چرا شناخت ما نسبت به امام حسین (ع) اندک است؟

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه - سید محمود جوادی: شاید همه تا کنون از خود پرسیده باشیم چرا شناختمان از امام حسین علیه السلام در حد قیام آن حضرت در کربلا و روز عاشورا محدود می‌شود؟ یعنی معرفت و سواد مذهبی ما درباره این امام محدود به زمان معین و مکان خاص کرده ایم و چیزی بیش از این درباره زندگی و حیات پر برکت خامس آل عبا نمی‌دانیم. مع الوصف اعتقاد و باور قلبی مان روی این بازه زمانی و این مکان مقدس بنا نهاده و همه ساله با شوری وصف ناپذیر با برپایی مراسم عزا این واقعه جانگداز را گرامی می‌داریم.

ظاهراً این گونه به نظر می‌رسد عامه مردم که همه ساله در ایام محرم الحرام واقعه عاشورا را مرور می‌کنند و حتی جزئیات این واقعه را از مداحان و وعاظ هم بهتر می‌دانند، چیز تازه ای جز بیان‌های متعدد و اشعار جدید از نحوه شهادت امام حسین (ع) و یارانش نمی‌آموزند. اما با این حال این تکرار مکرر هرگز برای آنها ملال آور نمی‌شود و این از الطاف الهی است که آن را مختص امام حسین علیه السلام کرده تا ذکر این امام هر سال تکرار شود و جهان را متوجه مظلومیت و حقانیت خاندان پیامبر اکرم نماید.

در اینجا نه قصد داریم رکود در شناخت و معرفت شیعیان درباره امام حسین (ع) را زیر سوال ببریم و نه اگر قصوری در این زمینه متوجه بزرگان و واعظان می‌شود، کسی را سرزنش و ملامت کنیم، بلکه هدف از نگاشتن این سطور توجه مختصر خوانندگان به نحوه بیان برخی مداحان و واعظان درباره واقعه دلخراش کربلاست که قرن‌ها این نوع بیان در حال تکرار است و نیاز به ویرایش و پالایش دارد.

تاریخچه روضه خوانی در ایران

گفته می‌شود روضه خوانی در ایران حدود ۵ قرن پیش باب شد و با مقتلی که به نام روضة الشهدا و توسط حسین واعظ کاشفی با سبکی در قالب یک رمان تاریخی نگاشته شد، ثبت و ایرانیان در طول این سال‌ها شناخت کلی خود را درباره سید الشهدا از طریق مراسم عزاداری ایام محرم و به واسطه این کتاب به دست آوردند.

کتاب روضة الشهدا سبب شد تا مقتل‌هایی از این دست در عصر صفویه و قاجاریه به نگارش درآید. البته شهید مطهری در کتاب حماسه حسینی و برخی دیگر از محققان، به مطالب کتاب روضه الشهدا انتقاداتی وارد کرده‌اند.

به گفته آقا بزرگ تهرانی برخی احتمال داده‌اند این کتاب، نخستین مقتل فارسی بوده که در میان فارسی‌زبانان انتشار یافته، به گونه‌ای که به خواننده آن «روضه‌خوان» می‌گفتند و این نام تا این زمان شیوع و گسترش یافته است و به هر خواننده مصائب نیز «روضه‌خوان» می‌‏گویند.

مختصری درباره نویسنده کتاب روضة الشهدا

نویسنده کتاب روضة الشهدا کمال الدّین حسین بن علی واعظ کاشفی (متوفی ۹۱۰ ق)، عالم قرن نهم و دهم قمری است. کاشفی کتاب روضه الشهدا را در اواخر عمر خود در هرات نگاشته.

"مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند"او واعظ بوده و شعر نیز می‌گفته است. لقب واعظ و تخلّص وی به کاشفی نیز به همین جهت است. مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند. از ویژگی‌‏هایی که روضه الشهدا را ماندگار کرده، شیوایی بیان و قلم نویسنده است. درباره مذهب او هم نقل‌های متفاوتی موجود است که پرداختن به جزئیات و حواشی این مسأله هدف نگارنده نیست.

