کتاب‌های صفر و یک

دانشگاه آزاد اسلامي يكي از بزرگ‌ترين كتابخانه‌هاي ديجيتالي كشور را داراست كتاب‌هاي صفر و يك امتیاز: / 0 بدعالی  08 شهریور 1388 - 17:47 سعيده عليپور* شايد كتابخانه بزرگ يونان باستان و كتابخانه‌هاي دوران اسلامي را بتوان نقاط عطف تاريخ كتابخواني بشر دانست.  اما دنياي ديجيتالي امروز طعم‌ها و ذائقه‌ها را عوض كرده و به هر چيز رنگ و بوي جديدي داده است. اين فناوري سال‌ها است كه به خدمت علم كتابداري در آمده و دانشگاه آزاد اسلامي نيز از اين قاعده مستثني نبوده است. در شهريورماه سال ١٣٨٢ نخستين قدم جدي جهت راه‌اندازي كتابخانه ديجيتالي در دانشگاه آزاد اسلامي برداشته شد و سيستم Rosenet يا كتابخانه ديجيتالي در دانشگاه آزاد اسلامي اجرا شد.  با اجراي اين سيستم در دانشگاه آزاد اسلامي، شش واحد دانشگاهي علوم و تحقيقات، تهران شمال، تهران مركزي، تهران جنوب، خوراسگان و مشهد به اين كتابخانه متصل شدند و بيش از ١٠ ميليون نسخه كتاب، مقاله، رساله‌هاي دكترا، پايان‌نامه‌ها و مقالات علمي تاييدشده در دسترس دانشجويان و اساتيد قرار گرفت و در حال حاضر بسياري از كتابخانه‌هاي واحد‌هاي مختلف دانشگاه آزاد اسلامي نيز به اين دنياي مجازي پيوسته‌اند. يكي از مشكلات عمده‌اي كه همواره بر سر راه دانش‌پژوهان و استفاده‌كنندگان از كتابخانه‌ها وجود داشته بعد مسافتي و فاصله زياد كتابخانه‌ها بوده است. كتابخانه‌هاي بزرگ محدود بوده و در جاهايي قرار داشتند كه همه مردم امكان استفاده از آن را نداشتند. با ظهور فناوري اطلاعات و گسترش شبكه اينترنت در ماهيت كتابخانه‌ها تحولي جدي پديد آمد كه كتابخانه‌هاي ديجيتالي از نمونه اين تحولات است. كتابخانه ديجيتالي داراي امتيازات متعددي است، نياز به فضاي كم، امكان بازيابي، ذخيره اطلاعات و سهولت استفاده در همه جاي دنيا از جمله آن است. «كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي» با مديريت «مركز مطالعات استراتژيك» براي استفاده تمامي واحدهاي دانشگاه با اولويت استفاده در واحدهاي داراي رشته‌هاي كارشناسي ارشد و دكترا، راه‌اندازي شد. هم‌اكنون در حال حاضر بيش از ٤٠ واحد دانشگاهي به كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي متصل هستند كه با توجه به برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته در آينده نزديك تمامي واحدهاي دانشگاه مي‌توانند به اين مجموعه ارزشمند دسترسي داشته باشند. اين كتابخانه مي‌تواند نقشي كليدي در پيشرفت علمي و تحقيقاتي دانشگاه آزاد اسلامي ايفا كند. با راه‌اندازي اين كتابخانه ديجيتال در حال حاضر استاندارد دسترسي به اطلاعات علمي روزآمد در دانشگاه آزاد اسلامي قابل مقايسه با پيشرفته‌ترين دانشگاه‌هاي دنيا شده است. دكتر محمدرضا شريف‌آزاده رئيس مركز مطالعات استراتژيك در اين خصوص مي‌گويد: كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي شامل بخش‌هاي مختلفي است كه از آن جمله مي‌توان به بانك‌هاي اطلاعاتي اشاره كرد. هر تحقيق ابتدا از رجوع به يك بانك اطلاعاتي مرتبط شروع مي‌شود. در كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي دسترسي نامحدود به حدود ١٠ بانك اطلاعاتي معتبر در قالب بانك‌هاي اطلاعاتي مركزي، هسته و تخصصي فراهم است تا تمامي نيازهاي اطلاعاتي و تحقيقاتي دانشگاه را پوشش ‌دهد. از آن جمله مي‌توان به Web of Science اشاره كرد كه بزرگ‌ترين بانك اطلاعاتي دنيا است كه به شكل استنادي امكان دسترسي به منابع و مراجع يك مقاله را در يك زنجيره نامحدود فراهم كرده و مقالات مرتبط و تاريخچه تحقيق را در اختيار محقق قرار مي‌دهد. اين بانك اطلاعاتي خلاصه مقالات بيش از ٨٥٠٠ ژورنال معتبر علمي را پوشش مي‌دهد. همچنين بانك‌ اطلاعاتي MathSci در زمينه رياضي از مهم‌ترين بانك‌هاي مورد نياز دانشگاه‌ها است كه از طريق كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي مي‌توان به آن مرتبط شد. MathSci كه توسط انجمن رياضي آمريكا منتشر مي‌شود، منبع جامعي است كه خلاصه مقالات جهاني، كنفرانس‌ها و كتاب‌هاي رياضيات را از ٦١ سال پيش پوشش مي‌دهد. اين بانك اطلاعاتي شامل بيش از يك