آزادسازی موصل و سرنوشت آینده عراق

آزادسازی موصل و سرنوشت آینده عراق
پیک ایران



بی بی سی، علی معوری : عملیات آزادسازی موصل چند روزی است که آغاز شده است. علی معموری، تحلیلگر سیاسی و پژوهشگر دینی در این مقاله با اشاره به اینکه این شهر بزرگترین شهر سنی نشین عراق است که بسیاری از فرماندهان عالی رتبه بعث از آن برخواسته اند آزادسازی آنرا نقطه عطفی در آینده عراق متحد دانسته است. به گفته معموری، سرنوشت موصل به توانایی سه گروه بزرگ شیعه، سنی و کردها در ایجاد توافق ملی بر سر وضعیت کلی عراق و شیوه اداره مناطق مختلف آن بستگی دارد و نیز این که تا چه میزان این گروه‌های سیاسی بتوانند از تاثیرات حامیان خارجی‌شان به دور مانده و چارچوبی ملی برای عراق آینده بنا نهند.

پس از بیش از دو سال سیطره گروهک داعش بر شهر موصل، عملیات آزادسازی آن توسط نیروهای مشترک عراقی آغاز شد. تا کنون شهرهای متعدد دیگری توسط نیروهای عراقی از کنترل داعش خارج شده است. اما اهمیت شهر موصل و تاثیر آن بر سرنوشت کلی کشور عراق به کلی متفاوت است. آینده شهر موصل پس از آزادسازی، سرنوشت کلی کشور عراق و امکان استمرار آن به عنوان یک کشور واحد و یا تجزیه آن را تعیین می‌کند. علت این موضوع به موقعیت استراتژیک این شهر، اختلافات داخلی و خارجی بر سر آن، تنوع جمعیتی آن و نقش کلیدی آن در بین مناطق سنی‌نشین عراق باز می‌گردد.

موصل بزرگترین شهر سنی‌نشین عراق است که بسیاری از فرماندهان عالی‌رتبه بعث و نیز رهبران سیاسی سنی کنونی عراق از آن شهر برخاسته‌اند. از این رو سرنوشت این شهر به طور طبیعی بر سرنوشت عموم مناطق سنی‌نشین عراق اثر خواهد گذاشت. اگر وضعیت آینده این شهر به سمت نوعی استقلال یا حکومت فدرالی پیش رود، احتمال پیوستن مناطق سنی دیگر عراق که اتصال سرزمینی با آن دارند بسیار زیاد است. در صورت وقوع چنین اتفاقی، مرز و روابط مشترک بین حکومت کردستان عراق و بغداد قطع شده و استقلال کردستان امری ناگزیر خواهد بود. بنابراین ماندن موصل ضمن عراق واحد یا گسستن آن به هر شیوه‌ای بر سرنوشت کلی عراق تاثیری مستقیم دارد.

همجواری موصل با مناطق سنی‌نشین سوریه، ایده ایجاد کشوری سنی در مناطق سنی‌نشین عراق و سوریه را مطرح ساخته است. این ایده مورد حمایت عربستان سعودی، قطر و ترکیه است. علت اصرار بیش از حد ترکیه در مشارکت در آزادسازی شهر موصل در این وقت کنونی از این جهت است که ترکیه خواهان ایفای نقش در تعیین سرنوشت این شهر است. افزون بر آن که اساسا مالکیت شهر موصل مورد اختلاف بین عراق و ترکیه بوده است. وابستگی این شهر به عراق با پشتیبانی بریتانیا در سال ۱۹۲۶ و پس از صدور قطعنامه جامعه مللی به نفع عراق تثبیت شد. با این حال ترکیه تا سالها بعد ادعای خود در خصوص شهر موصل را دنبال کرده و تا هم اکنون در ضمن سخنرانی‌های رهبران ترکیه به آن اشاره می‌شود.

جدایی کامل یا استقلال نسبی مناطق سنی عراق به گسترش بیشتر نفوذ ایران بر مناطق شیعی‌نشین جنوب و مرکز عراق می‌انجامد. این امر به گسترش بیشتر فرقه‌گرایی و تقسیم عملی مناطق نفوذ بین گروه‌های درگیر در منطقه خواهد انجامید و جبه‌های جدیدی برای گسترش جنگهای فرقه‌گرایانه می‌گشاید.

