فراز و فرودهای یک شاهزاده خوش شانس/از مشاور فرماندار تا تخت سلطنت

مهسا مژدهی: محمد بن سلمان یکی از جوانترین چهره های سیاسی جهان است که از سال 2017 به عنوان ولیعهد عربستان شناخته می شود. اما در حقیقت او به دلیل بیماری پدرش، تبدیل به اصلی ترین چهره سعودی ها در جهان شده است. او آخر هفته گذشته عمو و پسر عمویش را دستگیر کرده و به مکانی نامعلوم فرستاد. بن سلمان به عنوان مهم ترین چهره عربستان سعودی مخالفان و موافقان زیادی دارد. اینجا سری زده ایم به پرونده این ولیعهد جوان سی و چهارساله که حالا از هر زمان دیگری به قدرت نزدیک شده است.

ماجرای بن سلمان از کجا شروع شد؟

نام محمد بن سلمان از سال 2009، وقتی هنوز بیست و سه ساله بود در سیاست عربستان مطرح شد. او در این سال کار خود را به عنوان تشکیلات محلی ریاض شروع کرد و همان موقع هم مشاور پدرش سلمان که در آن زمان فرماندار ریاض بود، شد. در آن زمان سلمان هنوز ولیعهد نبود. او چهارسال بعد ولیعهد عربستان شد و پسرش محمد که از همسر سومش است به عنوان ریاست دیوان ولیعهد مطرح شد.با مرگ ملک عبدالله بن عزیز، سلمان به پادشاهی عربستان رسید. سن بالای او و بیماریش از همان ابتدای کار باعث شد تا نگاه ها بر روی محمد بن سلمان باشد. همزمان با این اتفاق محمد به عنوان مشاور پدر و بعد وزیر دفاع انتخاب شد. امری که انتقادات بسیاری را با خود داشت چرا که در آن زمان بن سلمان تنها 29 سال داشت.

فرماندهی جنگ یمن

در ماه مارس سال 2015 و بلافاصله بعد از اینکه بن سلمان به وزارت دفاع عربستان رسید، حمله به یمن رخ داد. بن سلمان بدون اینکه مقامات نظامی را در کشورش خبر کند، دست به حمله ای گسترده زد و با این حساب در حالی که وزیر گارد ملی سعودی ها در سفر بود، جنگ یمن اغاز شد. هدف بن سلمان حمایت از عبدربه منصور هادی بود. مردی که به عنوان دست نشانده سعودی ها در یمن شناخته می شد. بن سلمان تصور می کرد که با سرکوب حوثی ها می تواند به سرعت از یمن خارج شده و به این جنگ پایان دهد، اما عملا یمن تبدیل به ویتنام سعودی ها شد.

هزاران کشته و بدنامی بر روی دست سعودی ها ماند و این جنک هنوز هم راه زیادی تا پایان خود دارد. گفته می شود که تامین هزینه های جنگ یمن از مدتها قبل برای دربار سعودی مشکل ساز شده است. با این حال به نظر می رسد که بن سلمان خیال ندارد تا شکست خود را در یمن قبول کرده و از این جنگ خارج شود. به ویژه آنکه او در ابتدای کارحمایت سران سن و سال دار برخی کشورهای عربی و تائید امریکایی ها را هم با خود داشت و این امر اعتماد به نفس مضاعفی به او داد.

در نتیجه جنگی که بن سلمان برای پایان دادن به آن به دنبال راهکاری کم هزینه است، هزاران یمنی کشته شده و زیرساخت های این کشور نابود شد و همزمان تشکیلات ارامکو هم با حمله حوثی ها دچار مشکل شد، اما این گروه شیعیان هنوز در یمن حضور دارند و این جنگ 5 ساله حاصلی جز بدنامی برای بن سلمان نداشته است.

قطع رابطه با ایران

اختلافات میان سعودی ها و ایران از زمان جنگ داخلی سوریه شروع شده و با اتفاقات تلح حج سال 94 به اوج خود رسید. اعدام شیخ نمر روحانی شیعه در اغاز سال 2016 اما به قطع ارتباط دو کشور انجامید. خشم ایرانیان از اعدام این روحانی باعث حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد شد.

ولیعهد سعودی از آن زمان رهبری جبهه ضد ایرانی در منطقه را به دست گرفت و به پیشنهادات دیگران برای گفتگو با ایران پاسخ منفی داد. در نتیجه این قطع ارتباط برخی دیگر از کشورهای عربی هم به تبعیت از بن سلمان روابط خود را با تهران قطع یا کم کردند. این اتفاقات باعث شد تا بن سلمان تبدیل به یار ترامپ در مقابله با ایران شود. با اینکه در این زمان بن سلمان هنوز به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب نشده بود اما او نقش اساسی در رهبری همه ماجرا داشت و رو در روی ایران قرار گرفت.

