از دامنه‌های زاگرس تا اعدام‌های ۶۷؛ سینمای مستند ایران در ایدفا
بی بی سی فارسی
از دامنه‌های زاگرس تا اعدام‌های ۶۷؛ سینمای مستند ایران در ایدفا
- پژمان اکبرزاده
- روزنامه‌نگار
منبع تصویر،
Pejman Akbarzadeh
توضیح تصویر،
از چپ به راست: جعفر نجفی (کارگردان «چهره‌پرداز») و شهاب‌الدین طباطبایی (تهیه‌کننده) در مراسم اهدای جوایز ایدفا، آمستردام ۲۰۲۱
سی و چهارمین دوره از جشنواره جهانی فیلم‌های مستند آمستردام (ایدفا) یک روز پیش از موعد مقرر به کار خود پایان داد. گسترش شدید ویروس کرونا در هلند و منع آمد و رفت، گردانندگان جشنواره را ناگزیر به لغو برنامه‌های آخرین روز کرد.
ایدفا، بزرگترین جشنواره فیلم‌های مستند در دنیا، همواره توجه ویژه‌ای به ایران داشته است. دست‌کم در دو دهه‌ی گذشته، تقریبا هر سال فیلم‌های ایرانی در جشنواره به نمایش درآمده‌اند و گاه ایرانیان در هیئت داوران نیز حضور داشته‌اند. در ایدفای امسال نیز چهار فیلم از ایران حضور داشت که از میان آنها «چهره پرداز» به کارگردانی جعفر نجفی، برنده جایزه "نخستین فیلم بلند" شد. به مستند کوتاه "آب، باد، خاک، نان" ساخته‌ی مهدی زمانپور کیاسری نیز دیپلم افتخار اهدا شد.
"چهره پرداز": مرز میان سینمای مستند و داستانی
در کوهپایه‌های زاگرس، مینا و گل‌محمد، به همراه کودک خردسال‌شان زندگی آرامی دارند.
"دست‌کم در دو دهه‌ی گذشته، تقریبا هر سال فیلم‌های ایرانی در جشنواره به نمایش درآمده‌اند و گاه ایرانیان در هیئت داوران نیز حضور داشته‌اند"یک موضوع اما این آرامش را گاه به هم می‌زند. مینا سخت در تلاش است که برای تحصیل در رشته گریم وارد دانشگاه شود. شوهر متمول او که صاحب گله بزرگی است، پیش از ازدواج با این خواسته موافقت کرده ولی با پس از ازدواج روی قول خود پا گذاشته است.
"چهره پرداز" از بابت شیوه دخالت کارگردان در روند مستند ذهن بخش قابل توجهی از تماشاگران را به خود جلب کرده بود. مهدی عبدالله‌زاده، منتقد سینما، این دخالت را پُر رنگ میبیند و می‌افزاید: "گفتگوها در بسیاری موارد به شیوه فیلمنامه‌ای نوشته شده‌اند و شخصیت‌ها گویی مو به مو اجرایشان می‌کنند. میزانسن‌ها هم بر همین مبنا در چارچوب سینمای داستانی شکل گرفته‌اند و همه اجزا با همین رویکرد کنار هم چیده شده‌اند.
این رویکرد تا حدی به مستند فضایی غیرقابل باور می‌دهد."
هیمن حیدری، پژوهشگر سینمای ایران و مدرس سینما در دانشگاه آمستردام اما معتقد است: "از منظر تلاش برای ضبط بدون مداخله‌ی فیلمساز، سینمای مستند امروز در مقایسه با مثلا سینمای مستقیم اواخر دهه ۱۹۵۰ (یا سینما حقیقت)، تفاوت زیادی پیدا کرده است. در سینمای مستند امروز اگر از واقعیتی آگاه باشید می‌توانید آنرا را بازسازی کنید. این بازسازی، خطایی در مستندسازی محسوب نمی‌شود اما باید غیرواقعی بودن اجرا به بیینده اطلاع داده شود. تعداد زیادِ چنین نماهایی در 'چهره پرداز ' تا حدی این باور را پدید می‌آورد که کارگردان بیش از حد معمول و صرفا جهت جذابیت روایی به بازیگران - به ویژه در گفتگوها - خط داده است."
جعفر نجفی، کارگردان، در جلسه پرسش و پاسخ به مخاطبان گفت تنها در یک مورد مینا را ترغیب به یک پرسش کرده و از همان یک بابت هم پشیمان است. او افزود با توجه به اینکه خودش نیز از منطقه بختیاری است توانسته ارتباط نزدیکی با این زوج برقرار کند و مدت کوتاهی پس از آغاز کار، گروه سازنده‌ی فیلم با این خانواده عملا زندگی کرده است.
