسته‌بندی دیدگاه‌ها از سوی کارگروه‌های تخصصی صورت گیرد.)

نامه دیگر کارگروه چند روز بعد و پس از مشورت با اعضای کارگروه دربردارنده این ملاحظات بود:

*به اطلاع می‌رساند به دلیل شرایط خاص پیش آمده در کشور و نبود زمان کافی، نظرات اعضای کارگروه علوم تاریخی بدون برگزاری جلسات معمول و بر پایه مباحث طرح شده در «گروه مجازی کارگروه» جمع بندی شده و در دو بخش زیر ارائه می‌شود:

الف) ناظر به کلیات موضوع و مکاتبه انجام شده

با وجود انجام مکاتبه با مدیر محترم دفتر برنامه ریزی آموزش عالی و همراهی ارزشمند ایشان برای ایضاح بیشتر موضوع، اما متأسفانه مندرجات نامه مورخ ۱۴/‏۱۲/‏۱۳۹۸‬ به ویژه پرسش ۲ درباره «مواد» و «ضرایب» امتحانی و دیگر مطالب آن نامه، بر ابهامات این طرح افزوده، سطح موضوع را تنها به حوزه «سنجش و پذیرش» دانشجو تقلیل داده است. این در حالی است که موضوع مهم «تجمیع رشته گرایش‌های دوره دکتری تخصصی» دارای جوانب و زوایای بسیار مهم و پیچیده‌ای است که نمی‌توان تنها برای یکی از بخش‌های آن پاسخی شایسته و کامل برای جامعه علمی ارائه داد.

بنابراین کارگروه علوم تاریخی ضمن تأیید نتایج مثبت این طرح به برخی پیامدهای منفی آن هم توجه دارد و استفاده از تجارب ارزشمند پیشین داخلی و خارجی و پشتوانه مشورتی گسترده جامعه علمی، دانشگاه‌های معتبر و البته متنوع و ذی نفع در کشور را زمینه‌ساز تصمیم‌گیری درست‌تر و ضامن ماندگاری و تأثیر بیشتر می‌داند و ارائه پاسخ مناسب به این نامه را در این فاصله کوتاه شتابزده ارزیابی می‌کند.

کارگروه ضمن اعلام آمادگی برای همکاری همه جانبه با آن مجموعه، برای تحقق هرچه سریع‌تر این مهم افزون بر نکات پیشنهاد شده در نامه شخصی مورخ ۰۷/‏۰۱/‏۹۹‬ … پیشنهاد دارد: طی نامه‌ای از سوی آن وزارت ضمن اعلام دقیق و مشخص خواسته‌های وزارت‌خانه و در صورت امکان چشم انداز مطلوب، مستندات لازم و کافی (از جمله مصوبات مورد اشاره در نامه فوق) به همراه حیطه مورد نظر (تنها علوم دانشگاهی یا رشته‌های وابسته به حوزه) به کارگروه‌های تخصصی ارسال گردد و با در نظر گرفتن یک بازه زمانی سه ماهه، پشتیبانی اداری لازم برای نظرخواهی هر یک از کارگروه‌ها از گروه‌های علمی سراسر کشور صورت پذیرد.

ب) ناظر به طرح موضوع برای رشته‌های مجموعه علوم تاریخی و باستان شناسی

کارگروه علوم تاریخی در حال حاضر برای رشته‌هایی تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی می‌کند که در ساختارهای تعریف شده در هر دانشگاه و دانشکده در گروه‌هایی پراکنده، بعضاً مجزا و دور از هم ارائه می‌شوند. دو شاخه اصلی «علوم تاریخی» (۳ رشته و بیش از ۷ گرایش) و «باستان شناسی» (۳ گرایش) در حال حاضر در مقطع دکتری فعالیت دارند که برخی از این رشته‌ها از جمله «ایران شناسی» و «تاریخ علم دوره اسلامی»، با توجه به ابهام در باره تاریخی بودن یا نبودن آنها، با مطالباتی متفاوت‌تر از سوی بخشی از جامعه علمی مواجه هستند که این امر بررسی‌ها و ملاحظات خاص خود را می‌طلبد. همچنین طی بیش از سه دهه است که رشته_گرایش «تاریخ تمدن و ملل اسلامی» از رشته الهیات نیز دانشجوی دکتری جذب می‌کند، ولی ذیل این کارگروه تعریف نشده است.

