اطلس زندان‌های ایران: سپاه بازداشتگاه سری دیگری ساخته

قرارگاه امنیتی ثارالله وابسته به سپاه پاسداران یک بازداشتگاه سری دیگر به نام «بازداشتگاه یک الف» را برای سرکوب شهروندان معترض در تهران راه‌اندازی کرده است. از مکان دقیق این بازداشتگاه اما اطلاعی در دست نیست.

وضعیت بازداشتگاه‌ها در ایران/ کارتون از اسد بیناخواهی

تیم پژوهشی گروه اطلس زندان‌های ایران، وابسته به سازمان غیرانتفاعی «اتحاد برای ایران» در تازه‌ترین گزارش خود با اشاره به راه‌اندازی بازداشتگاه «یک الف» از سوی سپاه پاسداران، اعلام کرد که این بازداشتگاه احتمالا در شرق یا شمال شرقی تهران واقع شده است.

بازداشت در «خانه امن» و نگهداری از زندانیان در «بازداشتگاه‌های مخفی» همواره یکی از روش‌های متداول در نهادهای امنیتی ایران برای سرکوب مخالفان سیاسی است.

رها بحرینی، حقوقدان و پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل در پاسخ به این سوال زمانه که آیا بر اساس قوانین داخلی ایران ایجاد بازداشتگاه‌های مخفی توسط نهادهای امنیتی قانونی است یا نه، می‌گوید با استناد به مصوبات داخلی ایران هم قانونی نیست:

«آیین‌نامه اجرایی نحوه اداره بازداشتگاه‌های امنیتی در سال ۱۳۸۵ به تصویب مقامات قضایی ایران رسیده است. در این آیین‌نامه صریحا مشخص شده که اداره بازداشتگاه‌ها بر عهده سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور قرار گرفته است و نهادهای امنیتی اختیاری در راه‌اندازی بازداشتگاه‌های خارج از نظارت سازمان زندان‌ها ندارند.»

بحرینی در شرح و توضیح بیشتر می‌گوید که بر اساس این آیین‌نامه، قضات دادگاه، دادستان یا نماینده دادستان وظیفه دارند حداقل هر ۱۵ روز یک بار از بازداشتگاه‌هایی که محل نگهداری از زندانیان امنیتی است بازدید به عمل آورده و گزارش آن را به رئیس قوه قضاییه اعلام کنند:

«اما مقامات قضایی با عمل نکردن به این وظیفه قانونی خود حتی قوانین داخلی ایران را هم نادیده می‌گیرند. همچنین طبق قوانین داخلی ایران، برای حفاظت از جان زندانی، قوه قضاییه باید از متهم در یک مکان رسمی نگهداری کند و وضعیت سلامت فرد بازداشت شده در لحظه بازداشت باید حتما ثبت شود.»

قرارگاه ثارالله از جمله نهادهای امنیتی است که از میانه دهه ۷۰ شمسی و هم‌زمان با تجمع‌های خیابانی معترضان در سال ۱۳۷۴ در اسلامشهر تهران، از سوی سپاه پاسداران مأموریت سرکوب مخالفان سیاسی را برعهده گرفته است.

اطلس زندان‌های ایران اما در گزارش خود درباره بازداشتگاه سری یک الف اعلام کرده که هر چند این بازداشتگاه به قرارگاه ثارالله سپاه پاسداران تعلق دارد، اما کارکنان آن مدعی هستند که این مکان در اختیار پلیس تهران است.

در این گزارش به نقل از شاهدان عینی که در بازداشتگاه یک الف زندانی بوده‌اند مشخص شده است که گذشته از کنترل زندانیان به ‌وسیله دوربین مدار بسته، مکالمات بازداشت شدگان در سوئیت‌های این بازداشتگاه نیز به وسیله مأموران شنود می‌شوند.

شمار دیگری از زندانیان آزاد شده از این بازداشتگاه سری اما از ضرب و شتم زندانیان توسط مأموران و رفتار خشن آنها گفته‌اند.

رها بحرینی

رها بحرینی در مورد نحوه رفتار یا بازداشت‌شدگان و زندانیان به زمانه می‌گوید:

«کمیته حقوق بشر سازمان ملل در تفسیریه عمومی خود در مورد وضعیت بازداشت‌شدگان و جلوگیری از شکنجه صراحتا بر این مسأله تأکید کرده که بازداشت شدگان باید در مکان‌هایی نگهداری شوند که رسماً به عنوان محل‌های بازداشت شناخته شده‌اند و اطلاعات مشخص در مورد این مکان‌ها همچون نام مکان و نام افراد و نهادهای مسئول بازداشت آنها باید به راحتی در دسترس افراد وابسته به زندانی از جمله وکلا، خانواده‌ها و دوستان قرار گیرد.»

همچنین کمیته حقوق بشر سازمان ملل تأکید دارد که حتی زمان و مکان همه بازجویی‌ها باید همراه نام همه افراد حاضر، در کنار دیگر اطلاعات ثبت و ضبط شود.

ساختار فیزیکی و موقعیت مکانی احتمالی بازداشتگاه یک الف

یک زندانی که سال ۹۷ در بازداشتگاه یک الف سپاه نگهداری می‌شده، درباره موقعیت مکانی احتمالی این بازداشتگاه گفته است:

«برداشت من این است که این بازداشتگاه در نواحی شرقی تهران قرار دارد؛ مثلا می‌تواند اطراف سرخه حصار باشد.»

