چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟

خبرگزاری فارس - ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷

چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟

چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟ چرا شاخص‌های ملی و جهانی توسعه‌ی نشر کتاب، رضایت ایشان را حاصل نکرده است و ایشان، آشکارا نارضایتی خود را ابراز داشته‌اند؟

در ۲۹ تیر ماه ۱۳۹۰، نخستین دیدار کتاب‌داران و مسؤولان نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور با رهبر معظم انقلاب برگزار گردید. در ابتدای این دیدار، «سیدمحمد حسینی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با ارایه‌ی آمارهایی از وضعیت انتشار کتاب در جمهوری اسلامی ایران، کوشید تا گزارشی را از وضعیت مطلوب کتاب ارایه نماید، اما این گزارش، با واکنش مقام معظم رهبری مواجه گردید و ایشان فرمودند: «ما در کشورمان، در جامعه‌ی خودمان، از واقعیتی که در این زمینه وجود دارد، راضی نیستیم. بله، درست است؛ امروز حجم کتاب‌هایی که تولید می‌شود، با گذشته خیلی تفاوت کرده است؛ گاهی چند برابر کتاب منتشر می‌شود یا تیراژ کتاب‌ها بالا می‌رود؛ لیکن این کافی نیست؛ این‌ها برای کشور ما خیلی کم است[2]»
 
ایشان در فرازهای پایانی بیانات خویش، فرمودند: «من از این اجتماعی که امروز هست، می‌خواهم این استفاده را بکنم که یک تجدید مطلعی بشود در مسأله‌ی کتاب و کتاب‌خوانی و کتاب خوب و کتاب مفید و کتاب سالم؛ یک حرکتی را همه‌ی مسؤولان در کشور آغاز کنند؛ از آن‌هایی که برنامه‌ریزی می‌کنند، تا آن‌هایی که تولید می‌کنند، تا آن‌هایی که تبلیغ می‌کنند، تا مخاطبان کتاب، جوان‌ها و غیر جوان‌ها که کتاب را می‌خوانند، یک نگاه جدیدی داشته باشیم[3]»
 
ابراز نارضایتی رهبر معظم انقلاب اسلامی از وضعیت کتاب در جمهوری اسلامی ایران، بهانه‌ای برای این نوشتار است تا با بازنگری جز به جز در این حوزه، گامی به سوی «تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب» برداشته شود. در هر بخش از این مقاله، ابتدا وضعیت حوزه‌ی کتاب از نگاه شاخص‌های رسمی، پژوهش‌ها و مطالعات علمی موجود، بررسی خواهد شد و سپس براساس نگاه مقام معظم رهبری و دغدغه‌ی ایشان در آن بخش، فاصله‌ی وضعیت کنونی تا وضعیت مطلوب، سنجیده خواهد شد و به تناسب بضاعت کم نویسنده، کوشیده می‌شود راهکارهای لازم برای رسیدن به وضعیت مطلوب، بیان شود. در نخستین بخش این مقاله، کارنامه و جایگاه جهانی جمهوری اسلامی ایران براساس شاخص‌های رسمی ملی و جهانی توسعه در حوزه‌ی نشر کتاب، مورد بررسی قرار گرفته است.
 
* شاخص‌های توسعه در حوزه‌ی نشر کتاب
 
برای سنجش میزان پیشرفت یا موفقیت هر برنامه، فعالیت و اقدامی، باید شاخص‌هایی کمّی یا کیفی طراحی شود.

"در نخستین بخش این مقاله، کارنامه و جایگاه جهانی جمهوری اسلامی ایران براساس شاخص‌های رسمی ملی و جهانی توسعه در حوزه‌ی نشر کتاب، مورد بررسی قرار گرفته است"سنجش این شاخص‌ها در بازه‌های زمانی و مقایسه‌ی آن‌ها، گزارشی از وضعیت مسأله‌ی مورد سنجش را ارایه می‌دهد. در حوزه‌ی نشر کتاب، شاخص‌هایی جهانی و ملی وجود دارد که نمایشگر میزان توسعه در این حوزه، هستند:
 