منبع تصویر،
IDFA
توضیح تصویر،
پوستر فیلم «چهره پرداز»
"چهره پرداز" صحنه‌های چشم‌نوازی از طبیعت منطقه بختیاری و زندگی عشایری را بدون نشانی از زندگی مدرن به بیننده ارائه می‌کند.
"در ایدفای امسال نیز چهار فیلم از ایران حضور داشت که از میان آنها «چهره پرداز» به کارگردانی جعفر نجفی، برنده جایزه "نخستین فیلم بلند" شد"هیمن حیدری عامل جغرافیا، زندگی عشایری و همچنین تمرکز روی حقوق زن را در موفقیت فیلم در ایدفا موثر میبیند. او می‌گوید: "فیلم در میان قوم و در منطقه‌ای فیلمبرداری شده که حدود صد سال پیش مرین سی. کوپر و ارنست بی. شودزاک فیلم 'علف ' را در آنجا ساختند. به مانند آن فیلم، مکان بکر جغرافیایی و مردمان ایزوله از دنیای شهری با مشکلات اولیه هنوز برای بیننده‌ی پساصنعتی چشم‌نواز است.
با این تفاوت که "علف" محصول نگاه استعمارگرانه‌ی غرب به شرق (در قالب فیلم‌های قوم‌نگارانه) و 'چهره پرداز ' نگاهی از درون به خود برای عرضه در غرب است."
جعفر نجفی، کارگردان "چهره پرداز" در ایدفای ۲۰۱۹ نیز برای فیلم "آشو" جایزه بهترین فیلم در حوزه کودک و نوجوان را به خود اختصاص داده بود.
"تلاش می‌کنم فراموش نکنم": واکنش‌های اجتماعی به اعدام‌های ۶۷
پگاه آهنگرانی، هنرپیشه سرشناس ایرانی، امسال برای نخستین‌بار با یک مستند کوتاه در ایدفا شرکت کرد: "تلاش می‌کنم فراموش نکنم."
کارگردان که خود راوی فیلم است، در تلاش است "شاغلام" یکی از دوستان نزدیک و محبوب خانواده را از کودکی به یاد بیاورد. در عکس‌های خانوادگی اما صورت این فرد تراشیده شده است. راوی گاه از دید دوران کودکی موضوع را روایت می‌کند و گاه از نگاه کنونی. او عکس‌هایی با صورت‌های مخدوش شده را در آلبوم‌های خانوادگی دیگر دوستانش هم پیدا می‌کند.
فیلم گرچه به اعدام‌های سال ۶۷ مربوط است ولی نه مستقیما به خود این رویداد، بلکه به وحشت ایجاد شده و واکنش روانی بخشی از جامعه ایران به آن می‌پردازد.
"مشق شب امشب": تکرار تجربه کیارستمی پس از سه دهه
"مشق شب" از آثار شناخته شده‌ی عباس کیارستمی است که در سال ۱۹۸۹ در تهران ساخته شده است. فیلمساز در یکی از مدارس ابتدایی با پرسش و پاسخ‌های مستقیم از دانش‌آموزان به شکل عمده به تاثیر تنبیه‌های بدنی در خانه و مدرسه بر روح کودکان می‌پردازد.
"مهدی عبدالله‌زاده، منتقد سینما، این دخالت را پُر رنگ میبیند و می‌افزاید: "گفتگوها در بسیاری موارد به شیوه فیلمنامه‌ای نوشته شده‌اند و شخصیت‌ها گویی مو به مو اجرایشان می‌کنند"اشکان نجاتی و مهران نعمت‌الهی با الهام از فیلم کیارستمی فیلم تازه‌ای را با همان رویکرد به نام "مشق شب امشب" ساخته‌اند که در ایدفای امسال به نمایش درآمد. فیلم تازه اما از میان پرسش و پاسخ با دانش‌آموزان بر فاصله طبقاتی شدید میان آنها متمرکز می‌شود.
"مشق شب امشب" بیش از آنچه گنجایش داشته باشد به درازا می‌کشد والبته یک نمونه مطالعاتی پدید می‌اورد برای مقایسه برخورد آزاد، طبیعی و منعطفِ کیارستمی با موضوع تا صرفا تلاش برای درپیش‌گرفتن این رویکرد.
ایدفا علاوه بر نمایش این فیلم، اثر اصلی کیارستمی را نیز در بخش ویژه‌ای با عنوان "زمان آینده" به نمایش درآورد. تالار نمایش برای فیلمی که بیش از سی سال پیش ساخته شده مملو از دوستداران این چهره استثنایی سینمای ایران بود.
