هواپیمای سرنگون شده در تهران؛ ابهامات اوکراین و سئوالات افکار عمومی ایران

هواپیمای سرنگون شده در تهران؛ ابهامات اوکراین و سئوالات افکار عمومی ایران

• حسین اسماعیلی
• بی‌بی‌سی

۵۸ دقیقه پیش

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

هواپیما اوایل صبح هجدهم دی ماه ۱۳۹۸ به وقت محلی با شلیک موشک‌های پدافند سپاه سرنگون شد

بیش از ۱۰ ماه از ساقط کردن هواپیمای مسافربری اوکراین با ۱۷۶ مسافر بر فراز تهران می گذرد اما علیرغم سپری شدن این مدت نسبتا طولانی و برگزاری جلسات متعدد میان ایران و اوکراین، مقام های این کشور می گویند که خواستار دریافت جزئیات شلیک و اجرای عدالت درباره عاملان آن هستند.

گروهی از خانواده قربانیان این هواپیما هم به شکل های مختلف می‌گویند که در پی مشاهده عدالت درباره افراد دخیل در سرنگونی هواپیما هستند. در جریان دور دوم مذاکرات دو کشور، برخی از خانواده هایی که عزیزان خود را در آن پرواز از دست داده بودند خطاب به معاون وزارت خارجه ایران که از داخل جلسه مذاکرات برای آرام کردن آنها آمده بود گفتند که برای "معامله نشدن بر سر خون عزیزانشان" از او کاری ساخته نیست و خواستار ملاقات با معاون وزیر خارجه اوکراین شدند.

برخی از خانواده‌ها ناامید از یافتن پاسخ در ایران، از بالاترین مقام های ارشد ایران به دادگاه های کانادا و آمریکا شکایت کرده اند.

گزارش‌هایی هم از احضار برخی از اعضای خانواه قربانیان و زندانی شدن و در مواردی تهدید آنها به تجاوز در بازداشت منتشر شده.

"گروهی از خانواده قربانیان این هواپیما هم به شکل های مختلف می‌گویند که در پی مشاهده عدالت درباره افراد دخیل در سرنگونی هواپیما هستند"

مقام های ایرانی پس از سه روز انکار شلیک به هواپیما و زیر فشار دولت کانادا و اوکراین مسئولیت ساقط کردن آن را پذیرفتند. یعنی نه داوطلبانه و بر اساس مسئولیت دولتی بلکه در شرایطی که پنهان کردن حقیقت سرنگونی، غیرقابل ادامه شده بود. سرنگونی هواپیمای مسافربری غیرنظامی ساعاتی پس از شلیک موشک های سپاه پاسداران به اهداف آمریکایی در عراق به تلافی ترور قاسم سلیمانی انجام شد.

عامل سرنگونی هواپیما خطای انسانی بود یا نقض فاحش کنوانسیون شیکاگو؟

روایت یک سقوط

منبع تصویر،

EPA

توضیح تصویر،

تا زمانی که گزارش اجمالی از بازخوانی جعبه سیاه منتشر نشده بود، روایت رسمی ایران شلیک یک موشک پدافندی به هواپیما بود

امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده هوافضای سپاه گفته است که ایران انتظار داشته آمریکا به این حمله موشکی به شکل نظامی پاسخ دهد برای همین پدافند موقت هوایی که در نزدیکی فرودگاه امام خمینی مستقر شده بود پس از آنکه اخطار گرفت که موشک کروز از سوی ایالات متحده شلیک شده با فرماندهی پدافند تماس گرفت و پس از آنکه به دلیل شلوغی خطوط نتوانسته پاسخ بگیرد، به سوی یک شئ پرنده که به اشتباه آن را موشک کروز تشخیص داده بود، شلیک کرد که آن شئ، هواپیمای غیرنظامی با ۱۷۶ مسافر بود.