ميليون و ٦٠٠ هزار خلاصه مقاله از ١٧٠٠ ژورنال در تمامي موضوع‌هاي مرتبط با رياضي بوده و ساليانه ٧٤ هزار ركورد جديد به آن اضافه مي‌شود. CABI نيز به عنوان بزرگ‌ترين توليدكننده اطلاعات حرفه‌اي و بين‌المللي در زمينه كشاورزي، دامداري، جنگلداري، علوم زيستي، شيلات و منابع طبيعي است. اين بانك اطلاعاتي شامل چهار ميليون ركورد از حدود ١١ هزار ژورنال، كتاب، مقالات ارائه شده در كنفرانس‌ها و... است و ساليانه ١٨٠ هزار ركورد به آن اضافه مي‌شود. دانشگاه آزاد اسلامي با اين بانك اطلاعاتي و تعداد ديگري از بانك‌هاي اطلاعاتي نيز در ارتباط بوده و اين موضوع به غناي اين كتابخانه ديجيتال مي‌افزايد. شريف‌آزاده ادامه مي‌دهد: يكي از جذاب‌‌ترين و مهم‌ترين بخش‌هاي كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي مجموعه ژورنال‌هاي الكترونيكي است. هم‌اكنون ده‌ها ناشر بزرگ بين‌المللي با بيش از ١٠هزار عنوان ژورنال الكترونيكي و نشريه تمام متن و تمام تصوير، حدود ١٠ ميليون مقاله معتبر علمي را از طريق كتابخانه ديجيتال و در اختيار دانشجويان، اساتيد و محققان دانشگاه آزاد اسلامي قرار داده‌اند. رئيس مركز مطالعات استراتژيك مي‌گويد: اين مركز با همكاري بزرگ‌ترين كتابخانه‌ها و مراكز تامين اطلاعات در دنيا نظير Linda Hall Library كه دارنده ٩٥ درصد مجلات و كتب مهندسي است تاسيس شده است. همچنين با استفاده از خدمات SmartDOC دسترسي به منابع و مدارك علمي از طريق كتابخانه ملي بريتانيا British Library، ISI Document Solution و UMI امكان‌پذير است. همچنين چندي پيش سايت جديد كتابخانه ديجيتال راه‌اندازي شد كه امكانات جديدي را در اختيار كاربران خود قرار مي‌دهد. حسن زرگر استاد دانشگاه و مشاور مركز مطالعات استراتژيك به بيان نحوه استفاده از سايت جديد كتابخانه ديجيتالي پرداخته و مي‌گويد: كتابخانه ديجيتالي با آدرس جديد www.digitallibraryplus.com اين امكان را فراهم كرده است تا كاربران بتوانند به ژورنال‌هاي الكترونيكي، كتاب‌هاي الكترونيكي و پايان‌نامه‌ها و تزهاي دكترا دستيابي داشته باشند. وي ادامه مي‌دهد: به علاوه هيات‌هاي علمي تمام‌وقت واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي بايد با عضو شدن در اين سايت از زيرمجموعه‌هاي اين سايت شوند. زرگر از پذيرش عضو در سطوح هيات علمي نيمه‌وقت و دانشجويان دكترا در آينده خبر داد و افزود: از امكانات ويژه‌اي كه به تازگي به كتابخانه ديجيتالي اضافه شده است مي‌توان به جست‌وجوي يكپارچه و همزمان fedreted search تمام منابع الكترونيك از محيط ناشران تنها با يك كليك واژه به صورت همزمان با نام اشاره كرد و اساتيد هيات علمي كه به منابع بدون محدوديت زمان و مكان از هر جا و هر ساعت از شبانه‌روز احتياج دارند مي‌توانند از امكانات آن بهره‌مند شوند. علاوه بر كتابخانه مركزي برخي كتابخانه‌هاي واحدهاي بزرگ دانشگاه آزاد اسلامي نيز از كتابخانه‌هاي ديجيتالي غني برخوردار هستند. از آن جمله مي‌توان به كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي واحد نجف‌آباد اشاره كرد كه مجموعه‌اي از منابع ارزشمند الكترونيكي است كه نقشي كليدي در پيشرفت علمي و تحقيقاتي اساتيد و دانشجويان و توليد علم ايفا مي‌كند و با وجود قابليت‌هاي آن در حال حاضر استاندارد دسترسي به اطلاعات علمي روزآمد در دانشگاه آزاد اسلامي قابل مقايسه با پيشرفته‌ترين دانشگاه‌هاي دنيا است. كتابخانه ديجيتال دانشگاه آزاد اسلامي شامل مجموعه‌هاي مهم است كه از آن جمله مي‌توان به استفاده نامحدود از ١٠ بانك اطلاعاتي هسته و Core دنيا حاوي نزديك به ٤٠ ميليون خلاصه مقاله و نيز دسترسي به حدود ٩٠٠ بانك اطلاعاتي تخصصي ديگر در كتابخانه‌هاي دانشگاه، دسترسي به حدود ١٠ هزار ژورنال الكترونيكي شامل ١٠ ميليون مقاله تمام‌متن و تمام‌تصوير، دسترسي به حدود هزار كتاب، مرجع و Hand Book الكترونيكي، خلاصه و اطلاعات حدود يك ميليون و ٦٠٠ هزار پايان‌نامه دانشگاه‌هاي آمريكا و اروپا و استفاده از خدمات كتابخانه‌اي (Link, Alert, SDI) وتهيه اصل مقالات با استفاده از سرويس هوشمند تهيه مدارك علمي Smart DOC اشاره كرد.