اتکای واعظان و مداحان ایرانی و نیز برخی شیعیانِ فارسی زبان دیگر کشورها به مقتل خوانی این کتاب در قرن‌های اخیر، جزئیاتی را از واقعه کربلا و روز عاشورا در ذهن مردم جا انداخته که گاهی غیر واقعی و گاهی هم آمیخته با غلو است.

هدف از پرداختن مختصر به این کتاب نقد مفصل آن نیست اما از آنجا که مقتل «روضة الشهدا» به پایه فکری بسیاری از مداحان و وعاظ تبدیل شده، انتظار می‌رود در این زمینه روشنگری شود و مداحان به جای روضه خوانی، از منابع معتبر و قابل اعتمادی استفاده کنند تا مستمعین و عزاداران حسینی واقعیت‌های روز عاشورا و عظمت قیام امام حسین (ع) را به شکل دیگری و آن گونه که هست درک نمایند.

چه باید کرد؟

برای بالا بردن درک و معرفت عزاداران حسینی نیازی به روضه خوانی نیست بلکه با نقل صحیح روایات و خودداری از غلوها و داستان سرایی‌ها می‌توان بر شناخت شیعیان از امام خود چیزی افزود، لذا جا دارد در مراسم عزاداری ماه محرم با پرداختن به موضوعاتی غیر از ماجرای شهادت حضرت سید الشهدا (ع) و یاران آن حضرت، ابعاد مختلف شخصیت امام حسین علیه السلام را تبیین و ذهن شنونده را تنها اسیر و درگیر وقایع حادثه کربلا و عاشورا نکرد، یعنی مداح و ذاکر اهل بیت نباید اشعار و سخنان خود را صرفاً در جهت نقل مصیبت‌ها و نحوه شهادت‌ها محدود نماید بلکه جا دارد سیره زندگی امام حسین (ع) را به سخنان خود بیفزایند تا مستمعین علاوه بر گریستن بر آن حضرت، شناخت بیشتری در خصوص امام خود پیدا کنند.

متأسفانه تاکید بر مقتل خوانی و پرداختن به جزئیات لحظه دلخراش شهادت سیدالشهدا (ع) که به روضه خوانی باز و مکشوف معروف است یکی از شیوه‌های گرفتن اشک از عزاداران است و قرن‌ها با استفاده از کتاب روضة الشهدا توسط مداحان صورت گرفته و اکنون نیز ادامه دارد که به گفته برخی بزرگان، این نوع مقتل خوانی مذموم بوده و ما را از بیان این گونه مطالب نهی کرده اند.

دانستن درباره نحوه شهادت امام حسین علیه السلام نه تنها شناخت و معرفت ما را نسبت به این امام معصوم بالا نمی‌برد بلکه قساوت قلب به دنبال دارد و کسانی که به قصد گرفتن اشک از عزاداران تعمداً به بیان جزئیات مو به موی لحظه شهادت حضرت سید الشهدا (ع) می‌پردازند به گفته اهل معرفت و پیشکسوتان منبر و خطابه مانند مرحوم «حجت الاسلام سید مهدی طباطبایی» - به دلیل موهن بودن این نوع ذکر مصیبت - عاقبت خوشی در انتظار آنها نخواهد بود.

از سوی دیگر تلاش برای دانستن بیشتر و درک جایگاه امامت ولایت می‌تواند به درک صحیح ما از بزرگی و عظمت آن بلایی که در کربلا و در روز عاشورا به دست اشقیای امت پیامبر بر سر فرزند پیامبر و یارانش رقم خورد، کمک کند، درکی که می‌تواند بدون ذکر مصیبت و تنها با شنیدن نام «حسین» اشک از چشم‌ها سرازیر کند و با گفتن جمله «السلام علیک یا اباعبدالله (ع)» های های گریست.