شهر موصل و مناطق همجوار آن، سرزمین بومی تعداد زیادی از اقلیتهای عراقی به شمار می‌رود. مسیحیان از مذاهب مختلفشان در دشت نینوای واقع در شمال و غرب موصل سابقه تاریخی بسیار کهن دارند. محل اصلی تمرکز ایزدیان در شنگال (سنجار) واقع در غرب موصل است. کاکاییان، ترکمانها (ترکهای عراق) و شیعیان نیز اقلیتهای دیگر استان نینوا هستند که در مناطق مختلف این استان و نیز مرکز آن موصل حضور کهن دارند. بخش معظم این اقلیتها پس از سیطره داعش بر این مناطق از آن رانده شدند. اکنون سرنوشت این اقلیتها و مساله بازگشت آنها و شیوه اداره مناطقشان از چالش‌های جدی دوره پس از داعش است که بر وضعیت کلی شهر و نیز عراق به شکل کلی تاثیرگذار است. گروهی از اقلیتها خواهان مناطق شبه مستقل با حمایت بین‌المللی در این مناطق هستند که نتیجه آن تقسیم بیشتر عراق و بالا آمدن خواسته‌های جدایی طلبانه بین گروه‌های مختلف قومی و مذهبی در این کشور و در نتیجه احتمال فروپاشی عراق به عنوان یک کشور واحد است.

حضور شبه‌نظامیان شیعی (الحشد الشعبی) از چالش‌های دیگر عملیات آزادسازی موصل است. هر چند نخست وزیر عراق به این نیروها دستور داده که در خارج از محدوده شهر مستقر شده و به پشتیبانی نیروهای ارتش و پلیس بسنده کنند، اما تضمینی مبنی بر عدم ورود آنها به داخل شهر تحت عناوین مختلف وجود ندارد. برخی از این گروه‌های از بومیان شیعی تلعفر در غرب موصل هستند و ورود به مناطق خودشان را حق طبیعی خود می‌دانند. به علاوه، گروه‌های دیگر شیعی نیز ممکن است به همراه نیروهای ارتش و پلیس وارد شهر شوند. ورود این نیروها ممکن است زمینه شعله‌ور شدن مجدد فرقه‌گرایی و فراهم آمدن زمینه دخالت‌های خارجی و اختلافات داخلی بر سر تعیین سرنوشت شهر پس از داعش شود.

منافع اقتصادی گروه‌های مختلف داخلی و خارجی فعال در تعیین وضع موصل نیز در تعیین وضعیت کلی عراق تاثیرگذار هستند. شهر موصل حاوی منابع آبی مهم برای مناطق مرکزی و جنوبی عراق بوده و دارای منابع غنی نفتی نیز هست. منافع اقتصادی این منابع و شیوه تقسیم آنها بین گروه‌های مختلف از عوامل مهم تعیین کننده سرنوشت این شهر و سرنوشت کلی عراق است. به علاوه، موقعیت استراتژیک این منطقه از جهت ارزش ترانزیتی، نقشی تعیین کننده نسبت به وضعیت کلی عراق به آن بخشیده است. استان نینوای حلقه ارتباطی کشورهای خلیج فارس از طریق مناطق جنوبی عراق به ترکیه و سوریه و آبهای آزاد و اروپا از طریق دریای مدیترانه است. افتتاح چنین شاهراه ترانزیتی به کاهش قابل توجه نقل و انتقال کالا بین شرق و غرب که اکنون غالبا از طریق کانال سوئز صورت می گیرد، می‌انجامد.

نتیجه وضع پیش‌گفته به میزان توانایی سیاستمداران عراق از سه گروه بزرگ شیعه، سنی و کردها در ایجاد توافق ملی بر سر وضعیت کلی عراق و شیوه اداره مناطق مختلف آن بستگی دارد و نیز این که تا چه میزان این گروه‌های سیاسی بتوانند از تاثیرات حامیان خارجی‌شان به دور مانده و چارچوبی ملی برای عراق آینده بنا نهند. پاسخ به این پرسش وضعیت آینده عراق از جهت استمرار این واحد سیاسی یا تقسیم آن به مناطق کوچکتر را تعیین می‌کند.


منبع خبر: پیک ایران

اخبار مرتبط: واکنش کرملین به عملیات آزادسازی موصل