"آب، باد، خاک، نان": ناهمخوانی موضوع با محتوای فیلم
این مستند کوتاه - به کارگردانی مهدی زمانپور کیاسری - بر پایه نوشته‌ای که در پایان فیلم می‌آید در تلاش است توجه مخاطب را به هزاران کودک بی‌شناسنامه در شرق ایران جلب کند؛ کودکانی که به دلیل نداشتن مدارک شناسایی - جدا از فقر و مشکلات معیشتی - حتا اجازه ندارند به مدرسه بروند. با اینحال محتوای فیلم در تضاد با هدف آن قرار می‌گیرد:
ابوالفضل، کودکی شش-هفت ساله در منطقه فهرج، شخصیت اصلی فیلم است. او جزو کودکان بی‌شناسنامه نیست و به مدرسه می‌رود.
دستان ابوالفضل انگشت ندارند. عمده تصاویر فیلم روی او و مشکل جسمی‌اش متمرکز است و نه "شایسته"، دوست نزدیک او، که به دلیل نداشتن مدارک شناسایی از یکی از اصلی‌ترین حقوق یک کودک محروم شده است.
جشنواره‌های جهانی و نوع نگاه به جامعه ایران
همه فیلم‌های نمایش داده شده از ایران در ایدفای ۲۰۲۱ محتوای تلخی داشتند: زنی سرکوب شده، کودکی با نقص عضو، اعدام‌های ۶۷ و بحران‌های تربیتی-آموزشی. این موضوع برای بسیاری از ایرانیان به ویژه آنهایی که در بیرون از ایران زندگی می‌کنند تبدیل به موضوعی آزاردهنده شده است. مهدی عبدالله‌زاده، منقد سینما مقیم سوییس، می‌گوید: "کسی نمی‌تواند و حق ندارد به فیلمساز بگوید چه بسازد و چه نسازد ولی جشنواره‌ها به شکل روزافزونی، به جای اولویت دادن به ارزش‌های هنری، موضوع فیلم‌ها را در نظر می‌گیرند و به این فضا دامن می‌زنند. بسیاری از مستندسازان ایرانی هم برای راه پیدا کردن به جشنواره‌ها دچار این رویکرد شده‌اند."
منبع تصویر،
Pejman Akbarzadeh
توضیح تصویر،
ایدفا، بزرگترین جشنواره فیلم‌های مستند در دنیا به شمار می‌رود، آمستردام ۲۰۲۱
گفتگو با چهره‌های سیاسی، هنری و ادبی از تلویزیون فارسی بی بی سی.
برنامه ها
پایان پادکست
هیمن حیدری، مدرس سینما در دانشگاه آمستردام، تفاوت در نگاه افراد را نیز موثر میبیند: «فیلمی که برای مخاطب ایرانی ممکن است برخورنده باشد می‌تواند برای ببینده‌ی اروپایی بسیار بکر و هیجان انگیز باشد.
"میزانسن‌ها هم بر همین مبنا در چارچوب سینمای داستانی شکل گرفته‌اند و همه اجزا با همین رویکرد کنار هم چیده شده‌اند"اگر بخواهیم به راحتی به جشنواره‌ها یا مستندسازها برچسب بزنیم ممکن است به رویکرد حکومت ایران در قبال سینما دچار شویم. جشنواره‌های غربی علاقه زیادی نشان می‌دهند به صداهایی که در گذشته کمتر شنیده شده‌اند: زنان، همجنسگرایان و ... گذشته از این، به لحاظ روانشناسانه، نگاه کردن به فاجعه در جای دیگر به بیننده‌ی غربی حس آرامشی می‌دهد از این بابت که در جای امنی نشسته، مانند تماشای یک کوسه خطرناک از پشت شیشه یک آکواریوم عظیم.»
هیمن حیدری می‌افزاید: "بسیاری از مستند‌هایی که در سال‌های اخیر از ایران به جشنواره‌های اروپایی راه یافته‌اند در ایران ساخته شده‌اند ولی نه الزاما برای چشم ایرانیان. مشکلاتی که در این فیلم‌ها نمایش داده می‌شوند غیر قابل انکار هستند ولی تمرکز صِرف روی آنها فضا را تا حد زیادی یکسویه کرده است."
فیلمسازان ایرانی در ایدفا عموما از تماس با رسانه‌های پارسی‌زبان پرهیز داشتند. یکی از دست‌اندرکاران در جشنواره تایید کرد که به مستندسازان در تهران از بابت تماس با این شبکه‌ها در اروپا هشدار داده شده است.
- سینمای افغانستان: 'کابل شهری در باد' برنده جایزه بین‌المللی شد
- درخشش فیلمسازان کرد با فیلم هایی با مضمون جنگ با داعش، در جشنواره ایدفا
- جشنواره ونیز؛ جایزه برای سینمای ایران و شیر طلا برای فیلمساز زن
اخبار مرتبط
آخرین اخبار
دیگر اخبار این روز
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۲ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