ولیعهدی به جای عمو

در سال 2017 ملک سلمان در حکمی برادر کوچکترش را برکنار و پسرش محمد را به عنوان ولیعهد عربستان سعودی معرفی کرد. این در حالی بود که پیش از این ولایتعهدی به هیچ یک از نوادگان موسس این کشور نرسیده بود. گفته می شود که ولیعهد پیشین یعنی امیر محمد بن نائف، از همان زمان اجازه خروج از کشور را از دست داد و در خانه اش حصر شد.

حضور بن سلمان به عنوان ولیعهد دیگر به او چهره یک مقام کاملا رسمی را داد که به جای پدر سفر می کرد و تصمیم می گرفت. بسیاری به او به دلیل سن و سال کمش خوشبین بودند و ناظران از او به عنوان شانسی برای تغییر عربستان نام می بردند. او هم می گفت که قصد دارد برخی اصلاحات را در سیستم اقتصادی و اجتماعی عربستان ایجاد کند. این وعده به گوش غربی ها بسیار خوب امد و بن سلمان با حمایت بی چون و چرای آنها عملا قدرت را از پدر سلب و خود به دست گرفت.

اصلاحات اجتماعی و اقتصادی

بن سلمان با افزایش قدرتش دست به یک سلسله تحوات در عربستان زد. این تحولات در ابتدا نظر بسیاری را به خود جلب کرد اما بعد بسیاری از کسانی که اوضاع عربستان را از نزدیک دنبال می کنند، پرسیدند که این اتفاقات تا چه اندازه عمقی و واقعی است؟ جواب این سوالات خیلی زود مشخص شد.

بن سلمان در وهله اول به برخی از اصلاخات اجتماعی دست زد. او سالن های سینما را باز و کنسرت را در عربستان ازاد کرد و به زنان اجازه رانندگی داد. همچنین بخش هایی از قانون قیومیت مردان بر زنان را لغو کرد که به موجب آن زنان اجازه سفر و گرفتن پاسپورت و.. بدون اجازه همسر یا پدرشان را به دست اوردند. اما در عین حال بسیاری از فعالان مدنی و حقوق زنان در این کشور راهی زندان ها شده یا مجبور به فرار از کشور شدند. بسیاری از ناظران حالا دیگر نسبت به اصلاحات این مرد جوان بدبین بوده و آنها را پوششی بر اقدامات بی رحمانه بن سلمان می دانند. با این حال هنوز هم برخی به حمایت از او می پردازند و از ازادی های فرمایشی در داخل عربستان حمایت می کنند.

او وعده هایی هم برای اصلاحات اقتصادی داد و چشم انداز این کشور برای سال 2030 مشخص شد. بر اساس این چشم انداز قرار است از میزان وابستگی عربستان به نفت کاسته شده و نقش زنان در اقتصاد کشور افزایش یابد. همچنین قرار است که 5 درصد از سهام غول نفتی ارامکو در بورس به فروش برسد. همچنین بن سلمان در سفر به واشنگتن با غول های تجاری و تکنولوژی در این کشور به دیدار و گفتگو پرداخت و قراردادهایی برای تاسیس نیروگاه های خورشیدی در عربستان بست. اما به نظر می رسد که تحقق این اتفاقات به سرعتی که بن سلمان برایش تبلیغ میکند نباشد.

دستگیری ثروتمندان سعودی

در نوامبر سال 2017 بن سلمان دستور دستگیری تعدادی از مقامات و شاهزادگان سعودی را صادر کرد. بهانه او برای این کار مبارزه با فساد اقتصادی بود اما پشت پرده این حادثه بعد ها مشخص شد. در میان دستگیر شدگان نام ولید بن طلال میلیاردر و شاهزاده سعودی که به کرات در رسانه‌های خبری انگلیسی زبان به عنوان میهمان حضور می یافت و از سهامداران عمده سیتی گروپ، توئیتر و نوز گروپ بود هم دیده می شد. این افراد در یک هتل تازه ساز در ریاض نگه داشته شدند . گفته می شود که این دستگیری ها باعث شد تا تیم ملک عبدالله به طور کلی از صحنه سیاست عربستان پاک شود.  . به گفته دادستان کل عربستان هرکدام از بازداشت‌شدگان حاضر شده‌بودند مبالغ هنگفتی بابت آزادی خود به خزانه دولت بپردازند. گفته شد که این اتفاقات 106 میلیارد دلار را به جیب خزانه داری سعودی ها ریخت. وقایع هتل ریتزکالتون برای ولیعهد سعودی بسیار پولساز از آب در آمد.

