سخنانی از شهید بهشتی درباره‌ی شب قدر

اَعوذُ بِاللهِ مِن الشّیطانِ ا لرَجیم، بِسم اللهِ الرحمنِ الرحیم. اَلحَمدُللهِ رَبِّ العالمین وَالصَلوة والسلام عَلی جَمیعِ الانبیاءِ والمُرسَلین، سیّما عبده وَ رَسولِه النبی الامین، مولانا احمد و نَبینا ابوالقاسم محمّد؛ و علی آله و اصجابِه و عَلی الائمه الطاهرین، والسَلام عَلینا و عَلی عِبادِالله الصالحین. بسم الله الرحمن الرحیم. انّا انزلناه فی لیلهِ القدرِ. وَما ادریکَ ما لیلهُ القدرِ. لیلهُ القدرِ خَیرٌ مِنْ الفِ شَهرٍ، تَنَزَّلُ الملآئکهُ والروحُ فیها بِاذنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِ امرٍ، سلامٌ هِیَ حَتَّی مَطلَعِ الفجرِ. خوشوقتم که در این شب مقدس از ماه مبارک رمضان با خواهران و برادران مسلمان برای عبادت و بندگی خدا گردهم جمع آمده‌ایم. فرصتی است که بتوانیم یکی از مسایل اسلامی را در حدود گنجایش یک جلسه بررسی کنیم. امیدوارم همیشه محافل مذهبی و دینی و معنوی ما از نظر کمیت و کیفیت رو به رشد باشد. امیدوارم خدا به من و شما و به همه توفیقی بدهد که بتوانیم از فرصتها بهتر و بیشتر، با نیتی خالص، و با طرح و برنامه‌ای مورد رضا و قبول خدا، استفاده کنیم. در قرآن کریم در این سورۀ معروف که «سورة القدر» نام دارد، تعبیر شب قدر و لیله القدر آمده است. این سوره را ترجمه می‌کنم: ما فرستادیم آن را (یعنی قرآن را) در شب قدر؛ تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان به همراهی روح‌الامین در این شب به فرمان خدا فرو می‌آیند. و امشب شب سلامت فرد و جامعه و جسم و جان و زمین و زمان است تا سپیده دم. هر چه شما از این سوره و این ترجمه‌ای که عرض کردم می‌فهمید، به همان اندازه قرآن دربارۀ شب قدر سخن گفته است. علاوه بر این ملاحظه می‌کنید در این سوره دربارۀ شب قدر این مشخصات ذکر شده است: 1 شب قدر شبی است که قرآن در او نازل شده: ما قرآن را در شب قدر فرستادیم.2 شب قدر شبی است که از هزار شب بهتر است.3 در این شب فرشتگان به همراه روح (در آیاتی دیگر روح‌الامین هم آمده) و به فرمان خدا (به هر فرمان خدا) فرو می‌آیند.4 شبی است که تا سپیده دم، شب سلام، شب سلم و شب سلامت است. این آن چیزی است که از سوره قدر دربارۀ شب قدر می‌فهمیم. دربارۀ شب قدر در قرآن کریم مطلب به همین سوره ختم نمی‌شود. در سورۀ دُخان چند آیِۀ دیگر داریم که خواه و ناخواه به شب قدر مربوط می‌شود. در سورۀ دخان چنین آمده: «بسم الله الرحمن الرحیم. حم. وَالکِتابِ المُبینِ. اِنّا اَنزَلناهِ فی لیلهِ مُبارکهٍ اِنّا کُنّا مُنذرینَ. فیها یُفرَقُ کُلُّ اَمرٍ حَکیمٍ. امراً مِن عِندنا انّا کُنّا مُرسِلینَ.» در این آیات کلمۀ قدر نیامده است، ولی این آیات می‌گوید: «ما قرآن را در شب مبارک و پربرکتی فرستادیم؛ شبی که در آن شب هر امر محکمی به صورت قاطع معین می‌شد؛ شبی که در آن شب به فرمان ما حکم قاطع هر مطلبی روشن می‌شد، و در این شب ما می‌فرستادیم فرستادگان (رسول و پیامبر) را.» ملاحظه می‌کنید که این آیات درست با آیاتی که در سورۀ قدر است مربوط به یک موضوع است. البته در اینجا کلمۀ قدر نیست. در سورۀ قدر می‌گفت ما قرآن را در شب قدر فرستادیم، اینجا می‌گوید ما قرآن را در شبی مبارک فرستادیم. این شب مبارک همان شب قدر است. در آنجا می‌گفت در این شب فرشتگان به همراه روح‌‎الامین با هر فمان و از روی هر فرمان می‌آمدند، و در اینجا می‌گوید در این شب هر امری به صورت محکم مشخص می‌شود و به صورت قاطع معین می‌گردد. در سورۀ نحل آیه‌ای هست که مخصوص