نقطه قرار انسان در هستی کجاست؟/رابطه ذکر و اطمینان قلب در اسلام

به گزارش خبرگزاری مهر، سیدجواد میری، استاد جامعه شناسی و ادیان در برنامه فلسفی معرفتی «سوفیا» رادیو گفت وگو در رابطه با راهکار عرفانیِ مواجهه با غم‌ها گفت: وقتی انسان با سختی و دشواری روبرو می‌شود، حس تهی شدن دارد. ابتدا قلب او که مرکز وجود اوست، احساس خالی شدن می‌کند. در حدیث قدسی آمده است خداوند در هیچ کجا جای نمی‌گیرد؛ مگر قلب انسان مومنی که از ایمان پر شده است.

وی گفت: رابطه ذکر و اطمینان قلب در دین اسلام مورد اشاره قرار گرفته است. نقطه قرار انسان در هستی کجاست؟ انسان چگونه تلاش کند تا خود را در سختی‌ها نبازد یا گم نکند؟ وقتی از ذکر سخن می‌گوییم، عهد اولیه با خداوند باید به یاد انسان بیاید. این ذکر ندایی می‌دهد تا انسان به فطرت اولیه خویش باز گردد. یعنی انسانی که جامعه پذیر شده و نظامات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورش بر او غالب گشته و رنگ و لعاب عصر و دوره خود را می‌گیرد.

این عضو پژوهشگاه علوم انسانی از جایگزین شدن فطرت ثانوی به جای فطرت نخستین انسان بیم داد و گفت: ذکر در این میان به انسان یادآور می‌شود که با وجود فرهنگ و اجتماعی که در آن می زیید، اما این انسان مسافر ابدیت است و این نقطه ابدی، الله و ساحت کامل وجود است. این مراقبه به انسان یادآور می‌شود که در مقابل بسیاری دشواری‌ها بایستی همبستگی وجودی خود را حفظ کند و بر مشکلات فائق آید.

غلامرضا جلالی، عضو هیئت علمی مجمع علمی حکمت اسلامی در مصاحبه با این برنامه شبانگاهی با اشاره به عرفان نجم الدین کبری گفت: از ویژگی‌های ایشان تربیت افرادی با ساحات تاثیر گذار است.
آثار بسیاری از ایشان دردست نیست و هرآنچه مانده، به روش‌های سیر و سلوک اشاره دارد و این سلوک شکلی اجتهادی دارد. این نوع عرفان زائیده اجتهاد اکبر –دوری محض از تقلید- است. بر اساس دست نوشته‌های به یادگار مانده از نجم الدین کبری، سرنوشت و توحید حیات و آفرینش به ذات اکبر باز می‌گردد. او همچنین اشاره دارد هر آنچه نگاشته از قلب او سرچشمه گرفته و از صحیفه خاطر او برگرفته شده است.

این استاد فلسفه اضافه کرد: پایان حیات آدمی انسان را به سمت تحولات عالم اخری هدایت می‌کند و این دنیا هیچ چیز خاصی نیست؛ مگر راهی برای ورود به جهان غیب. در نتیجه با نزدیک شدن به مرگ، از تمامیت انسان کاسته شده و او را به فرزانگی می‌کشاند.

جلالی افزود: انسان گاه در برابر حوادث مرگبار خود را بسیار کوچک می‌پندارد اما نباید از این مرگ، واهمه داشت و در عوض باید به واقعیات حیات نظر کرد. اما چگونه؟ بشری که وارد عرصه سخت بیماری می‌شود، چطور باید خود را با ماهیت درونی حیات مشغول سازد؟ جلالی در اینباره تاکید کرد زندگی بشر نباید با "شایدها" و "امیدها" گره بخورد. بنابراین کسی که همواره امیدوار است تا به زودی رخدادی موافق نظر او پیش آید، حقیقتِ زندگی را درک نمی‌کند.

در ادامه قادر فاضلی، استاد حوزه علمیه قم سخنان دیگر مهمان برنامه را چنین پی گرفت: وضعیت ویروس کرونا بی شباهت با بلایای مغول در زندگی ایرانیان نیست.

وی که در این برنامه به بررسی دستاوردهای عرفان در مواجهه با مصیبت‌ها پرداخت، به کلامی از "نجم الدین کبری" در زمان قرآن سوزی اشاره کرد و گفت: وقتی خبر سوزاندن قرآن‌ها را به او رسانیدند، نجم الدین کبری فرمود: باد بی نیازی خدا وزیدن گرفته است. یعنی شما تا امروز تصور می‌کردید اگر این ادعیه و نمازها نباشد، گویی خداییِ خداوند دچار خدشه می‌شود؛ حال می‌بینید مصادیق جلوی چشمتان تخریب شده و خداوند باز هم به خدایی خود مشغول است.

فاضلی این حکایت را حاوی درس‌های بسیاری برای دوران امروز ما دانست و افزود: در دوران مدرن یک ویروس ناشناس و بسیار ناچیز تمام کلیساها، مساجد و حتی مسجدالحرام را به تعطیلی کشاند. برخی از ما مقدس نماها که تصور می‌کنیم ابنیه مذهبی اگر نباشند، سنگ روی سنگ بند نیست، باید بدانیم خداوند بی نیازتر از این حرف هاست. معرفت شناسی عرفانی اشاره دارد که بشر به عبادات و مصادیق دینی محتاج است؛ در حالی که دین الهی به هیچیک از اینها نیاز ندارد. این مساجد و کلیساها و کنیسه‌ها اگر انسان را به ضعف خود متوجه نسازد، پس چه کاربردی دارد.

به اعتقاد فاضلی اگر لحظه‌ای عنایت الهی متوجه ما نشود، هیچ کاری از ما ساخته نیست و اگر بدین فهم نرسیم، مشخص است ساخت این ابنیه برای ما هیچ کاربردی نداشته است.