تخلف دولت احمدی نژاد در پذیرش سه هزار دانشجوی بورسیه در ایران

انتشار خبر اعزام دانشجو با بورس دولتی و اهدای بورس دانشگاه‌های داخلی به بیش از چهار هزار دانشجو، خارج از ضوابط قانونی در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد، یکی از موضوعات جنجالی در حوزه آموزش عالی در طی روزهای گذشته است.

این جنجال با مصاحبه آقای مجتبی صدیقی، رییس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم شروع شد که گفته بود؛ در مجموع چهارهزار و دویست و سی و هشت بورس خارج از روال در دانشگاه های داخل و اعزام، در هشت سال فعالیت دولت های نهم و دهم اعطا شده است.

این تخلف‌ها شامل عدم رعایت سن قانونی، پایین‌تر بودن معدل دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد از حد نصاب، عدم ارائه تعهدنامه محضری برای دریافت بورس و از همه مهمتر پذیرش سه هزار و دو نفر در دوره بورسیه دکترا بدون شرکت در آزمون ورودی بوده است.

آقای صدیقی خبر پذیرش سه هزار دانشجوی دوره دکترا بدون آزمون را پیش از این در بهمن ماه سال گذشته هم اعلام کرده بود. در آن زمان این خبر چندان مورد توجه قرار نگرفت ولی این بار وی با انتشار آمارهای رسمی گفت: "قرار بود در این زمینه حرفی زده نشود، ولی احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می شویم. بنابراین مسایل در حد واقعیات و تا حد امکان گفته شد؛ اما موارد خاص را معذوریم که اعلام کنیم."

انتشار این اطلاعات و آمار موجب شده است که نهادهای نظارتی شامل سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات، نمایندگان خود را در سازمان دانشجویان مستقر و پرونده‌های مرتبط با این تخلف‌ها بررسی کنند.

با وجود اینکه این خبر به تازگی بطور گسترده منتشر شده است ولی پیش از این جامعه دانشگاهی بطور جسته و گریخته از آن بطور کیفی آگاه بود، اگرچه از ابعاد آن بی خبر بود. یکی از اثرات این پذیرش دانشجوی بدون آزمون، کم شدن سهمیه پذیرش دانشگاه‌ها بود که موجب اعتراض‌های گسترده دانشجویان شرکت کننده در آزمون دکترای سال ۱۳۹۱ شد.

این اعتراض‌ها تا به آنجا ادامه پیدا کرد که محمدحسین سرورالدین رئیس سازمان سنجش در آن دوره از وضعیت پیش آمده سلب مسئولیت کرد و این کم شدن ظرفیت را به گردن وزارت علوم انداخت و اعلام کرد که وی در جریان این موضوع نبوده و این کاهش بدون اطلاع او و با تایید یکی از مشاوران وزارت علوم صورت گرفته است. این اظهار نظر موجب عزل وی از مقامش شد.

تغییر نرخ ارز برای همه بد نیست

مجتبی صدیقی می گوید در این مسیر حضور آقازاده ها و منصوبان نیز پیدا شود که اسامی این عده نیز وجود دارد.

"در آن زمان این خبر چندان مورد توجه قرار نگرفت ولی این بار وی با انتشار آمارهای رسمی گفت: "قرار بود در این زمینه حرفی زده نشود، ولی احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می شویم"قرار بر این بوده که به دلسوخته های انقلاب توجه شود، اما در آن چارچوب افراد دیگری که معلوم نیست چه شرایطی داشته اند نیز از این امتیاز استفاده کرده اند.

براساس اطلاعات منتشر شده، به جز سه هزار نفری که بدون آزمون به دوره دکترا راه یافته‌اند و بورسیه دانشگاه‌های داخلی شده‌اند، می‌توان دانشجویان مورد اشاره آقای صدیقی را در دو گروه دسته بندی کرد. گروه اول دانشجویان اعزامی به خارج از کشور هستند که بدون گذراندن مراحل معمول گزینش دانشجوی بورسیه خارج، در خارج از کشور به تحصیل مشغولند و تعدادشان بالغ بر یکصد وچهل نفر است.

با توجه به ظرفیت بسیار محدود پذیرش دانشجو برای اعزام (در حدود ۱۰۰ نفر در هر سال)، رقابت فشرده‌ای در این بخش وجود دارد. به همین دلیل ورود دانشجویی حتی با معدل ۱۶ دردوره کارشناسی ارشد به دوره بورس دکترای خارج از کشور بسیار غیر معمول و عجیب است چه رسد به معدل ۱۲ و به نظر می‌رسد تعداد کسانی که با معدل پائین و بدون آزمون بورسیه شده‌اند کم نباشد.

گروه دوم برخی از دانشجویان دوره دکترای خارج بوده‌اند که با بالارفتن قیمت ارز در کشور، توانایی پرداخت هزینه های تحصیل در کشور های خارجی را نداشتند و مجبور به بازگشت به کشور شدند.