کارگروه علوم تاریخی با تأکید بر ضرورت توجه به درهم‌تنیدگی محورهای: ساختار دانشگاه؛ برنامه و سرفصل آموزشی؛ متن آموزشی؛ پذیرش دانشجو؛ وضعیت دانش آموختگان؛ استادان و غیره و پیامدهای منفی تصمیم‌گیری درباره عنوان رشته و گرایش‌های آن بدون بررسی‌های لازم در زمینه این محورها، … موافقت اولیه و کلی خود را با تجمیع رشته‌های موجود در یک رشته با عنوان «تاریخ» و یا «مطالعات تاریخی» با دست کم پنج گرایش (که عناوین گرایش‌ها متعاقباً اعلام خواهد شد) اعلام می‌دارد.

تعیین وضعیت سه رشته تاریخ تمدن و ملل اسلامی و تاریخ علم در دوره اسلامی و ایران‌شناسی در تعیین عناوین گرایش‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت.

کارگروه علوم تاریخی به پیوست همان مکاتبات و برای رعایت همه ابعاد احتمالی موضوع، شیوه‌های قابل تصور برای تجمیع برنامه‌های دکتری را نیز در قالب شش گزینه مختلف و البته منوط به بررسی و اعلام گروه‌های تاریخ سراسر کشور درباره آن، پیشنهاد کرده بود. استقلال رشته باستان‌شناسی آن چنان بدیهی بود که در هیچ از گزینه‌های پیشنهادی نامی از این رشته برده نشده بود ولی با کمال شگفتی، در مکاتبات اخیر عتف، این رشته با سه گرایش بدون هماهنگی با و یا اطلاع کارگروه علوم تاریخی در یکی از شش پیشنهاد کارگروه گنجانده شده و همان به عنوان تنها گزینه برای دانشگاه‌ها ارسال شده است! این موضوع می‌تواند موجب اعتراض به حق همکاران عزیز ما در گروه‌های باستان‌شناسی شود.

کارگروه علوم تاریخی بر اساس راهبرد و رویکرد همیشگی خود، ضمن توجه به نقش محدودی که در زمینه سیاست‌گذاری علم بر عهده دارد و نیز ضمن توجه به وظیفه خود برای اجرای سیاست‌های کلان ابلاغ شده از سوی عتف و شورای تحول و ارتقای علوم انسانی همواره کوشیده است تخصص‌گرایی در رشته‌های علمی را پاس بدارد و از دخالت‌های نسنجیده و اظهارنظرهای بدون پشتوانه کارشناسی دوری جوید و تا حد امکان برای کلیه دستور جلسه‌ها و اقدامات، از دیدگاه‌های مشورتی همکاران خود در سراسر کشور بهره‌مند شود.

امید می‌رود گروه‌های تاریخ و گروه‌های باستان‌شناسی و گروه‌های ایران‌شناسی در دانشگاه‌های کشور با هماهنگی انجمن‌های علمی مربوط به هر یک از این رشته‌ها در این باره نیز با نگاهی همدلانه و هم‌افزا، پیگیر به تأخیر افتادن این طرح تا انجام مطالعات گسترده‌تر و کارشناسی بیشتر باشند و در صورت اجرای طرح نیز بکوشند از آسیب‌های و پیامدهای منفی آن بکاهند. کارگروه علوم تاریخی نیز در قلمرو وظایف و اختیارات خود از هیچ کوششی برای هم‌فکری و هم‌کاری دریغ نخواهد کرد.»