۱ـ شاخص جهانی توسعه‌ی نشر کتاب: یونسکو به عنوان بازوی علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد، شاخص «تعداد عنوان کتاب‌های چاپ ‌شده در یک سال» را برای سنجش میزان توسعه‌ی کشورها در حوزه‌ی نشر کتاب اعلام کرده است. براساس تعریف سال ۱۹۸۵م. یونسکو، «کتاب یک نشریه‌ی غیرادواری و چاپ‌ شده است که دارای حداقل ۴۹ صفحه‌ی منحصر به صفحه‌های جلد است که در کشور چاپ‌شده و در دسترس همگان قرار گرفته باشد.»[4]
 
۲ـ شاخص ملی توسعه‌ی نشر کتاب: مرکز آمار ایران، مرجع رسمی ارایه‌ی آمار در جمهوری اسلامی ایران است. این مرکز در حوزه‌ی کتاب، همان شاخص یونسکو را به عنوان شاخص توسعه‌ی نشر کتاب پذیرفته است.

براساس تعریف این مرکز، «کتاب، نشریه‌ای غیرادواری و چاپ شده است که حداقل ٤٨ صفحه داشته و دارای جلد باشد.»[5][6]‌نامه‌ها، قالب «کتاب» تعریف نشده است و به همین دلیل، اداره ‌کل کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به کتاب‌های کم‌تر از ۴۸ صفحه یا چاپ ‌شده در خارج ایران و یا فاقد دسترسی عمومی، نیز مجوز انتشار می‌دهد. این نکته باعث گردیده که در آمار ارایه ‌شده از سوی خانه‌ی کتاب، کتاب‌های کم‌تر از ۴۸ صفحه، کتاب‌های چاپ ‌شده در خارج ایران و کتاب‌های فاقد دسترسی عمومی، مورد شمارش قرار گیرند.
 
اما تمامی فعالیت آن، زیر نظر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. متأسفانه در قوانین و آیینمرکز آمار ایران، اطلاعات مربوط به تعداد عناوین چاپ‌ شده در یک سال را، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت می‌کند و مرجع ارایه‌ی این آمار، «خانه‌ی کتاب» است. مؤسسه‌ی خانه‌ی کتاب خود را «یک مؤسسه‌ی غیرانتفاعی و غیردولتی» اعلام می‌کند
 
* وضعیت توسعه‌ی نشر کتاب در ایران براساس شاخص‌های فعلی
 
اطلاعات خانه‌ی کتاب ایران درباره‌ی وضعیت توسعه‌ی نشر کتاب در ایران، از سال ۱۳۷۳ه.ش. در دسترس است.

"  * شاخص‌های توسعه در حوزه‌ی نشر کتاب   برای سنجش میزان پیشرفت یا موفقیت هر برنامه، فعالیت و اقدامی، باید شاخص‌هایی کمّی یا کیفی طراحی شود"(جدول شماره‌ی ۱)
 

جدول شماره‌ی ۱ ـ تعداد سالانه‌ی عنوان کتاب‌های چاپ‌ شده در ایران (۱۳۷۳تا۱۳۸۹)

سال تعداد عناوین ۷۳ ۱۰۲۷۲ ۷۴ ۱۱۹۷۴ ۷۵ ۱۴۳۸۶ ۷۶ ۱۵۵۰۹ ۷۷ ۱۷۴۱۸ ۷۸ ۲۱۳۹۳ ۷۹ ۲۴۷۹۴ ۸۰ ۳۲۳۶۰ ۸۱ ۳۶۱۱۲ ۸۲ ۳۷۵۶۴ ۸۳ ۴۱۴۹۷ ۸۴ ۵۱۵۱۰ ۸۵ ۵۳۴۵۲ ۸۶ ۵۵۸۴۸ ۸۷ ۵۵۵۵۴ ۸۸ ۶۰۶۴۶ ۸۹ ۶۴۶۰۶

براساس این داده‌ها، در ۱۶ سال گذشته به جز سال ۱۳۸۷، تعداد عنوان کتاب‌های چاپ‌ شده در یک سال، روندی رو به رشد داشته و از ۲۷۲/۱۰ عنوان در سال ۷۳، با رشد خیره ‌کننده‌ی ۶۲۹ درصدی، به ۶۰۶/۶۴ عنوان در سال ۸۹، رسیده است. (نمودار شماره‌ی ۱)
 