ماجرای خاشقچی

روز دو اکتبر سال 2018، قتلی در کنسولگری عربستان در ترکیه انجام گرفت که نتایج آن هنوز هم گریبان گیر بن سلمان است. جمال خاشقچی از منتقدان ولیعهد که روزنامه نگار بود. خاشقچی برای اقدامات در خصوص ازدواجش وارد کنسولگری عربستان در استانبول شد و دیگر هرگز زنده از آن بیرون نیامد. بعدها گفته شد که این منتقد بن سلمان مثله شده و احتمالا جسدش در اسید حل شده بود. او که در واشنگتن پست می نوشت، در همان سالی که بن سلمان ولیعهد شده بود از عربستان فرار کرده و در امریکا سکونت داشت. خاشقچی هر چند حامی سیاست های کلی آل سعود بود اما با بن سلمان زاویه داشت. این اختلافات بلاخره به ضرر او تمام شد و دستور قتل او احتمالا از سوی ولیعهد صادر شد. بن سلمان یک سال بعد از این واقعه در گفتگویی تلویحا دست داشتن خود را در این قتل تائید کرد و گفت که این قتل در زمان او اتفاق افتاده و او مسئولیت آن را تمام و کمال می پذیرد. با همه اینها قطعه قطعه شدن خاشقچی تبدیل به لکه ننگی در پرونده بن سلمان شد که تمام ادعاهای او در خصوص مدرن کردن عربستان را به سایه برد.

ترور، از شایعه تا واقعیت

در بیست و یک اوریل 2018، خبرهایی در مورد حضور افرادی مسلح نزدیک محل اقامت بن سلمان منتشر و گفته شد که تیراندازی هایی در نزدیکی این کاخ اتفاق افتاده است. بلافاصله برخی رسانه ها احتمال کودتا علیه شاهزاده سعودی را مطرح کردند. اما این ماجرا بعد از آن چندان پیگیری نشد. تنها موضوعی که شک برانگیز بود عدم حضور بن سلمان به مدت یک ماه در مراسم های رسمی و دیدار ها بود. همچنین سایت رسمی حکومت عربستان هم در این مدت تصویر جدیدی از ولیعهد منتشر نکرد. این اتفاقات گمانه زنی هایی را در خصوص زخمی شدن بن سلمان به وجود اورد.

حمله به ارامکو

سال 2019 سال چندان خوبی برای بن سلمان نبود. او در این سال کم و بیش با پرونده خاشقچی درگیر بود و تلاش داشت تا بدنامی حاصل از این بی رحمی را برطرف کند. از سوی دیگر جنگ با یمن بیش از هر وقت دیگری به مرحله فرسایشی شدن رسید و بن سلمان نشان داد هرچند از عهده اداره آن بر نمی آید اما کنار کشیدن از این جنگ هم برای او مشکل است.

اما حمله به ارامکو، بحران بزرگی برای ولیعهد سعودی به وجود اورد. در 14 سپتامبر 2019 تاسیسات ارامکو در بقیق و خریض در شرق عربستان سعودی هدف حمله انصارالله قرار گرفت. حوثی ها مستقیما مسئولیت این حمله را پذیرفتند و اعلام کردند که هفده پهپاد وظیفه آن را بر دوش داشته اند. بر اثر این اتفاق بخشی از تاسیسات نفتی عربستان موقتا از کار افتاد تا بعد از بازسازی دوباره به کارش ادامه دهد. اتش سوزی وسیع در دو پالایشگاه نفتی در ارامکو خسارات بسیار زیادی به تاسیسات این شرکت زد و همزمان بر میزان تولید نفت عربستان اثر گذاشت. به مدت 3 روز تولیدات نفتی عربستان به نصف کاهش یافت.

این حمله ضرر مالی زیادی به عربستان زد اما یک چیز را هم برای سعودی ها روشن کرد. اینکه ترامپ علی رغم ادعای دوستی که با بن سلمان دارد در چنین مواردی از او حمایت نخواهد کرد و ولیعهد سعودی در مقابل دردسرهایی که درست می کند، در خاورمیانه تنهاست. بن سلمان تلاش کرد تا ماجرای حمله به ارامکو را به گردن ایران بیاندازد اما ایران و انصارالله یمن این موضوع را رد کردند. امریکا با او در این خصوص همصدا شد اما در عمل پشت بن سلمان را خالی کرد. بعد از این اتفاقات احتمال مذاکرات میان حوثی ها و عربستان بالا گرفت اما بعد از مدتی ماجرا منتفی شد و هنوز هم به نتیجه ای نرسیده است.

بن سلمان شاهزاده جوانی است که خیلی زود به قدرت دست پیدا کرده و تمایل زیادی دارد تا به عنوان رهبری نوگرا و قدرتمند در منطقه شناخته شود. با این حال اشتباهات او بزرگتر از آنند که اصلاحاتش بتواند روی آنها را بپوشاند. به نظر می رسد که اقدام جدید شاهزاده سعودی برای دستگیری 4 تن از نزدیکانش برای تثبیت قدرت او صورت گرفته باشد. برخی گمانه زنی ها می گوید که او به زودی قدرت کامل را در عربستان به دست خواهد گرفت و تاب تحمل مخالفانش را ندارد و این دستگیری ها که به بهانه کودتا علیه سطنت انجام گرفته، مقدمه ای بر تحولات دیگر در عربستان خواهد بود.

312 310