شب قدر نیست، ولی مربوط به مطلب کلی شب قدر است: «یُنَزِّلُ المَلائکهَ بِالرُّوح من امره عَلی مَن یَشاءُ من عِبادِهِ اَن انذروا انَّهُ لا الهَ الاّ اَنا فاتّقونِ.» «خدا کسی است که فرشتگان را به همراه روح‌الامین می‌فرستد، بر هر یک از بندگانش که بخواهد؛ و به آنها مأموریت می‌دهد که بروید پیام یکتاپرستی را به مردم برسانید و به آنها اعلام کنید که جز خدای آفریدگار جهان خدایی نیست، پس جانب خدای یکتا را نگه دارید.» در اینجا هم صحبت از فرستادن فرشتگان به همراه روح‌الامین و فرستادن رسولان و پیامبران به سوی مردم است. این کلیِ مطلب شب قدر است. این است آنچه در قرآن کریم دربارۀ موضوع و مطلب شب قدر آمده است. حالا ما از این چه می‌فهمیم؟ آیا از این آیات قرآن اینطور فهمیده می‌شود که شب قدر شبی است که مقدرات اشخاص و مردم معین می‌شود؟ شب قدر است یعنی شب تقدیر است؟ آن هم تقدیرات مردم و سرنوشت مردم؟ آن هم برای چه مدتی: یک سال، کمتر، بیشتر؟ این یک احتمال در معنی کلمه قدر. احتمال دیگر در معنی کلمه قدر این است که شب قدر است یعنی حسابها روشن می‌شود، اما نه سرنوشت افراد و مردم؛ بلکه حکم قاطع هر مطلبی روشن می‌شود. چون در شب قدر قرآن کریم نازل شد و پیغمبر اسلام به پیغمبری مبعوث شد و خدا احکام حلال و حرام و بد و خوب را در قرآن کریم به صورتی قاطع و ابدی فرستاد و فرشتگان به همراه روح‌الامین حامل پیام الهی بعثت و حامل کتاب الهی قرآن برای پیغمبر بودند. بنابراین شب قدر است یعنی شبی است که اندازه و قدر هر مطلبی به صورتی قاطع روشن شده است. در این معنا دیگر بحثی از سرنوشت اشخاص، چه یک شب و چه یک سال و چه یک عمر، در میان نیست. معنی سوم اینکه اصلاً کلمه قدر به معنای ارزش و منزلت باشد، نه به معنای ارزیابی. یعنی ما قرآن را فرستادیم در شبی ارزنده؛ شبی که باید قدردانی شود؛ شبی که از هزار ماه بهتر است. دلیل بهتر بودن این شب از هزار ماه و دلیل قدر و منزلتش نیز این است که شب بعثت پیغمبر اکرم است. از قرآن کریم و آیات قرآن کریم نمی‌توانیم بفهمیم که آیا حتماً معنی اول مراد است یا دو معنی دیگر. ولی آنچه مسلم است این است که از آیات قرآن کریم این مقدار استفاده می‌شود که شب قدر شب بعثت پیغمبر و شب فرستادن قرآن کریم و شب مبارکی است. شب پربرکتی است. شبی است که تا سپیده دم و تا صبح‌گاهف شب سلام برای بشریت و انسانیت است. شبی است که فرشتگان به همراهی روح‌الامین بر پیغمبر آمده‌اند و هر مطلبی که باید و شاید بر پیغمبر خوانده‌اند. اینها از قرآن به طور مسلم استفاده می‌شود؛ اما دربارۀ بیش از این، به حساب قرآن نه می‌توانیم بگوییم بله، و نه می‌توانیم بگوییم نه. این شب قدر از نظر قرآن کریم، اما از نظر روایات. از نظر روایات، شیعه و سنی، عامه و خاصه در مورد شب قدر احادیث و روایاتی از پیغمبر اکرم دارند. علمای شیعه، مخصوصاً در کتابهای ادعیه و همچنین در کتابهای حدیث دربارۀ شب قدر روایات بسیاری نقل کرده‌اند. ماحصل روایات و مطالبی که علمای شیعه دارند این است که در این شب مستحب و بجاست که هر مسلمانی بیشتر وقتش را به دعا و توجّه به خدا بگذراند، و اگر بتواند شب را احیاء کند. احیاء کلمۀ عربی است که فارسی دقیق آن کلمه، شب زنده‌داری است. احیاء یعنی شب زنده‌داری. خوب است هر مسلمانی در این شبها شب زنده‌داری کند، اما شب زنده‌داری به دعا، توجّه به خدا، محاسبه نفس، پاک کردن دل و پاک کردن روح از آلودگیها و ناپاکیها. آماده کردن روح برای بهتر عمل کردن به وظایفی که خدا برای ما مقرر کرده است.