شرحی از آن چه بر سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر گذشت
بی بی سی فارسی
سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر در حالی به پایان رسید که جز تاریخ شروع همیشگی در دوازدهم و تاریخ اختتامیه در بیست و دوم بهمن، هیچ چیز دیگری طبق روال مرسوم انجام نشد.
بررسی شرایط برگزاری و نوع مشارکت‌ها نشان می‌دهد که حتی جشنواره ده سال پیش، دوره بیست و هشتم که در بهمن ۸۸ برگزار شد، آن هم بعد از بحران اجتماعی-سیاسی ناشی از انتخابات ریاست‌جمهوری آن سال، چنین حواشی پررنگی نداشت.
امسال در فاصله کمتر از یک ماه تا آغاز جشنواره، ساقط کردن هولناک هواپیمای تهران-کی‌یف و جان باختن تمامی ۱۷۶ نفر سرنشین آن و سپس اقرار دیرهنگام فرماندهان سپاه پاسداران به شلیک به هواپیما، بهت و اندوهی غریب به جا گذاشت. دو ماه قبل از آن، اعتراض‌های خیابانی در شهرهای مختلف که با برخوردهای تند سوی نیروهای امنیتی و انتظامی روبرو شده بود.
همه اینها زمزمه واکنش اعتراض‌آمیز هنرمندان در جشنواره‌های گوناگون فجر را به راه انداخت.
حق نشر عکس IRNA Image caption سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه: نیما جاویدی و مجید مجیدی برای فیلم خورشیدقبل از شروع جشنواره و در زمان اعلام اسامی فیلم‌های راه‌یافته به بخش مسابقه، اخبار مهمی به گوش می‌رسید که شاید در هیاهوی وقایع خود جشنواره، از آن غفلت شد: هیات انتخاب جشنواره، یکی از فیلم‌های مهم سال یعنی "لامینور" ساخته داریوش مهرجویی را برای بازبینی در اختیار نداشت چون این فیلم با تصمیم فیلمساز و همچنین تهیه‌کننده آن رضا درمیشیان، فرم شرکت در جشنواره سی و هشتم را پر نکرده بود.
هیات انتخاب فیلم "مجبوریم" را هم که خود درمیشیان کارگردانی کرده بود رد کرد. درمیشیان که در مراسم چهلم کشته‌شدگان آبان در بهشت سکینه کرج حاضر شده بود، در همان روزهای اعلام فهرست فیلم‌های پذیرفته‌شده در جشنواره نیز در تجمع مردم سوگوار و معترض به انهدام هواپیمای اوکراینی در مقابل سردر دانشگاه امیرکبیر حضور یافت. می‌توان دانست که سویه‌های اجتماعی-انتقادی قابل انتظار فیلم او در کنار این مشارکت و همدلی مردمی، پیشاپیش پرونده حضور "مجبوریم" را در جشنواره بست.
فیلم "عنکبوت" به‌کارگردانی ابراهیم ایرج‌زاد که درباره سعید حنایی قاتل زنجیره‌ای مشهور زنان خیابانی در شهر مشهد در سال‌های ۷۹ و ۸۰ بود، مصلحت‌اندیشانه از جشنواره کنار گذاشته شد.
فیلم "عروسی مردم" ساخته دوم مجید توکلی نیز با داستان حضور متقلبانه دختر و پسری جوان در مراسم عروسی افراد غریبه و متمول، مضمونی مرتبط با بحران اقتصادی اخیر داشت و برای جشنواره قبول نشد.
همچنین فیلم "قاتل و وحشی" ساخته جدید حمید نعمت‌الله بابت آن چه "مشکلات بر سر مالکیت فیلم" خوانده شد، با وجود تایید اعضای هیات انتخاب، به فهرست فیلم‌های جشنواره راه پیدا نکرد. کارگردان فیلم که در تمام فیلم‌های خود از زاویه‌ای خاص و نامتعارف و متفاوت با شعارهای روز به مسائل اجتماعی پرداخته، به رسانه‌ها اعلام کرد که طولانی شدن مراحل فنی، مانع از رسیدن فیلم به مهلت مقرر جشنواره خواهد شد.