 * جایگاه ایران در جهان از نظر توسعه‌ی نشر کتاب براساس شاخص‌های فعلی
 
مرجع رسمی اعلام میزان توسعه‌ی کشورها در حوزه‌ی کتاب، یونسکو است. متأسفانه یونسکو آمار خود در حوزه‌ی توسعه‌ی کتاب را از سال ۱۹۹۹م. به روز نکرده است و آمار سال ۱۹۹۹م. نیز، آماری ناقص است.

اما بررسی آمار یونسکو در بازه‌ی سال‌های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸م. نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران، رتبه‌ای بین ۱۵ تا ۲۱ را در جهان به خود اختصاص داده است. به دلیل محاسبه‌ی کتاب‌های دولتی و کتاب‌های کودک در سال‌های ۹۵ و ۹۶ در آمار ایران، هم‌چنین ارایه نکردن آمار از سوی کشورهای آمریکا، کره، روسیه و ژاپن در سال‌های ۹۷ و ۹۸، رتبه‌ی واقعی ایران، چیزی متفاوت از وضعیتی است که در نگاه اول، مشاهده می‌شود. براساس جدول شماره‌ی ۲، در سال ۱۹۹۵م. ایران با ۲۵/۱۳ عنوان کتاب، رتبه‌ی ۱۳ جهان را از آن خود کرده است.

"سنجش این شاخص‌ها در بازه‌های زمانی و مقایسه‌ی آن‌ها، گزارشی از وضعیت مسأله‌ی مورد سنجش را ارایه می‌دهد"این در حالی است که اول، کشورهای ژاپن و چین به عنوان رقیبان بالفعل ایران، آمار خود را اعلام نکرده‌اند؛ و دوم، آمار ایران شامل کتاب‌های دولتی و کودک نیز می‌شود. بنابرین، براساس آمار سال ۱۹۹۶م. می‌توان پیش‌بینی کرد در سال ۱۹۹۵م. رتبه‌ی ایران، حداکثر رتبه‌ی ۱۵ در جهان بوده است.
 

جدول شماره‌ی ۲ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ ‌شده‌ی ۲۰ کشور برتر در سال ۱۹۹۵میلادی

رتبه کشور تعداد ۱ انگلیس ۱۰۱۷۶۴ ۲ آلمان ۷۴۱۷۴ ۳ ایالات متحده آمریکا ۶۲۰۳۹ ۴ اسپانیا ۴۸۴۶۷ ۵ جمهوری کره ۳۵۸۶۴ ۶ فرانسه ۳۴۷۶۶ ۷ ایتالیا ۳۴۴۷۰ ۸ فدراسیون روسیه ۳۳۶۲۳ ۹ برزیل ۲۵۵۴۰ ۱۰ کانادا ۱۷۹۳۱ ۱۱ سوئیس ۱۵۷۷۱ ۱۲ فنلاند ۱۳۴۹۴ ۱۳ جمهوری اسلامی ایران ۱۳۰۳۱ ۱۴ سوئد ۱۲۷۰۰ ۱۵ دانمارک ۱۲۴۷۸ ۱۶ لهستان ۱۱۹۲۵ ۱۷ هند ۱۱۶۴۳ ۱۸ مجارستان ۹۳۱۴ ۱۹ آرِژانتین ۹۱۱۳ ۲۰ جمهوری چک ۸۹۹۴ ۲۳ مالزی ۶۴۶۵

براساس جدول شماره‌ی ۳، در سال ۱۹۹۶م. ایران با ۵۹/۱۵ عنوان کتاب، رتبه‌ی ۱۳ جهان را از آن خود کرده است.

این در حالی است که کشورهای چین و مجارستان، آمار خود را اعلام نکرده‌اند.
 