آنها در ابتدا با هزینه شخصی یا سازمان‌های دولتی و نهادهای حکومتی برای ادامه تحصیل به خارج رفتند و با گران شدن ارز به داخل بازگشتند با این تفاوت که با اینکه فاقد شرایط دریافت بورس بوده‌اند، در ایران از یک دانشگاه بورس تحصیلی دریافت کردند.

معنای بورس داخل نیز این است که دانشگاه‌ها برای تامین کادر هیات علمی خود هزینه تحصیل و حقوق دانشجو را بر عهده می‌گیرند تا این دانشجو نیز پس از پایان تحصیل بعنوان عضو هیات علمی در آن دانشگاه مشغول به کار شود. یعنی کار تضمینی بعد از تحصیل در دانشگاه.

"معنای بورس داخل این است که دانشگاه‌ها برای تامین کادر هیات علمی خود هزینه تحصیل و حقوق دانشجو را بر عهده می‌گیرند تا این دانشجو پس از پایان تحصیل به عنوان عضو هیات علمی در آن دانشگاه مشغول به کار شود."

بحث تبدیل وضعیت دانشجویان دکترای خارج از کشور به بورسیه داخل از سال ۱۳۸۹ مطرح شد و برای این منظور دستورالعملی تهیه شد که در آن شرط معدل یکی از شروط اصلی این تبدیل بود. با این وجود طبق آمار ارائه شده ۲۲۸ نفر از مجموع دانشجویانی که وضعیت خود را به بورس داخل تبدیل کردند معدل زیر ۱۴ داشته‌اند و در پرونده ۲۳۵ نفر نیز معدلی اعلام نشده است.

روند تبدیل بورس برای دانشگاه‌های کوچک و مناطق محروم در نظر گرفته شده بود و دانشجو در ازای بورس دریافتی برای کار کردن در دانشگاه باید تعهد محضری می‌داد که ۱۸۳ نفر از دانشجویان قید شده در آمارهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲، چنین سندی را ارائه نداده‌اند.

با اینکه هدف این برنامه تقویت دانشگاه‌های کوچک و محروم بوده است، دانشگاه علامه طباطبایی با پذیرش ۲۵۹ نفر بالاترین رتبه را در پذیرش بورس تبدیل به داخل دارد و پس از آن دانشگاه های خوارزمی و گیلان رتبه‌های بعدی را در اختیار دارند.

به نظر می‌رسد که این دانشگاه‌ها برای جذب این عده عجله هم داشته‌اند و حتی پیش از تائید نهایی وزارت علوم دانشجویان را ثبت نام کرده‌اند.

این مسئله همان نکته‌ای است که عده‌ای آن را نشانه وجود ارتباطات خاص و ویژه در این روند می‌دانند.

آقای صدیقی درباره روند پذیرش بورسیه های داخل در این سال‌ها و با توجه به این نکات گفته است: "طبیعی است در این مسیر حضور آقازاده ها و منصوبان نیز پیدا شود که اسامی این عده نیز وجود دارد. قرار بر این بوده که به دلسوخته های انقلاب توجه شود، اما در آن چارچوب افراد دیگری که معلوم نیست چه شرایطی داشته اند نیز از این امتیاز استفاده کرده اند. "

ورود به دکترا بدون آزمون

ورود سه هزار دانشجوی دکترا به دانشگاه بدون آزمون نیز از نکات بسیار بحث برانگیز مصاحبه آقای صدیقی بوده است. بر اساس آیین‌نامه وزارت علوم، گزینش و پذیرش دانشجویان دوره دکترا (اعزام یا داخل) فقط با آزمون سراسری ممکن است.

سازمان سنجش تا چند برابر ظرفیت دانشگاه‌ها را از طریق آزمون سراسری انتخاب و به دانشگاه‌ها معرفی می‌کند. پس از آن دانشگاه‌ها با مصاحبه حضوری از داوطلبان معرفی شده و پس از تائید گزینش، دانشجویان دکترای خود را انتخاب می‌کنند.

کارشناسان آموزش عالی می‌گویند که به مرور زمان بندهایی به این آئین نامه اضافه شد که تسهیلاتی را برای آنهایی که دارای خدمات و فعالیت های برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند فراهم می‌کرد.

"تغییر نرخ ارز برای همه بد نیست مجتبی صدیقی می گوید در این مسیر حضور آقازاده ها و منصوبان نیز پیدا شود که اسامی این عده نیز وجود دارد"این تبصره‌ها و دستورالعمل‌ها بتدریج راه‌هایی را برای پذیرش دانشجو بدون آزمون فراهم کرد و کار را به جایی رساند که زد و بندهای اقتصادی یا سیاسی راه را برای ورود برخی از افراد فاقد صلاحیت علمی به دوره دکترا باز کرد. آنها به عنوان نمونه به مسئله دانشگاه هنر اصفهان اشاره می‌کنند.

ماجرای دانشگاه هنر اصفهان

"یکی از اثرات کسانی که به این شکل در آزمون دکترا پذیرفته شده اند، داغ شدن بازار خرید و فروش مقاله و پایان نامه در کشور است که اعتبار دانشگاه‌های کشور را در بین مجامع علمی دنیا به خطر انداخته است."

