اروپا و آمریکا حوزه استراتژیک تجاری ایران محسوب نمی‌شوند / شنیدن بهانه‌های غیر‌فنی مدیران از زبان برخی اقتصاد‌دانان تأسف‌بار است

رضا توکلی، دبیر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، با تاکید بر اینکه دیپلماسی اقتصادی نباید دست آویز ناکارآمدی ها شود، گفت: موضوع قابل ملاحظه‌ای که امروز در اقتصاد ایران با آن مواجه ایم این است که تعداد قابل توجهی از اقتصاددانان ارائه راه حل برای برون رفت از معضلات و نظام مسائل اقتصاد را صرفا متوجه روابط خارجی و رفع تنش‌ها می‌بینند و معتقدند رفع تنش‌ها به تعامل بین ایران و آمریکا منجر خواهد شد.

توکلی با بیان اینکه شنیدن بهانه های غیر فنی مدیران از زبان برخی دانشگاه رفته ها، تأسف بار است اظهار کرد: اخیرا خیلی‌ها تلاش می‌کنند تا اقتصاد ایران را با محدودیت‌های ذهنی که برای خود و دیگران ایجاد می‌کنند به سمتی ببرند که ما باید با آمریکا به حل مناقشه سیاسی بپردازیم و به همین دلیل است که توئیت‌های رئیس جمهور مستقر آمریکا به اقتصاد ایران و بازار‌های متشکل و غیرمتشکل و به بازار ارز، کالا و خدمات و نیروی کار کشورمان سیگنال وارد می‌کند و این سیگنال‌ها هم سیگنال‌های مثبتی نیست به هر روی اینکه اقتصاد یک کشور در مقابل تکانه‌های خارجی متأثر باشد خیلی بهتر از این است که در مقابل یک مناظره، توییت، تهدید و لبخند یک آقایی در چند هزار کیلومتر واکنش نشان دهد.

وی با بیان اینکه شکی نیست که بخشی از راه حل اقتصاد هر کشور معطوف به فضای خارجی است؛ اما اینکه ما تمام مشکلات را در سامان بخشی به روابط خارجی ارزیابی کنیم خیلی قابل قبول نیست، افزود: معتقدم یک کارشناس روابط بین الملل همواره باید در کنار یک کارشناس اقتصادی حضور داشته باشد و این دو باید توان گفتگو و مفاهمه را با هم داشته باشند و از دل ملاحظات سیاست خارجی و همچنین توانمندی‌ها و نیاز‌های اقتصادی کشور به راه حل‌های مشترکی برسند؛ اما اینکه ما تمام مسئله را بر دوش دستگاه سیاست خارجی محول کنیم مشخصا نوعی شانه خانه کردن از ارائه پاسخ است.

دبیر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) گفت: اشکالی که وجود دارد این است که اگر ما حتی روابط خارجی کشور را روزنه ورود تکانه‌ها و بروز مشکلات و معضلات اساسی اقتصاد بدانیم باز هم این موضوع را در مسئله رفع تنش‌های سیاسی در روابط خارجی محصور می‌کنیم. به هرروی روابط خارجی گستره‌ای دارد که بخشی ازآن روابط سیاسی و خارجی است. با این وجود چرا ما به عنوان یک کارشناس اقتصادی و سیاسی اگر نگاه فرا مرزی داریم این نگاه را روی برونگرایی اقتصادی متمرکز نمی‌کنیم و عمده موانع را متوجه اختلال در جریان واردات کشور می‌دانیم و یا اینکه چرا تورم مزمن اقتصاد ایران را از عینک بالا رفتن هزینه‌های واردات می‌بینیم و یا چرا تمرکز ما در روابط خارجی بر روابط اقتصادی خارجی به صورت فنی و با تکیه بر راهبرد‌ها و تجریه‌های موفق در ورود به بازار‌های جهانی نیست؟ شاید یک پاسخ اولیه به این ادعا این باشد که ورود ما به بازار‌های دیگر منوط به اجازه ورود دیگران به بازار داخلی ایران است. با این وجود آیا تمام معظل شکل نگرفتن این جریان بده و بستان مشخصا به وجود عامل مزاحم سیاسی و آن هم تنش‌های میان ایران و آمریکا برمی گردد؟ آیا ما دقیقا محاسبه کرده ایم که چه مقدار از خسارت‌های اقتصادی ایران طی چند ساله اخیر مربوط به تحریم‌های اقتصادی آمریکا و یا چه مقدار از آن مربوط به عدم رفت و آمدها، چانه زنی‌ها و طی کردن یک فرآیند به صورت حرفه‌ای و متجرب در تعاملات اقتصادی بین ایران و فضای خارجی بوده است.