مهمترین ابهام اینجاست که چرا علیرغم اینکه مقام های ایران حمله هوایی آمریکا را محتمل می دانستند، آسمان را به روی عبور و مرور هواپیماهای مسافری غیرنظامی مسدود نکردند و چنین خطری را برای مسافران هوایی آفریدند. فرمانده هوافضای سپاه گفته است که نه تنها احتمال حمله متقابل آمریکا وجود داشت بلکه این کشور تهدید کرده بود که دفتر آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران را هم هدف قرار می دهد اما رهبر ایران با سخنرانی در میان حضار و پخش مستقیم آن از تلویزیون، نقشه آمریکا را خنثی کرد.

باز گذاشتن آسمان ایران و سپس گردهم آوردن شمار گسترده ای از شهروندان در سخنرانی رهبر این ظن و احتمال را مطرح می کند که این کار با هدف ایجاد نوعی سپر انسانی در برابر تهدید آمریکا به حمله انجام شده است تا آن کشور را به دلیل خطر کشته شدن افراد غیرنظامی، از حمله منصرف کند.

ابهام بعدی درباره دلیلی است که از سوی مقام های ایران درباره شلیک به هواپیما گفته شده است.

در ابتدا اعلام شد که پدافند هوایی سپاه هواپیمای مسافری را موشک کروز تشخیص داده و به اشتباه و بر اساس خطای انسانی به سوی آن شلیک کرده اما پس از مدتی گفته شد که علت اصلی، تنظیم غلط سامانه راداری پدافند بوده است که به معنی آن است که قصدی برای هدف قرار دادن هواپیما نبوده. بیان دو دلیل متفاوت در شلیک به هواپیما، ابهام درباره علت واقعی را بیشتر می کند.

مسئله دیگری که به ابهامات اضافه می کند، اعلام نکردن شلیک دو موشک به سوی هواپیماست. تا زمانی که گزارش اجمالی از بازخوانی جعبه سیاه منتشر نشده بود، روایت رسمی ایران شلیک یک موشک پدافندی به هواپیما بود اما اطلاعات جعبه سیاه روشن کرد که هواپیما به فاصله چند ثانیه هدف دو موشک قرار گرفته بود. مقام های ایران در حالی که امکان فنی بازیابی اطلاعات جعبه های سیاه را نداشتند نزدیک به شش ماه مانع ارسال آن به فرانسه و استخراج اطلاعات آن شده بودند.

دیگر ابهامی که وجود دارد، علت تعجیل ایران در پاکسازی محل سقوط هواپیماست. در حالی که مطابق مقررات بین‌المللی ایران موظف بوده صحنه سقوط هواپیما را تا رسیدن نمایندگان اوکراین و نمایندگان شرکت سازنده هواپیما حفظ کند، صحنه را به سرعت از قطعات بازمانده از هواپیما پاک کرده و از تحویل اثاثیه به جا مانده از مسافران هم به بازماندگان خودداری کرده است.

در نهایت شیوه محاکمه عوامل شلیک به هواپیماست.

"برخی از خانواده‌ها ناامید از یافتن پاسخ در ایران، از بالاترین مقام های ارشد ایران به دادگاه های کانادا و آمریکا شکایت کرده اند"به علت اینکه متهمان این پرونده نظامی هستند، مطابق قوانین ایران رسیدگی به این پرونده در صلاحیت سازمان قضایی نیروهای مسلح است که محاکمات در آن به صورت غیر علنی انجام می شود. تاکنون مشخص نشده که چند نفر در این پرونده تحت تعقیب هستند و اواخر مهرماه ۱۳۹۹ مشخص نبود که چند نفر بازداشت شده اند.

دادستانی اوکراین پس از دور دوم مذاکرات با مقام های ایران اعلام کرده شش نفر در بازداشت هستند اما حداکثر مجازاتی که برای عاملان در نظر گرفته خواهد شد، سه سال زندان است. با در نظر گرفتن مدت زمان احتمالی بازداشت این افراد، قابل پیش بینی است که آنها در حدود دو سال و سه ماه دیگر آزاد خواهند شد.