تمام ماجرا اما در همین مهلت مقرر، نهفته است: تولیدکنندگان دو فیلمی که در نهایت، جوایز متعدد و مهمی را در شب اختتامیه به خود اختصاص دادند -"روز صفر" ساخته سعید ملکان و "خورشید" ساخته مجید مجیدی- به ترتیب تا دو و سه روز بعد از شروع جشنواره، هنوز نسخه قابل اکران را به دفتر جشنواره نداده بودند. به بیان دیگر، در صورت رعایت دقیق آن مهلت مقرر که دست و پای نعمت‌الله را برای تکمیل و رساندن فیلم "قاتل و وحشی" بسته بود، فیلم‌های "روز صفر" و "خورشید" نیز باید از فهرست فیلم‌های جشنواره حذف می‌شدند. این احتمال، وقتی بیشتر قابل بررسی خواهد بود که بدانیم دبیر جشنواره دکتر ابراهیم داروغه‌زاده در نشست مطبوعاتی اعلام فیلم‌های بخش مسابقه، نام پنج فیلم را به‌عنوان رزرو خواند که "عنکبوت" و "عروسی مردم" نیز میان آنها بودند.
فیلم‌های رزرو به این معنا بود که در صورت آماده نشدن هر یک از فیلم‌های بخش مسابقه، رزروها به ترتیب اولویت کیفی بنا به اعلام دبیر جشنواره، جایگزین شوند. اما این اتفاق نیفتاد و تنها یکی از فیلم‌های رزرو به نام "پسرکشی" بدون حذف هیچ فیلمی، به بخش مسابقه اضافه شد. می‌توان علت این اقدام را تلاش برای کاهش گله صاحبان فیلم‌های رزرو ارزیابی کرد.
در نهایت، دو فیلم "روز صفر" و "خورشید" به‌دلیل این که به سئانس‌های روزهای اول نمایش عمومی نرسیده بودند، تنها از رقابت در آرای مردمی کنار رفتند و در آرای داوران، مهم‌ترین جوایز جشنواره به آنها تعلق گرفت.
Image caption مسعود کیمیایی فیلمسازدر دهه پایانی دی و اوایل بهمن، چند تن از سینماگرانی که کارشان را به جشنواره ارائه و پذیرفته شده بود، از حضور در جشنواره انصراف دادند. این انصراف‌ها با پیام ویدئویی مسعود کیمیایی فیلمساز باسابقه سینمای ایران و از پایه‌گذاران جریان مشهور به موج نو در انتهای دهه چهل خورشیدی شروع شد که با چهره و کلامی دردمند، از احوال ناخوش مردم بعد از فقدان آن همه مسافر در حادثه انفجار ساقط کردن هواپیمای اوکراینی گفت و تاکید کرد که فیلم‌هایش هرگز جشنواره‌پسند نبوده‌اند و خودش همواره کوشیده سمت مردم بایستد.
بعد از او، دو نفر از عوامل مهم فیلمش، هایده صفی‌یاری تدوینگر و سعید آقاخانی بازیگر نقش اصلی که هر دو سابقه دریافت سیمرغ جشنواره فجر را داشتند، انصراف دادند.
موج تحریم جشنواره سی و هشتم فجر با نامه و اسامی افرادی که الزاماً فیلمی نداشتند اما کمپین "من به فجر نمی‌روم" را همراهی کردند، وارد مرحله جدی‌تری شد. در میان این اسامی، طیف وسیعی از سینماگران از تهمینه میلانی و حمید فرخ‌نژاد تا فرهاد توحیدی، محمد متوسلانی و محسن امیریوسفی دیده می‌شد. این نام آخر نسخه تازه‌ای از فیلم "آشغال‌های دوست‌داشتنی" را به دفتر جشنواره داده و از هیات انتخاب درخواست بازبینی کرده بود و از همین رو یکی از افراد مهم در بین تحریم‌کنندگان این دوره از جشنواره به شمار می‌رفت.
بعد از منازعات سال ۸۸، امیریوسفی این فیلم را با نگاهی به لزوم گفتگوی تفاهم‌آمیز و متمدنانه بین تفکرات سیاسی مختلف جامعه در سال ۹۱ ساخته بود و شش سال برای رفع توقیف آن دوندگی و مذاکره کرد تا بهمن ۹۷ که سرانجام مجوز نمایش عمومی گرفت. آخر سال، زمان مناسبی برای اکران عمومی نبود و شاید حتی مجوز هم به این دلیل در این مقطع از زمستان صادر شد. اما بر خلاف تصور صاحبان موضع رسمی، فیلم در اکران به موفقیتی دور از انتظار دست یافت. اتفاقی که در همین سال‌ها برای دو فیلم رفع‌توقیف‌شده دیگر "عصبانی نیستم" ساخته درمیشیان و "خانه پدری" ساخته کیانوش عیاری، رخ نداد.