توکلی اضافه کرد: اشکال دیگری که وجود دارد این است که اگر ما معضل اقتصاد ایران را در سامان بخشی به روابط خارجی می‌دانیم و بعد هم می‌توانیم قانع شویم که این روابط خارجی از جهت روابط اقتصادی خارجی اهمیت دارد باید یک نگاه دو سویه نسبت به رفع موانع از واردات و بسترسازی برای رونق صادراتی داشته باشیم و حتی نگاهمان به واردات باید یک نگاه فنی باشد به این معنی که واردات را تحریم نکنیم، اما آن را به واردات کالا‌های واسطه ای، مواد اولیه، محصولات با فن آوری‌های بالا و نه واردات کالا‌هایی با تشابه فناورانه داخلی و کالا‌های مصرفی نهایی و عموما در رده کالا‌های لوکس محدود کنیم.

وی بیان کرد: معظلی که وجود دارد این است که، چون زمینه ذهنی ما محدود به زمینه واردات است به همین دلیل فضای خارجی را صرفا به مناطق دور دست مثل اروپا و آمریکا محدود می‌کنیم با این وجود وقتی از کشور‌های دیگر اسم می‌بریم به جای اینکه گفته شود این کشور‌ها مگر چه بازاری برای ما دارند گفته می‌شود مگر آن‌ها چه دارند که به ما بدهند و البته این نگاه یک ریشه تاریخی هم دارد به گونه‌ای که اگر روند تجارت خارجی ایران را حداقل از دوران قاجار بررسی کنیم می‌بینیم که عمده مسائل ما مسائل ریشه دار تاریخی هستند که در هر برهه زمانی بروز پیدا کرده اند؛ مثلا مسئله ارز مسئله دولت یازدهم و دوازدهم و معظل ۴۰ ساله جمهوری اسلامی و پهلوی نیست بلکه این معضل را نیز در دوره قاجار در رابطه با نرخ معاوضه طلا و پول خارجی در گزارش‌های نمایندگان شرکت‌های بریتانیایی و خاطرات سفرایی که در ایران حضور داشته مشاهده می‌کنیم.

توکلی با بیان اینکه نگاه صادرات محور ما را به سمت منطقه‌ای ترغیب می‌کند که آنجا حوزه استراتژیک تجاری ماست، و اینجاست که ما ناچار می‌شویم حوزه همسایگی خود را از این جهت که مزیت ورود ما به بازار است ارتقاء ببخشیم، افزود: حوزه همسایگی در مدل‌های تجارت بین الملل به دلیل قرابت جغرافیایی، نزدیکی فرهنگی، ملاحظات سیاسی و امنیتی، اثرات جانبی مثبت بیشتر چه از لحاظ اقتصاد و چه از لحاظ سیاسی و امنیتی اهمیت می‌یابد و لاجرم به اولویت کشور‌ها تبدیل می‌شود.

دبیر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) گفت: هیچ وقت کسی نمی‌تواند مدعی شود که جمهوری آذربایجان برای کشور ترکیه اولویت نخست در روابط خارجی نیست و از طرفی هیچ کس هم نمی‌تواند منکر این شود که افغانستان، عراق، کشور‌های حوزه خلیج فارس و در مجموع ۱۵ کشور همسایه و ۱۰ کشوری که در پشت سر کشور‌های همسایه ایران قرار گرفته اند با توجه به حجم اقتصادی که بازار مصرفی آن‌ها برای تولیدات ایرانی دارد اولویت تجارت خارجی کشورمان نباشند.

توکلی بیان کرد: کافیست نگاه ما صادرات محور باشد تا وقتی که به سراغ کشور‌های اروپایی و آمریکا می‌رویم متوجه شویم که جای پای استراتژیک ما در اروپا و ایالات متحده نیست.

به هر روی تا مادامی که این کشور‌ها از ما فرش و پسته میخرند در همین حد هم با آن‌ها هم سلام‌علیک خواهیم خواهیم داشت؛ اما ورود استراتژیک و زیرساختی ما که شاید با خود نیز کمک‌های بین المللی بلاعوض را به همراه داشته باشد باید به کشور‌هایی باشد که حائز اولویت هستند و تشخیص اولویت‌ها نیز یک مسئله فنی خواهد بود و این مسئله فنی را هم می‌توانیم با مدل سازی‌های صورت گرفته در تجارت بین الملل به دست بیاوریم.

وی تصریح کرد: حتماً قرابت جغرافیایی، پذیرش فرهنگی، ثبات سیاسی، هم‌خوانی سیاست‌های خارجی بین دو کشور، تاریخچه ورود ایران به بازار‌های هدف و دیگر پارامتر‌ها و متغیر‌ها می‌توانند در کنار هم قرار بگیرند و فهرستی از اولویت‌های استراتژیک تجاری ایران را رقم بزنند