مرگ بسیاری از آتش نشانانِ بی‌دفاع (فاقد تجهیزاتِ منطبق با استانداردهای روز) و قربانیان آن حادثه و مصدومیت شدید بسیاری از آنان و سایر مردم و شهروندان در این پیوند و صدمات وارده به جسم و منافع آنها، جرم محسوب شده و از مصادیق قتل شبه عمد یا خطای محض مستوجب مسئولیت قانونی عاملان و اشخاص حقیقی و حقوقی مربوطه در این باره است

مرگ بسیاری از آتش نشانانِ بی‌دفاع (فاقد تجهیزاتِ منطبق با استانداردهای روز) و قربانیان آن حادثه و مصدومیت شدید بسیاری از آنان و سایر مردم و شهروندان در این پیوند و صدمات وارده به جسم و منافع آنها، جرم محسوب شده و از مصادیق قتل شبه عمد یا خطای محض مستوجب مسئولیت قانونی عاملان و اشخاص حقیقی و حقوقی مربوطه در این باره است
اخبار روز

با توجه به اینکه، ساختمان قدیمی و تخریب شده پلاسکو در مرکز شهر تهران، با قدمتی بیش از پنجاه سال و در مجاورت سفارتخانه های خارجیِ متعدد واقع شده است و بنابه اعلام مقامات سیاسی و امنیتی تهران، پس از اطلاع از وقوع حادثه، با اعلام مراتب به سفارتخانه های آلمان، انگلیس و ترکیه نسبت به تخلیه آن‌ها اقدام شده است و در عمل، از بروز هرگونه خسارت یا آسیب احتمالی به مراکز دیپلماتیک در این حادثه پیشگیری و جلوگیری به عمل آمده است و در نتیجه، تدابیر قانونی لازم برای حفاظت از سلامت و ایمنی آن‌ها در چهارچوب تعهدات بین‌المللی دولت ایران نسبت به * کنوانسیون وین *، اتخاذ شده است و مسئولیتی مترتب بر دولت ایران به حیث حقوقی و بین‌المللی نسبت به سفارتخانه های یاد شده به نظر نمی‌رسد و یا دستکم، از سوی آن سفارتخانه ها، گزارش یا ادعایی در این پیوند منعکس و منتشر نشده است.

اما وقوع این رویداد و ابعاد گسترده مالی، اقتصادی، اجتماعی، انسانی و حقوقی آن افزون بر اختلال عملی در کار روزانه و جاری سفارتخانه های یاد شده و مراجعه کنندگان بدانها به مانند بهم ریختن وضعیت حمل و نقل، تجارت و زندگی روزانه در تهرانِ روز جاری و روزهای آتی، ممکن است، موجب بروز و ظهور پرسش ها و ابهامات متعددی در بین آن سفارتخانه ها و تحلیل مختلف از موضوع گردد که در صورت لزوم می‌توانند در مقام طرح پرسش و استعلام از وزارت امورخارجه دولت ایران با دولت متبوعه خویش و رفع هر گونه شائبه و ابهام احتمالی در این باره برآیند.

پیامدهای سیاسی و امنیتی مترتب بر این حادثه از منظر حقوقی

گرچه، از همان لحظات آغازین وقوع این حادثه، رویکردها و بازخوردهای متعددی از زوایای گوناگون نسبت به آتش سوزی پلاسکو و طرح مسئولیت احتمالی شهردار تهران بزرگ و ستاد پیشگیری و مدیریت بحران تهران و حتا لزوم استعفای شهردار تهران و عدم نقش و مسئولیت قانونی یا حقوقی دولت در این موضوع در شبکه‌های مختلف اجتماعی و برخی از رسانه‌ها طرح گردیده است و ابعاد سیاسی و امنیتی آن از سوی مقامات مربوطه نیز تکذیب گردیده است.

اما آنچه که بسیار برجسته و طرح آن ضروری می نماید؛ نقش و مسئولیت قانونی شهرداری تهران و مدیریت شهری آن به مانند دیگر سازمان های قانونی و دولتی مربوطه است که در چهارچوب وظایف قانونی مقرر، نسبت به وضعیت آن ساختمان باید مطمح نظر قرار گرفته و شهردار موظف است تا در صدد تحقیق و بررسی برآمده و متعاقب آن، به عنوان یک مقام مسئول در این باره اعلام نظر نماید.