زندانیان پیشین این بازداشتگاه نیز از بلوار ارتش، اطراف مینی‌سیتی، انتهای بزرگراه بابایی، پارچین و جاده خاوران به عنوان مکان‌های احتمالی بازداشتگاه یک الف، نام برده‌اند.

بنا بر گزارش‌ها، سهیل عربی و نسترن نعیمی از جمله زندانیان سیاسی شناخته شده‌ای هستند که در سال ۹۶ به این بازداشتگاه منتقل شده‌اند. همچنین برخی از معترضان بازداشت شده در دی ‌ماه ۹۶ اعلام کرده‌اند که در بازداشتگاه یک الف از آنها بازجویی شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بازداشتگاه سری از سال ۹۵ یا ۹۶ مورد استفاده قرار گرفته است.

شهروندان بازداشت شده‌ای که پیش‌تر و در جریان اعتراضات سراسری دی ماه ۱۳۹۶ به این بازداشتگاه منتقل شده بودند، درباره ساختار فیزیکی این مکان امنیتی گفته‌اند:

«بازداشتگاه یک الف دارای چند طبقه است و در زیرزمین آن سلول‌های انفرادی واقع شده.

"قرارگاه امنیتی ثارالله وابسته به سپاه پاسداران یک بازداشتگاه سری دیگر به نام «بازداشتگاه یک الف» را برای سرکوب شهروندان معترض در تهران راه‌اندازی کرده است"طبقه اول (بالای همکف) دو سوئیت بزرگ قرار دارد که زندانیان به صورت عمومی در آن نگهداری می‌شوند. طبقه فوقانی نیز محل بازداشت زنان است. در سلول‌های انفرادی این بازداشتگاه، در کنار محل خواب زندانی یک حمام و توالت قرار دارد. تنها یک دیوار ۱۲۰ سانتیمتری محیط سلول و سرویس را از هم جدا کرده است.»

شاهدان عینی همچنین به وجود یک «هواخوری» در این بازداشتگاه اشاره کرده‌اند که یک «حوض آب» دارد و سقف آن به ‌وسیله «فنس» پوشانده شده است.

بر اساس اخبار منتشر شده از سوی فعالان حقوق بشر، در گذشته نیز نهادهای امنیتی در ایران اقدام به راه‌اندازی بازداشتگاه‌های زیرزمینی و مخفی برای سرکوب مخالفان سیاسی کرده‌اند.

عباسعلی علیزاده، رئیس سابق دادگستری تهران، در سال ۱۳۸۴ از وجود بازداشتگاهی در زیرزمین‌های پادگان عشرت آباد در تهران خبر داد که حتی مقامات عالی‌رتبه قضایی نیز اجازه بازدید از آن را ندارند. این مکان امنیتی به «بازداشتگاه ۵۹ سپاه» معروف است.

بازداشتگاه ۵۹ سپاه در بخش جنوب غربی پادگان عشرت آباد قرار دارد و از آن برای بازجویی و نگهداری از متهمان امنیتی و سیاسی استفاده می‌شود.

سپاه پاسداران اما بازداشتگاه‌های مخفی دیگری هم در اختیار دارد که از آن جمله می‌توان به «بازداشتگاه ۶۶ سپاه» در اتوبان افسریه، محدوده بلوار هجرت، پشت پادگان علامه طباطبایی اشاره کرد.

این بازداشتگاه محل نگهداری از نیروهای اطلاعاتی و امنیتی است که با اتهام جاسوسی و اتهامات مشابه بازداشت شده‌اند.

گفته می‌شود مصطفی کاظمی و مهرداد عالیخانی، دو تن از مقامات ارشد وزارت اطلاعات و از چهره‌های موثر اجرای قتل‌های زنجیره‌ای در دهه ۷۰ خورشیدی، در این زندان بازداشت بوده‌اند.

اسامی برخی دیگر از بازداشتگاه‌های سری نهادهای امنیتی که از سوی فعالین حقوق بشر و سازمان‌های سیاسی دیگر شناسایی شده‌اند، بدین شرح است:

• بازداشتگاه «قمر وزارت» واقع در خیابان دبستان، محدوده بین رسالت و سید خندان و در کوچه پشتی بیمارستان قمر بنی هاشم در تهران
• بازداشتگاه «نبوت» واقع در خیابان سهروردی که اداره آن مشترکا در اختیار وزارت اطلاعات است و سپاه پاسداران
• بازداشتگاه «سئول» در خیابان سئول و داخل شهرک مسکونی فاطمیه در تهران که در بین افرادی که در این بازداشتگاه زندانی بوده‌اند معروف است به «ابوغریب»
• بازداشتگاه «منفی چهار وزارت کشور» که در زیرزمین ساختمان وزارت کشور واقع شده و محلی بوده برای نگهداری شماری از بازداشت‌شدگان در جریان سرکوب اعتراضات سال ۱۳۸۸

به گفته رها بحرینی، در مورد راه‌اندازی بازداشتگاه‌های مخفی در کشورهای دیگر تجربه‌های مشابهی از عربستان، مصر و کشورهای حوزه خلیج فارس در دست است.

• در همین زمینه

در فشافویه و زندان‌های گمنام چه می‌گذرد