مسئول سیاست خارجی اروپا در تهران؛ بازگشت با دست خالی؟

سفر جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران اولین سفر او به این کشور در مقام فعلی اوست، اما می‌تواند آغاز روندی دشوار برای ایران و برای اتحادیه اروپا باشد. وزیر خارجه ایران و مجموعه  مسئولان دولتی به امید باز شدن روزنه‌ای برای حفظ برجام هستند. توافقی که مدت‌هاست نفس‌های آخر را کشیده است. حالا صحبت فقط بر سر تهدیدهای جدی است؛ خروج ایران از NPT  و گرفتن حق نظارت و بازرسی از ماموران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سایت‌های ایران.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

از این گذشته جوزپ بورل در سفرش به ایران بنا ندارد تنها به برنامه هسته‌ای ایران بپردازد. بی‌ثباتی در خاورمیانه و ٰ"نقش ایران در این ناامنی" نیز از مسایل روی میز است.

علی ربیعی، سخنگوی دولت روز دوشنبه ۱۴ بهمن (سوم فوریه) به خبرنگاران گفته که امیدوار است: «این سفر در بررسی مسائل ایران و اتحادیه اروپا و کاهش اختلاف‌نظرها - که در ماه‌های گذشته به دنبال عدم پایبندی لازم کشورهای اروپایی به برجام صورت گرفته - مفید واقع شود.»

او گفته جمهوری اسلامی نمی‌خواهد اروپا را به سمت سیاست آمریکا "هل" دهد و در صورتی که «طرف اروپایی، حسن نیت و جدیت کافی را در حل اختلافات نشان دهد، هیچ مانعی برای گسترش مناسبات میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا وجود نخواهد داشت.»

نامه ۱۴ صفحه‌ای ظریف به بورل حاوی "دلخوری"های بسیار

هم‌زمان عباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه ایران از "بی عملی کشورهای اروپایی عضو برجام" در برابر فشار آمریکا شکایت کرده و گفته جمهوری اسلامی «بسیار دلخور است» او مانند اصولگرایان تهدید به برداشتن گام‌های بعدی نکرده اما "پیش‌بینی" کرده است که مقا‌م‌های ایران لحنی "صریح" در برابر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواهند داشت.

اتحادیه اروپا اعلام کرده است که در صورت ادامه روندی که جمهوری اسلامی در دوری از برجام بر‌می‌دارد، "مکانیسم ماشه" را فعال خواهد کرد. اروپا هنوز دست به این کار نزده و این تا حدودی برای جمهوری اسلامی جای امیدواری گذاشته است. با این حال برای مقام‌های ایران روشن است که در این میان بازی "برد بردی" در کار نیست.

عباس موسوی از نامه ۱۴ صفحه‌ای محمدجواد ظریف به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا یاد کرده است که وزیر خارجه ایران در آن نقطه نظرات اروپایی‌ها را "زیر سوال برده و به چالش کشیده است." روشن نیست که این نامه چه تاثیری بر سیاست تاکنونی اتحادیه اروپا می‌تواند داشته باشد.

آلمان، فرانسه و بریتانیا نشان داده‌اند که علیرغم خواست جدی برای حفظ برجام توانایی بسیاری از اقداماتی که ایران انتظار دارد را ندارند و در عین حال توقعات دیگری نیز از جمهوری اسلامی در رابطه با سیاست‌های منطقه‌ای آن دارند. انتظاری که تندروهای حکومت ایران تا به حال کوچک‌ترین وقعی به آنها نگذاشته‌اند.