نقش و وظایف قانونی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در جلوگیری و مهار آتش سوزی پلاسکو از منظر حقوقی:

* مدیریت بحران ، به موجب بند (الف) از ماده (۱) فصل نخست قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، مصوب(۲۱،۲،۱٣٨۵) مجلس شورای اسلامی:* شرایطی است که در اثر حوادث، رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی (به جز موارد موضوعه در حوزه های امنیتی و اجتماعی ) به طور ناگهانی یا غیرقابل کنترل به وجود می‌آید و موجب ایجاد مشقت و سختی به یک مجموعه یا جامعه انسانی می‌گردد و بر طرف کردن آن نیاز به اقدام‌ها اضطراری، فوری و فوق‌العاده دارد.*


به استناد بند (۲) از همان ماده:* مدیریت جامع بحران*: فرآیند برنامه ریزی، عملکرد و اقدام‌های اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیر دولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات (مدیریت خطرپذیری) و مدیریت عملیات مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده (مدیریت بحران) صورت می پذیرد.

در این فرایند با مشاهده پیش نشانگرها و تجزیه و تحلیل آن‌ها و منابع اطلاعاتیِ در دسترس تلاش می‌شود به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحران ها پیشگیری نموده یا در صورت بروز آن‌ها با آمادگی لازم در راستای کاهش خسارت جانی و مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد.


فراتر از این برابر ماده (۲) آن قانون:* مدیریت بحران؛ شامل چهار مرحله است بدین ترتیب:

الف) پیشگیری: مجموعه اقداماتی است که با هدف جلوگیری از وقوع حوادث و یا کاهش آثار زیانبار آن، سطح خطر پذیری جامعه را ارزیابی نموده و با مطالعات و اقدام‌های لازم سطح آن را تا حد قابل قبول کاهش می دهد.

ب) آمادگی: مجموعه اقداماتی است که توانایی جامعه را در انجام مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش می‌دهد که شامل جمع آوری اطلاعات، برنامه‌ریزی و طراحی، سازماندهی، ایجاد ساختاری مدیریتیِ آموزش، تأمین منابع و امکانات، تمرین و مانور است.

ج) مقابله: انجام اقدام‌ها و ارائه خدمات اضطراری به دنبال وقوع بحران است که با هدف * نجاتِ جان و مال انسان ها، تأمین رفاه نسبی برای آن‌ها و جلوگیری از گسترش خسارات انجام می‌شود و مقابله شامل مواردی چون هشدار، نجات و امداد، بهداشت، درمان، تأمین امنیت ترابری، ارتباطات، فوریت های پزشکی، مهار آتش، کنترل مواد خطرناک، سوخت رسانی، برقراری شریان های حیاتی و سایر خدمات اضطراری است.

د)بازرسانی و بازتوانی: بازسازی شامل کلیه اقدام‌های لازم و ضروری پس از وقوع بحران است که برای بازگرداندن وضعیت عادی به مناطق آسیب دیده با در نظر گرفتن ضوابط ایمنی و نیز مجموعه اقداماتی است به منظور بازگرداندن شرایط جسمی، روحی و روانی و اجتماعی آسیب دیدگان به حالت طبیعی به انجام می رسد.

همچنین در شورای عالی مدیریت بحران کشور مقرر گردیده است و بر این اساس نیز سازمان مدیریت بحران کشور به استناد ماده (۶) آن قانون با طرح وظایف مقرر در آن تشکیل شده است. سازمان وابسته به وزارت کشور بوده و رئیس آن به پیشنهاد وزیر کشور و تأیید شورای عالی و حکم وزیر کشور منصوب می گردد.ماده(۷)

آنچه که در این قانون برجسته و شایان اهمیت است همانا ماده(۱۰) است که در خصوص شرح وظایف این سازمان تصریح می دارد:* کلیه دستگاه‌های دولتی مربوطه و موسسات عمومی غیر دواتی، شهرداری ها، واحدهای سازمانی زیر نظر شهرداری ها و دیگر سازمان ها، تشکلها و بنگاه های فعال در بخش‌های خصوصی و تعاونی در مراحل مدیریت بحران موظفند در چهارچوب وظایف و ضوابط محوله عمل نموده، گزارش عملکرد خود را از طریق مراجع دولتی مربوطه به سازمان ارائه دهند. وظایف قانونی مقرر و ترتیب اجرایی آن در قانون مورد نظر و آئین نامه اجرایی آن پیش‌بینی گردیده است.