جدول شماره‌ی ۳ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ ‌شده‌ی ۲۰ کشور برتر در سال ۱۹۹۶میلادی
 
 براساس جدول شماره‌ی ۴، در سال ۱۹۹۷م. ایران با ۴۱۰/۱۰ عنوان کتاب، رتبه‌ی ۱۶ جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است که کشورهای ایالات متحده‌ی آمریکا، جمهوری کره، فدراسیون روسیه، ژاپن و چین به عنوان رقیبان بالفعل ایران آمار خود را اعلام نکرده‌اند. بنابراین براساس وضعیت این کشورها در دو سال گذشته می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال ۱۹۹۷م. ایران، در واقع رتبه‌ی ۲۱ را از آن خود کرده است.

 
جدول شماره‌ی ۴ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ‌ شده‌ی‌20 کشور برتر در سال ۱۹۹۷میلادی

رتبه کشور تعداد ۱ انگلیس ۱۰۶۴۴۴ ۲ آلمان ۷۷۸۸۹ ۳ اسپانیا ۴۸۷۱۳ ۴ فرانسه ۴۵۴۵۳ ۵ ایتالیا ۳۶۲۱۷ ۶ برزیل ۲۲۰۷۱ ۷ کانادا ۲۱۶۶۹ ۸ سوئیس ۱۶۲۴۱ ۹ لهستان ۱۵۹۹۶ ۱۰ دانمارک ۱۳۴۵۰ ۱۱ سوئد ۱۳۲۲۰ ۱۲ فنلاند ۱۲۷۱۷ ۱۳ هند ۱۲۰۰۶ ۱۴ جمهوری چک ۱۱۵۱۹ ۱۵ آرِژانتین ۱۰۵۹۰ ۱۶ جمهوری اسلامی ایران ۱۰۴۱۰ ۱۷ مجارستان ۹۳۴۳ ۱۸ پرتغال ۸۳۳۱ ۱۹ اوکراین ۷۳۶۲ ۲۰ رومانی ۶۴۷۱ ۲۴ ترکیه ۵۱۰۹

براساس جدول شماره‌ی ۵، در سال ۱۹۹۸م.

"این مرکز در حوزه‌ی کتاب، همان شاخص یونسکو را به عنوان شاخص توسعه‌ی نشر کتاب پذیرفته است"ایران با ۱۶/۱۲ عنوان کتاب، رتبه‌ی ۱۴ جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است که کشورهای ایالات متحده‌ی آمریکا، جمهوری کره، فدراسیون روسیه، ژاپن و چین به عنوان رقیبان بالفعل ایران، آمار خود را اعلام نکرده‌اند. بنابرین براساس وضعیت این کشورها در سال‌های ۹۵ و ۹۶میلادی، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال ۱۹۹۸م. ایران، در واقع رتبه‌ی ۱۹ را از آن خود کرده است.

 
جدول شماره‌ی ۵ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ ‌شده‌ی ۲۰ کشور برتر در سال ۱۹۹۸میلادی

رتبه نام کشور تعداد ۱ انگلیس ۱۱۰۹۶۵ ۲ آلمان ۷۸۰۴۲ ۳ اسپانیا ۵۵۷۷۴ ۴ فرانسه ۴۷۹۱۶ ۵ ایتالیا ۳۰۸۳۵ ۶ برزیل ۲۱۶۸۹ ۷ کانادا ۲۰۸۴۸ ۸ لهستان ۱۶۴۶۲ ۹ هند ۱۴۰۸۵ ۱۰ سوئیس ۱۳۸۱۶ ۱۱ دانمارک ۱۳۱۷۵ ۱۲ فنلاند ۱۲۸۸۷ ۱۳ سوئد ۱۲۵۴۷ ۱۴ جمهوری اسلامی ایران ۱۲۰۲۰ ۱۵ آرِژانتین ۱۱۹۹۱ ۱۶ جمهوری چک ۱۱۷۳۸ ۱۷ مجارستان ۱۱۳۰۶ ۱۸ ترکیه ۹۳۱۳ ۱۹ اوکراین ۷۰۶۵ ۲۰ مکزیک ۶۹۵۲ ۲۳ مالزی ۵۸۱۶

بررسی آمار غیررسمی تعداد عناوین چاپ ‌شده در یک سال، براساس اطلاعات پراکنده‌ی سال‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۰م.[i] نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران، رتبه‌ی دهم جهان را از آن خود کرده است.
 