"گام ششم کاهش تعهدات برجامی را برمی‌داریم"

مجتبی ذوالنور، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایرن با لحنی "صریح‌‌تر" از سخنگویان دولت و وزارت خارجه به سفر جوزپ بورل واکنش نشان داده است. او گفته که اگر این سفر «نتیجه‌ای نداشته باشد، قطعا گام ششم کاهش تعهدات برجامی را برمی‌داریم.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

او در گفت‌وگو با "باشگاه خبرنگاران جوان"  پیشاپیش نتیجه سفر را هم اعلام کرده و گفته است: «اصولاً مقامات اروپایی به قصد انجام یک کار مفید و اقدام منسجم به ایران سفر نمی‌کنند، بلکه تنها هدفشان چانه‌زنی و فشار به جمهوری اسلامی ایران است و سفر آقای بورل نیز از این داستان مستثنی نیست.» مجتبی ذوالنور اروپا را "مانند یکی از ایالت‌های آمریکا" دانسته که "گوش به فرمان ترامپ" حرکت می‌کند.

 خبرگزاری ایرنا، نزدیک به دولت هم  چندان به سفر بورل خوشبین نیست. این خبرگزاری در ارتباط با سفر بورل نسبت به بروز امیدواری بی‌‌جا هشدار داد و در گزارشی نوشت: «واکاوی سخنان بورل از پیش از پذیرفتن مسئولیت جدید در اتحادیه اروپا و پس از آن، هرچند حمایت از برجام را نشان می‌دهد، اما درونمایه این سخنان تاکنون در همان حدی بوده که سه کشور اروپایی برجام شامل فرانسه، انگلیس و آلمان در عملیاتی کردن تعهدات برجامی خود ناتوان بوده‌اند.»

شمشیر دو لبه خروج از NPT

گذشته از موضع‌گیری‌مقا‌م‌های مسئول در ایران، کارشناسان مسایل سیاسی ایران نیز دست به ارزیابی از اهداف و نتایج سفر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران زده‌اند.

ارزیابی مرتضی مکی، کارشناس مسایل بین‌الملل این است که پرونده برجام به عنوان مهم‌ترین پرونده باز میان ایران و اروپا در بدترین شرایط قرار دارد و در عین حال «مبنای هر گونه مذاکرات میان ایران و اتحادیه اروپا در سطح کلانتر و حل یکی از پرونده‌های مهم خاورمیانه در راستای صلح و ثبات منطقه» می‌تواند باشد.

او به "آفتاب یزد" گفته است که اروپایی‌ها نمی‌خواهند پرونده را خیلی سریع به شورای امنیت بکشانند، «چرا که می‌دانند اگر پرونده ایران به سازمان شورای امنیت برود در آن جا دیگر اروپا هیچ نقشی را نمی‌تواند بازی کند و این آمریکاست که یکه تاز میدان خواهد بود و قطعا این ارجاع پرونده به معنای بازگشت همه تحریم‌های ایران است.»

این کارشناس به تهدیدهای جمهوری اسلامی مبنی بر خروج ایران از NPT اشاره کرده و گفته است این اقدام «هم یک فرصت و هم یک تهدید». به باور او حکومت ایران «باید از حداقل فرصت‌هایی که برای ایجاد حفظ پوسته برجام باقی مانده استفاده کند چرا که همچنان مذاکره و گفتگو بهترین راه حل برای خروج از این بن بست است.»

مرتضی مکی معتقد است که ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و خروج از NPT  در حال «گره‌ها را بیشتر خواهد کرد و گشایشی در وضعیت ایران ایجاد نمی‌کند.» پیش‌بینی او از سفر بورل به ا یران این است که به تعویق انداختن فعال کردن مکانیسم ماشه نشان می‌دهد که اروپایی‌ها «عجله‌ای برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت ندارند و می‌خواهند دیدگاه مشترکی برای حل و فصل مشکلاتشان پیدا کنند.»

شرایط "عجیب" جمهوری اسلامی

جلال ساداتیان، سفیر سابق ایران در بریتانیا به آفتاب یزد گفته است که ایران در حال حاضر «در شرایط بسیار عجیبی قرار دارد». استدلال او برای توضیح این شرایط "عجیب" چیست؟ به نظر او در صورتی که جمهوری اسلامی بعد از گام پنجم کاهش تعهدات برجامی، از NPT نیز خارج شود، آنگاه اروپا به سمت آمریکا "غش" خواهد کرد، زیرا حجم مبادلات اروپا با آمریکا قابل قیاس با ایران نیست.