در این میان، شهرداری تهران بر اساس بند(۱) مصوبه * طرح جامع مدیریت بحران در شهر تهران* ملزم به تشکیل ستاد مدیریت در این شهر با هدف هماهنگی امور مربوطه به مراحل مدیریت بحران( پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی) گردید و تمامی دستگاه اجرایی و سازمان های مستقر در شهر تهران نیز موظف اند و شهردار تهران نیز که برابر مصوبه کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی و دیگر حوادث از سوی وزیر کشور به عنوان رئیس ستاد مدیریت بحران منصوب گردیده است دارای مسئولیتی قانونی است و باید به موجب مندرجات قانونی پاسخگو باشد.


مبانی حقوقی و قانونی مسئولیت آتش سوزی ساختمان پلاسکو

با توجه به ناروشن بودن وضعیت دقیق خسارات وارده در آتش سوزی و عدم تعیین عوامل مسبب و مخرب آن در حال حاضر، مبانی حقوقی و قانونیی مسئولیت آتش سوزی ساختمان پلاسکو به حیث حقوقی مورد بررسی قرار می دهیم:

۱- به حیث مسئولیت کیفری/جزایی: * فعل و ترک فعل*

بنابه تکالیف قانونی مقرر نسبت به اشخاص حقیقی و حقوقی، یکی از مبانی مسئولیت قابل احراز نسبت به آن‌ها در این حادثه از منظر بررسی دقیق و کارشناسانه، مراتب اِعمال و اجرای وظایف قانونی مقرر نسبت به شهرداری و مدیریت شهری تهران و سازمان های دولتی و غیردولتی یا ترک افعال قانونی آنها، همسو با تکالیف قانونی مالکان و فعالان اقتصادی بنگاه ها و کارگاه های تجاری و تولیدی مستقر در ساختمان قدیمی، به ترتیب مشابه و حسب مورد قابل توجه و امعان نظر است و فعل یا ترک فعل مقرر، ممکن است بنابه مورد نیز جرم بوده و در قانون نیز برای آن جرم انگاری شده باشد. به همین جهت است که به موجب قانون جرم محسوب و برای آن مجازات تعیین شده است.


۲- مسئولیت مدنی:

برابر ماده (۱) قانون مسئولیت مدنی:* هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادای یا حیثیت یا شهرت تجاری یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه ای وارد نماید که موجب ورود ضرر مادی یا معنویِ دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد.*

و به استناد ماده(۲) همان قانون:* در موردی که عمل وارد کننده زیان موجب خسارت مادی یا معنوی زیان دیده شده باشد، دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت امر اورا به جبران خسارت محکوم می نماید و چنانچه عمل واردکننده زیان تنها موجب یکی از خسارات یاد شده باشد، دادگاه اورا ملزم به جبران همان نوع خساراتی که وارد نموده، محکوم خواهد کرد. ضمن آنکه مسئولیت مترتب بر وظایف مدیریتی و سازمانی اشخاص حقیقی و حقوقی مربوطه نیز در این پیوند، قابل مطالعه و بررسی است.*


٣- مسئولیت کیفری/ جزایی عامل مرتکب:

صرفنظر از فعل یا ترک فعل احتمالی مرتکب به تجویز ماده (۲) قانون مجازات اسلامی مصوب(۱٣۹۲) و مسئولیت مدنی و حقوقی مترتب بر آن، به استناد ماده (۲٨۹) قانون یاد شده جنایت بر نفس، عضو ومنفعت بر سه قسم عمدی، شبه عمد و خطای محض یا خطئی از سوی قانون گذار مقرر گردیده است.

