بسترهای برسازنده دانش فقه(۸)

چکیده :قدرت گیری خاندان بنی امیه، ساختار حکومت را از بعد متافیزیکی به سلطنتی زمینی تبدیل کردند. در این تجربه، باورهای زمینی مبنای حرکت سیاسی در نظامی با مولفه های دینی شد. دین با رویکردی ایدئولوژیک، امری ظاهری شد که در باورهای عمومی بایسته و لازم می...

محمد عثمانی

با کسب قدرت توسط معاویه، بستر ترمیدور انقلاب در حکومت اسلامی بوجود آمد. مراد از ترمیدور انقلاب، بازگشت ایده های پیشا انقلاب که علیه آنها شوریده بودند و نبی اکرم آنان را در مقام یک ضد ارزش انسانی معرفی کرده بود، در بدنه نظام نوبنیاد دوباره رسوخ می کنند. برتری جویی، تکیه بر شرافت نسبی، ارزشیابی کسب مال وثروت و…. در لحظه نهادینگی سیستم نمود می یابد که در علوم سیاسی به ترمیدور انقلاب خوانده می شود. روی کار آمدن علی بن ابیطالب با خواست عمومی، تحول بزرگی در فرآیند حکومت مندی بود؛ زیرا پس از تجارب گوناگون در روی کار آمدن خلفا، برای اولین بار خلیفه ای بر انتخاب مستقیم و با بعیت یگانه و عمومی به قدرت می رسد. این می توانست، در این سیستم باعث نهادینگی قدرت پس از آزمون و خطا بود. اما با قدرت گیری نیروهای حاشیه قدرت که در عصر خلیفه سوم امکان سازماندهی خود را پیدا کرده بودند، نظام سیاسی را در یک دشواره عمیق منتهی به شکاف در بدنه قدرت کشاند. این رویکرد باعث شد تا نیروی حاشیه ای با قدرت پیدا کرده و زمام امور را به صورت هژمونی بدست گیرند.

قدرت گیری خاندان بنی امیه، ساختار حکومت را از بعد متافیزیکی به سلطنتی زمینی تبدیل کردند. در این تجربه، باورهای زمینی مبنای حرکت سیاسی در نظامی با مولفه های دینی شد. دین با رویکردی ایدئولوژیک، امری ظاهری شد که در باورهای عمومی بایسته و لازم می نمود. از این حکومت از برای مشروعیت خود را ملتزم به ایدئولوژی معرفی می کرد، اما در عمل بنیادهای و کار ویژه های عملی و سیاست از آن تهی و بعدی دنیوی می گرفت. برای درک مناسبات اجتماعی از یک سو و مناسبات قدرت سوز دیگر باید به باز خوانی رهیافت های سیاست عملی دنیوی خلافت اموی را مورد توجه قرار می دهیم. این تحول مبنای در عمل سیاسی باعث تحول در نگرش به قدرت شد.

در عصر پیامبر و خلفای را شدین، قدرت از سه ضلع برخوردار بود. این سه ضلع با سنگینی بخش امر متافیزیکی، بخش عرفی را متاثر از دو ضلع قرآن و سنت نبوی قرار می داد. اما در عصر سلطنت اموی، این سه ضلع وجود داشتند، اما ضلع عرف بر دو ضلع دیگر مسلط شد. یعنی امر قرآنی و سنت نبوی با توجه به نیاز سیاست و عرف نوین ناشی از تغییر در مقر حکومت، شام، بازخوانی و باز تعریف می شد.

منبع: کتابخانه و مرکز اسناد قلم