این احتمال هست که «اروپا مکانیسم ماشه را نیز در راستای آخرین گام ایران در کاهش تعهدات برجامی علیه جمهوری اسلامی بردارد. همه این‌ها نشان می‌دهد که اکنون شرایط بسیار خاصی داریم.»

اما اروپا هم ملاحظات جدی دارد. از جمله این که بی‌ثباتی بیشتر در منطقه مساوی است با هجوم سیل دیگری از پناهندگان به سوی این قاره. سفیر سابق ایران در بریتانیا به دو نکته مهم برای اروپا اشاره کرده است؛ امنیت منطقه و تامین انرژی. او می‌گوید: «اروپایی‌ها قرار نیست اساسا ایران را نادیده بگیرند بلکه تلاش می‌کنند هم آمریکا و هم کشورمان را حفظ کنند.»

سفیر سابق ایران در بریتانیا به نفوذ ایران در منطقه اشاره می‌کند و این که اروپایی‌ها نمی‌توانند به راحتی از موضوع برجام گذر کنند و «بگذارند که ایران ازNPT خارج شود. البته اینکه ایران از برجام خارج شود و اورانیومش را غنی‌سازی کند تهدید چندانی برای اروپایی‌ها نیست، اما خروج از NPT می‌تواند یک چرخه رقابت تسلیحات اتمی را ایجاد کند که به نفع هیچکس نخواهد بود. از همین‌رو اروپایی‌ها می‌خواهند ببینند می‌توانند راهی برای خروج از معضل کنونی پیدا کنند و یا خیر».

بورل اواخر دی‌ماه گذشته در پاسخ به سوالی که آیا ضرب‌الاجل برای بررسی شکایت در کمیسیون مشترک برجام آغاز شده یا خیر، گفت که نمی‌تواند دقیقا به این سوال پاسخ دهد. مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا آنزمان نیز تاکید کرد که: «تلاش ما حفظ توافق برجام است و ما به دنبال جایگزین کردن این توافق با یک توافق دیگر نیستیم». او در پاسخ به سؤالی در مورد زمانبندی دقیق اجرای ساز و کار حل اختلاف در برجام که نهایتا می‌تواند به فعال‌کردن مکانیسم ماشه بیانجامد، گفت: «به تماس با تمام شرکت‌کنندگان ادامه می‌دهیم و داریم در مورد مسیر پیش رو بحث می‌کنیم. جمله‌بندی برجام در مورد نحوه مدیریت تاریخ ساز و کار روشن نیست، از جمله اینکه این فرصت چه زمانی آغاز می‌شود. این بخشی از ضمیمه دوم است که باید به صورت محرمانه روی آن کار شود.» شاید که بخشی از این گفت‌وگوی محرمانه در سفر بورل در تهران ابعاد روشن‌تری بگیرد.

"بورل دست خالی برخواهد گشت"

علی بیگدلی، کارشناس مسائل بین‌الملل با توجه به مواضع متفاوت ایران و اروپا موفقیت زیادی برای سفر بورل به ایران قائل نیست. او به آفتاب یزد گفته است: « با ســفر بورل به تهران مى توان گفت اين آخرين گفتگويى است كه اروپا به ايران مى گويد تا فعاليت‌هاى خود را بارديگر در قالب برجام دنبال كند. بورل در اين ديدار به نوعى به وضعيتى كه اروپا در حال حاضر دارد نيز اشاره مى‌كند؛ اينكه به هر حال اروپا بر آمريكا فشار مى‌آورد. اما به نظر نمى‌رسد ايران در قبال درخواست هاى بورل نرمشى نشان دهد، از همين رو مى‌شود گفت كه وى در نهايت دست خالی از ايران برخواهد گشت.»