و اکنون با اندک حالتِ [ خوش بینان ] اگر بپذیریم که هیچ عمدی در وقوع حادثه آتش سوزی پلاسکو از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی وجود نداشته، اما به حیث حقوقی و قانونی، سهوِ عمل نشأت یافته از فعل یا ترک فعل قانونی مقرر نسبت به آن‌ها قابل بررسی است و مصدومیت و جان باختن بسیاری از افراد در این حادثه از این جهت و به استناد ماده (۲۹۱) قانون یاد شده قابل تعقیب کیفری و جزایی است.


افزون بر این به موجب بند(پ) از این ماده هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب (اشخاص حقیقی، حقوقی دولتی و غیر دولتی و خصوصی) واقع شود با اشتراط بر اینکه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد اما به استناد صدر همان ماده (۲۹۱)، جنایت(قتل) شبه عمد محسوب می‌شود و حتا در فرضی خوش بینانه، به موجب بند (پ) ماده(۲۹۲) همان قانون مجازات:* جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت برمجنیٌ علیه را داشته و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر اورا، از زمره جنایت (قتل) خطای محض محسوب می گردد.*


بدین اعتبار و بر اساس آنچه پیش گفته، مرگ و جان باختن بسیاری از آتش نشانانِ بی‌دفاع (فاقد تجهیزاتِ منطبق با استانداردهای روز) و قربانیان آن حادثه و مصدومیت شدید بسیاری از آنان و سایر مردم و شهروندان در این پیوند و صدمات وارده به جسم و منافع آنها، جرم محسوب شده و از مصادیق قتل شبه عمد یا خطای محض مستوجب مسئولیت قانونی عاملان و اشخاص حقیقی و حقوقی مربوطه در این باره است و ایضاً با استناد به مواد مندرج در فصل قصاص، تکلیف مقرر در ماده (۶٨۹) آن قانون و نیز ماده (۱) قانون مسئولیت مدنی، قانون شهرداری ودیگر عمومات حقوقی و قانونی، مستلزم تعقیب قانونی آن‌ها و جبران کلیه خسارات وارده نسبت به حیات و سلامت عمومی قربانیان و مصدومان این حادثه است.


بنابراین، امید است که به ندای دل و فریاد جان باختگان، مصدومان و قربانیان آن سانحه ی ویرانگر و تأسف بار ساختمان پلاسکو توجه ویژه ملحوظ نموده و دست اندرکاران مربوطه از دولت حسن روحانی تا دیگر سازمان های همپیوند مانند شهرداری و بنگاه های زیر مجموع آن، با تشکیل یک کمیته تحقیق به منظور دستیابی به علل و عوامل واقعی این حادثه، امور را با جدیت پیگیری نموده، تا تجربه وضعیت پلاسکو نیز به مانند بسیاری از حوادث، به سرعت، به تاریخ نپیوندد...!

افزون بر این ضمن ابراز تأسف و تاثر نسبت به وقوع حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو و تسلیت و تعزیت درگذشت آتش نشانانِ ایثارگر و جان برکف و دیگر قربانیان و مصدومان سانحه یاد شده، انتظار می رود تا مراتب حمایت های حقوقی و اقتصادی نسبت به بازماندگان قربانیان و مصدومان این فاجعه در این ماه های پایانیِ سال جاری از سوی دولت روحانی به عمل آید.


* نیره انصاری، متخصص حقوق بین الملل خصوصی، نویسنده و پژوهشگر 


اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

منبع خبر: اخبار روز

اخبار مرتبط: مرگ بسیاری از آتش نشانانِ بی‌دفاع (فاقد تجهیزاتِ منطبق با استانداردهای روز) و قربانیان آن حادثه و مصدومیت شدید بسیاری از آنان و سایر مردم و شهروندان در این پیوند و صدمات وارده به جسم و منافع آنها، جرم محسوب شده و از مصادیق قتل شبه عمد یا خطای محض مستوجب مسئولیت قانونی عاملان و اشخاص حقیقی و حقوقی مربوطه در این باره است