امیریوسفی که در تمام شش سال توقیف، فیلم خود را به دفتر جشنواره عرضه و مدیریت جشنواره از نمایش آن برای اعضای هیات انتخاب پرهیز می‌کرد، بعد از اکران و در آستانه جشنواره سی و هشتم نیز نسخه جدیدی از آن را آماده و روانه دفتر جشنواره کرد. این نسخه جدید، علاوه بر تغییر تصاویر بیش از ۵۰ دقیقه از فیلم که بروشنی روایت داستانی آن را نیز عوض می‌کرد، بازیگر تازه‌ای نیز داشت: بهروز وثوقی بازیگر نام‌آشنای سینمای پیش از انقلاب که تصویر و فعالیت او در تمام دهه‌های بعد از انقلاب، ممنوع بوده است.
جشنواره فجر به شکلی قابل پیش‌بینی، این نسخه از فیلم "آشغال‌های دوست‌داشتنی اصل" را برای هیات انتخاب نمایش نداد. ذکر این نکته از تاریخچه جشنواره، خالی از لطف نیست که دو سال قبل وقتی همین ممانعت در خصوص نسخه اول فیلم روی داد، شهاب حسینی بازیگر شناخته‌شده سینمای ایران و برنده جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره کن برای فیلم "فروشنده" ساخته اصغر فرهادی که یکی از بازیگران اصلی "آشغال‌های دوست‌داشتنی" بود، دبیری جشنواره را نپذیرفت و گفت حاضر نیست مشاور دبیر جشنواره‌ای شود که عدل و انصاف را رعایت نمی‌کند.
- جشنواره موسیقی فجر؛ بازگشت بخش زنان و دو قطعه برای قاسم سلیمانی و قربانیان هواپیمای اوکراینی
- جنجال‌های جشنواره فیلم فجر؛ از ویدیوی مونتاژ شده ریحانه پارسا تا سانسور تلویزیون
- مدایح با صله؛ چرا کسی جشنواره شعر فجر را نمی‌شناسد؟
فیلم دیگری که در فهرست جشنواره امسال نبود و بشکلی جانبی در سالن ویژه مطبوعات و رسانه‌ها به نمایش درآمد، "شین" ساخته میثم کزازی با بازی و تهیه‌کنندگی شهاب حسینی بود. حسینی در بخش مسابقه فیلم‌های اول کارگردانان موسوم به "نگاه نو"، با نقش‌آفرینی در فیلم "آن شب" حضور داشت اما در زمان اکران این فیلم در سالن رسانه، در ایران حضور نداشت تا در جلسه مطبوعاتی شرکت کند. اهمیت شرکت شهاب حسینی این بود که او مدتی پیش با نوشتن دو متن بلند، به وقایع روز جامعه و سینما و جشنواره، واکنش نشان داده بود.
او در یکی از این دو متن، تحریم جشنواره را نادرست توصیف کرده و حضور در جشنواره و "استفاده از تریبون آن برای رساندن صدای مردم به مسئولان" را موثرتر از هر نوع اقدام انصرافی خوانده بود. در متن دیگر که تنها دو روز بعد از متن اول منتشر شد و می‌توانست به‌قصد کاهش واکنش منفی معترضان قلمداد شود، نامه‌ای بود به حسن روحانی رییس جمهور برای رفع ممنوعیت بهروز وثوقی و امکان اکران فیلم "آشغال‌های دوست‌داشتنی اصل" در جشنواره فجر.
با نرسیدن حسینی به جلسه پرسش و پاسخ فیلمی که در جشنواره داشت، آن وعده به طرح اعتراض مردم پشت تریبون جشنواره، معلق ماند. جشنواره فجر برای این سینماگر محبوب و مخالف تحریم، تریبونی ویژه تدارک دید و علاوه بر نمایش فیلم "شین" در قالب "خارج از مسابقه" که برای بسیاری دوره‌های جشنواره از جمله همین دوره، تعریف‌نشده بود، به‌شکلی نامتعارف، برای این فیلم نشست رسانه‌ای برگزار کرد. حسینی در این تریبون با اشاره‌ای رقیق و گذرا به آن چه "وقایع ناگوار اخیر" خواند، تاکید کرد که بین ترور قاسم سلیمانی به‌عنوان سوگ مورد توجه قدرت و ساقط کردن هواپیمای اوکراینی به‌عنوان عامل اندوه هنرمندان طرفدار تحریم، تفاوتی قائل نیست. او تیغ تیز انتقاد خود را به رخ مسعود کیمیایی نیز کشید که مهم‌ترین سینماگر انصرافی جشنواره بود.