کارشناسان مسائل آموزشی

به گفته برخی از کارشناسان در زمان رسیدگی و تحقیق و تفحص از دانشگاه هنر اصفهان بوسیله دیوان محاسبات کشور به دلیل برخی از تخلفات مالی، مشخص می‌شود که یکی از مدیران محلی که ارتباط نزدیکی با مشاوران آقای احمدی نژاد داشته، با استفاده از ارتباط خود با این دانشگاه و رئیس آن، در ابتدای سال تحصیلی ۹۲-۹۱ بدون آزمون، در مقطع دکترای این دانشگاه در رشته شهرسازی اسلامی پذیرفته می‌شود.

در حالی که وی دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد مدیریت است و در رشته‌ای مرتبط با رشته مقطع دکترا تحصیل نکرده است. وی بلافاصله و پس از چند روز، قراردادی پژوهشی به مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان با دانشگاه هنر اصفهان امضا می‌کند، قراردادی که معاون اداری، مالی دانشگاه هنر کارفرمای آن و رئیس این دانشگاه پیمانکار آن است.

البته پیمانکار، یعنی همان رئیس دانشگاه بر اساس اسناد دیوان محاسبات در ابتدای امر مبلغ ۲۹۱ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان نیز دریافت می‌کند. هزینه این قرارداد از محل اعتبارات یکی از مناطق آزاد پرداخت شد که این فرد مدیریت آن را برعهده داشت.

واکنش‌ها

گروهی از کارشناسان از ارائه این اطلاعات و برخورد دولت آقای روحانی با این مسئله استقبال کرده و به سرانجام رساندن آن را آزمونی بزرگ برای دولت می‌دانند. آنها می‌گویند اکنون ۳۰۰۰ نفر وارد تحصیلات تکمیلی دکترا شده‌اند و از آن جایی که این‌ها با عناوین پرطمطراق و عقبه وارد این مرحله شده‌اند، برخورد با آن‌ها ممکن است حتی دردسرهایی ایجاد کند.

گروهی از کارشناسان از ارائه این اطلاعات و برخورد دولت آقای روحانی با این مسئله استقبال کرده و به سرانجام رساندن آن را آزمونی بزرگ برای دولت می‌دانند.

اکنون برخی از دانشگاهیان می گویند که قوه قضاییه به این مسئله ورود پیدا کرده و سپس تسهیلاتی را که برخی غیرقانونی دریافت کرده‌اند را پس بگیرد.

عده‌ای دیگر نیز معتقدند که در این سال‌ها مجموعه معیارهای غلط سطح کیفی دانشگاه را تنزل داده است چون هنگامی که خارج از روال قانونی افرادی وارد دانشگاه می‌شوند به اقتدار علمی و اخلاقی دانشگاه لطمه وارد می‌شود و دانشگاه را با بحران مواجه می‌کند.

به عنوان مثال، یکی از اثرات وجود چنین افرادی، داغ شدن بازار خرید و فروش مقاله و پایان نامه در کشور است که اعتبار دانشگاه‌های کشور را در بین مجامع علمی دنیا به خطر انداخته است.

اما در مقابل گروهی از محافظه کاران هم هستند که هدف اصلی این اطلاع رسانی را انتقام سیاسی می دانند.

مهدی کوچک‌زاده عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفته است که وقتی چگونگی اعطای این بورسیه‌‌های تحصیلی در دولت‌های گذشته روشن شد،‌ ما هم انگیزه وزارت علوم در افشا و احقاق حق را باور می‌کنیم و الا تا قبل از آن، این گزارش‌ها سیاسی و بیشتر برای به انفعال کشاندن طرف مقابل است.

حسن مسلمی نائینی معاون بورس و دانشجویان خارج سازمان امور دانشجویان در دولت آقای احمدی نژاد نیز بیسواد خواندن سه هزار دانشجوی بورسیه دوره قبل کاری خارج از عرف و اخلاق می‌داند و می‌گوید در دوره اصلاحات نیز افرادی بورس شده بودند که در مورد آنها ضوابط علمی و عمومی رعایت نشده بود از من خواستند که آن را اعلام کنم اما من این کار را درست ندانسته و انجام ندادم. روزنامه کیهان نیز این کار را "عقده‌گشایی عده‌ای که قرار بود با کلید، قفل‌های زندگی مردم را باز کنند" می‌داند.

البته همین محافظه کاران نیز بطور ضمنی وجود تخلف را تائید می‌کنند و اعتراض آنها به اعلام عمومی چنین اطلاعاتی است. برای مثال روزنامه کیهان مصاحبه شفاهی را همان آزمون عمومی تلقی می‌کند و معاون بورس و دانشجویان خارج سازمان امور دانشجویان در دولت آقای احمدی نژاد به برخی از امتیازهای داده شده به افراد خاص اعتراف می‌کند و آن را روندی عادی و طبق قوانین وضع شده در دوران اصلاحات می‌داند.