  نام کشور سال تعداد ۱ ایالات متحده آمریکا ۲۰۰۹ ۲۸۸۳۵۵ ۲ انگلیس ۲۰۰۵ ۲۰۶۰۰۰ ۳ چین ۲۰۰۷ ۱۳۶۲۲۶ ۴ فدراسیون روسیه ۲۰۰۸ ۱۲۳۳۳۶ ۵ آلمان ۲۰۰۹ ۹۳۱۲۴ ۶ اسپانیا ۲۰۰۸ ۸۶۳۰۰ ۷ هند ۲۰۰۴ ۸۲۵۳۷ ۸ ژاپن ۲۰۰۹ ۸۷۵۵۵ ۹ فرانسه ۲۰۱۰ ۶۷۲۷۸ ۱۰ جمهوری اسلامی ایران ۲۰۱۰ ۶۵۰۰۰ ۱۱ ایتالیا ۲۰۰۵ ۵۹۴۷۳ ۱۲ تایوان ۲۰۰۷ ۴۲۰۱۸ ۱۳ کره جنوبی ۲۰۱۰ ۴۰۲۹۱ ۱۴ ترکیه ۲۰۱۰ ۳۴۸۶۳ ۱۵ سوئد ۲۰۰۸ ۳۴۳۲۰ ۱۶ هلند ۱۹۹۳ ۳۴۰۶۷ ۱۷ لهستان ۲۰۱۰ ۳۱۵۰۰ ۱۸ ویتنام ۲۰۰۹ ۲۴۵۸۹ ۱۹ اندونزی ۲۰۰۹ ۲۴۰۰۰ ۲۰ برزیل ۲۰۰۹ ۲۲۰۲۷ ۲۲ کانادا ۱۹۹۶ ۱۹۹۰۰ ۲۳ مالزی ۲۰۰۹ ۱۵۷۶۷

 
بدین ‌ترتیب مشاهده می‌شود که از نظر تعداد عنوان کتاب‌های منتشر شده در یک سال جمهوری اسلامی ایران، یکی از ۲۰ کشور برتر در این حوزه است و با فاصله‌ی معناداری از کشورهای منطقه، پیشتاز این زمینه است. به بیان دیگر، از نظر تعداد عنوان‌های منتشر شده در یک سال، نه تنها چشم‌انداز ۲۰ ساله‌ی جمهوری اسلامی ایران محقق شده و افق منطقه‌ای پشت سر گذاشته شده است بلکه، افق جهانی و قرار گرفتن بین ۱۰ کشور برتر جهان، هدف پیش روی این زمینه است.

اما چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟ چرا شاخص‌های ملی و جهانی توسعه‌ی نشر کتاب، رضایت ایشان را حاصل نکرده است و ایشان، آشکارا نارضایتی خود را ابراز داشته‌اند؟ این‌ها سؤال‌هایی است که به لطف الهی، در بخش‌های بعدی این مقاله پاسخ داده خواهد شد.(*)
 
ادامه دارد... 

پی ‏نوشت ‏ها:

[2]ـ بیانات در دیدار مسؤولان کتاب‌خانه‌ها وکتاب‌داران، ۲۹/۴/۱۳۹۰. قابل بازیابی در:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=16739

[3]ـ همان.

[4]"A book is a non-periodic publication of at least ۴۹ pages exclusive of the cover pages, published in the country and made available to the public." Revised Recommendation concerning the International Standardization of Statistics on the Production and Distribution of Books, Newspapers and Periodicals. (۱۹۸۵)
 قابل بازیابی در:
http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13146&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

[5]ـ قابل بازیابی در:
http://www.amar.org.ir/Upload/Modules/Contents/asset0/taarif17.pdf

[6]http://www.ketab.ir/HomePage.aspx?TabID=3574&Site=ketab&Lang=fa-IR

[7]ـ قابل بازیابی در:
http://en.wikipedia.org/wiki/Books_published_per_country_per_year

محمد سرشار: مسؤول دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی مجمع ناشران انقلاب اسلامی

پایگاه برهان

انتهای متن/

منابع خبر

اخبار مرتبط