ایران مسئولیت پرداخت خسارت هواپیمای اوکراینی را بر عهده شرکت‌های بیمه اروپا انداخت

بهاره هدایت بار دیگر به چهار سال و ۸ ماه زندان محکوم شد

شبکه خبری کانادا از فایل صوتی مربوط به سخنان مقام ایرانی درباره پرواز ۷۵۲ اوکراین خبر داد

توضیح تصویر،

برخلاف مقررات بین المللی ایران به سرعت محل فروافتادن هواپیما را پاکسازی کرد

اینها مهمترین ابهاماتی است که درباره موضوع ساقط کردن هواپیمای اوکراینی بر فراز تهران وجود دارد. ایران در این مدت درباره پرداخت غرامت و خسارات هم اظهارات ضدونقیضی داشته است.

ابتدا گفته خسارت را شرکت بیمه اروپایی که هواپیما را بیمه کرده بود، بپردازد در حالی که عامل به سقوط کشاندن هواپیما یعنی ایران مسئولیت خود در سرنگونی آن را پذیرفته است. سپس اعلام شد که دیه پرداختی به اتباع ایرانی و غیرایرانی فرق خواهد داشت.

در حال حاضر ایران گفته که هم خسارات را می پردازد و هم دیه مساوی به خانواده قربانیان می دهد اما اوکراین می گوید تا روشن شدن تمام جزئیات وارد مذاکره درباره خسارات و دیه نخواهد شد چرا که رفع شدن ابهامات میزان خسارات و غرامت را مشخص خواهد کرد.

خانواده های کشته‌شدگان هم مشابه همین ابهامات را دارند با این تفاوت که همانند یک قدرت خارجی همچون اوکراین، توانایی پاسخگو نگه داشتن مقام‌های ایرانی را ندارند.

مطابق قوانین بین‌المللی، ایران موظف است که "در یک بازه زمانی منطقی" ابهامات پرونده را برای اوکراین حل کند. این بازه بر اساس پرونده های مشابه هنوز به اتمام نرسیده اما فرصت زیادی هم از آن باقی نمانده است. در صورتی که اوکراین از اقدامات ایران قانع نشود، می تواند به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) و سپس از دولت ایران به دادگاه های بین المللی شکایت کند.

اگر ایکائو تشخیص دهد که ایران در رعایت ایمنی و سلامت و حفظ جان مسافران هوایی تخلف یا مقررات این سازمان را نقض کرده، می تواند مجازات هایی را در نظر بگیرد که در شدیدترین حالت ناامن خواندن آسمان ایران و دعوت از شرکت هواپیمایی برای خودداری از پرواز یا ورود به حریم هوایی ایران است. در حال حاضر برخی از شرکت های هواپیمایی با توصیه سازمان ایمنی هوایی اروپا راسا چنین تصمیمی را به اجرا گذاشته اند که به دلیل همزمانی آن با کاهش پروازهای بین‌المللی بر اثر شیوع ویروس کرونا، ممکن است چندان برای افکار عمومی محسوس نباشد.

شکایت خانواده‌های قربانیان از مقام ها، صورت کیفری دارد که در آن اشخاص و نه دولت ایران تحت محاکمه قرار می گیرند و ممکن است در صورت مجاب شدن دادگاه، محکوم‌شدگان را تحت تعقیب بین المللی و مجازات به ویژه در خاک کانادا و آمریکا قرار دهد.

سقوط هواپیمای اوکراین؛ کانادا خواستار دسترسی بیشتر به تحقیقات شد

اوکراین: به دنبال جزئیات کامل و مو به مو هواپیمای ساقط شده هستیم

ایران گزارش سرنگون کردن هواپیمای مسافری توسط سپاه را 'به طرف‌های خارجی می‌دهد'

منبع تصویر،

MIZAN

توضیح تصویر،

جعبه سیاه هواپیما بیشتر از شش ماه در ایران نگه داشته و جلوی بازیابی اطلاعات آن گرفته شد

.