بدیهی است این بحث‌ها در محیط مَجازی، بازتاب فراوان داشت اما جدا از واکنش‌های منفی و مثبت، سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر با نمایش فیلم‌هایی که به باور اغلب سینمایی‌نویسان حرفه‌ای، متوسط و زیرمتوسط بودند، با رونقی کمتر از ده یا حتی بیست سال اخیر برگزار شد آن هم در سالن‌هایی که کمتر از سال‌های دیگر، ازدحام جمعیت را می‌دید. برخی فیلم‌ها به دلیل پر نشدن سالن نمایش نخست و دیده نشدن در جمع اهل قلم و رسانه، بار دیگر در سالن‌های کوچک‌تر مجموعه به نمایش درآمدند اما به گفته شاهدان، در پردیس‌های سینمایی از شور و شلوغی همیشگی جشنواره نشانی نبود.
در یکی از روزهای میانی جشنواره، تصاویر تلویزیونی مسابقه فوتبال داربی مشهور تهران بین پرسپولیس و استقلال در سالن بزرگ مجموعه ملت برای روزنامه‌نگاران روی پرده افتاد تا شور جمعی، به سالن بازگردد. این در حالی بود که در سال‌های دیگر حتی برای جابه‌جایی یک سئانس از جدول اکران فیلم‌ها در سالن رسانه‌ها، جا و وقت وجود نداشت و تراکم فیلم‌ها و حضار، گاه به نمایش فیلم‌ها تا پاسی از شب یا نشستن تماشاگران روی پله‌های سالن منجر می‌شد.
حق نشر عکس IRNA Image caption سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد: امیر آقایی برای فیلم شنای پروانهدر نهایت و بعد از تمام این فراز و فرودها، سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر با سه چهار شوک در شب پایانی مواجه شد. پیمان معادی مهم‌ترین بازیگر بین‌المللی سینمای ایران، با وجود نقش‌آفرینی در فیلم "درخت گردو" ساخته محمدحسین مهدویان، فیلمساز جوان و مستعد و مورد تحسین جشنواره فجر، از شرکت در جشنواره انصراف داد، به دلیل نبودن حال و هوای جشن و جشنواره در مردم و جامعه و خودش.
با این حال او هم در نشست رسانه‌ای این فیلم تلفنی شرکت کرد هم در مراسم اختتامیه به‌عنوان برنده جایزه بهترین بازیگر مرد نقش اصلی، با پیام ویدئویی حضور یافت. خود مهدویان هنگام دریافت جایزه بهترین کارگردانی، فیلم خود را مرتبط با رنج پدران سوگوار دانست و جایزه‌اش را به تمام همتایان شخصیت پدر فیلم در جامعه کنونی تقدیم و به قربانیان اعتراض‌های آبان نیز اشاره کرد؛ واقعه‌ای که یادآوری آن در بین تمام مصائب ماه‌های اخیر ایران، برای گفتمان رسمی از همه ناخوشایندتر است.
امیر آقایی برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد نقش مکمل نیز با انتقاد از گفته‌های زینب ابوطالبی مجری صدا و سیما، تاکید کرد هنرمندان سینمای ایران ریشه در این خاک و سرزمین دارند و از جای دیگری نیامده‌اند تا - به تعبیر مجری تلویزیون- "جمع کنند و از اینجا بروند".
حاشیه مهم، مبهم دیگر در شب اختتامیه جشنواره، تحریم این مراسم توسط گروه فیلم "روز صفر" بود با توجه به اینکه برنده جوایز بهترین فیلم اول کارگردان، بهترین فیلم از نگاه ملی و جایزه ویژه هیات داوران بود. شاید دلیل این اتفاق عجیب دلگیری از نبردن جوایز بهترین فیلم و فیلمنامه (که هر دو به "خورشید" تعلق گرفت) و بهترین کارگردانی و بازیگر مرد نقش اصلی بود اما خود گروه ساعتی پس از پایان مراسم پایانی، متنی را در اختیار رسانه‌ها قرار داد که دلیل تحریم مراسم اختتامیه را "همراهی نکردن در بی‌فرهنگی جاری در جشنواره" عنوان کرده بود. از این عبارت نامشخص، نمی‌توان بدرستی پی برد که مقصود این گروه، کدام یک از اتفاقات نامعمول جشنواره امسال بوده اما جمله آخر، تا اندازه‌ای نشان می‌دهد که هر چه باشد، همسویی با تحریم مقصود سعید ملکان و همکارانش نبوده است: "سینما و مردم، تحریم‌شدنی نیستند".
حق نشر عکس IRNA Image caption جایزه بهترین فیلم از نگاه مردم: فیلم شنای پروانه به تهیه کنندگی رسول صدر عاملیمنبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: شرحی از آن چه بر سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر گذشت
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
