رئیس مجلس در ایران چقدر قدرت دارد؟

حق نشر عکس Farsnews Image caption محمد باقر قالیباف در روز اول ریاستش بر مجلس یازدهم

در دوره‌های اخیر مجلس عبارت رئیس مجلس تنها "سخنگوی مجلس است" از سوی بعضی از نمایندگان مطرح شده است. با وجود این سخنان اما در قوانین به رئیس مجلس جایگاه خاص و متفاوتی با دیگر نمایندگان حتی نایب رئیسان داده شده است.

در مجلس ششم برخی از اعضای حزب جبهه مشارکت اعلام می‌کردند که رئیس مجلس سخنگوی مجلس است با این حال در این دوره نمایندگان برای کاهش اختیارات رئیس مجلس تلاش نکردند. در دوره ریاست علی لاریجانی نیز معترضان او را به "استبداد" متهم کرده و از تلاش برای استیضاح ٖرئیس و اعضای هیئت رئیسه سخن گفتند اما این تهدیدها اجرایی نشد.

اینک نیز محمود احمدی بیغش منتخب مجلس یازدهم و استاندار خراسان شمالی در دولت محمود احمدی‌نژاد، از تهیه طرحی برای کاهش قدرت رئيس مجلس خبر داده است. محمد مهاجری، فعال رسانه‌ای، نوشته بود که طرفداران محمود احمدی نژاد و اعضای جبهه پایداری تلاش می‌کنند نقش محمد باقر قالیباف را "در حد مبصر کلاس تنزل دهند تا قدرت خودشان بیشتر شود".

درباره مجلس یازدهم بیشتر بخوانید:

• محمد باقر قالیباف، از سپاه و شهرداری تا ریاست مجلس
• روزهای نمادین 'مجلس بی‌اختیار' در ایران
• مجلس یازدهم؛ ۱۰ چهره خبرساز بهارستان
• مجلس یازدهم ایران؛ بهارستان در قرق اصولگرایان

با این حال مشخص نیست که این تهدیدها برای کاهش اختیارات رئيس مجلس تا چه حد اجرا شود. اما اختیارات رئیس مجلس چیست؟

اصول ۸۵ و ۱۳۸ قانون اساسی

بخشی از اختیاراتی که به رئيس مجلس داده شده در قانون اساسی گنجانده شده و تغییر آن در شرایط فعلی ناممکن است. این اختیارات البته بیشتر مربوط به ارتباط مجلس با دیگر قوا است و به اختیارات رئيس مجلس که مورد مناقشه نمایندگان است ارتباط ندارد.

یکی از اختیارات مهم رئيس مجلس که در برخی از دولت‌ها موضوع مناقشه بوده در اصول ۸۵ و ۱۳۸ قانون اساسی به او داده شده است. بر اساس این اصول قانون اساسی، تصویب نامه‌های دولت و شوراهای زیر نظر دولت که جنبه قانون‌گذاری دارد باید به تایید رئيس مجلس برسد.

اجرای این اصل در برخی از دولت‌ها و به خصوص دولت محمود احمدی‌نژاد درگیری‌های دامنه داری بین دولت و مجلس را به دنبال داشت.

ابلاغ قوانین

یکی از اختیارات دیگر رئيس مجلس، ابلاغ قوانین است و اگر رئيس جمهور مصوبات مجلس که به تایید شورای نگهبان رسیده را نادیده بگیرد، رئيس مجلس آن را ابلاغ خواهد کرد. در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، علی لاریجانی در چند مورد از این قدرت استفاده کرد و قوانینی که آقای احمدی‌نژاد به دلیل مخالف بودن با آنها، ابلاغ نکرده بود را، ابلاغ کرد.

عضویت در چند شورای ''بالادستی''

عضویت رئيس مجلس در شورای عالی امنیت ملی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز جایگاه او را با دیگر نمایندگان و نایب رئيسان متفاوت می‌کند.

رئيس مجلس همچنین یکی از اعضای شورای موقت ریاست جمهوری اسلامی است که در صورت استعفای رئيس جمهور تشکیل می‌شود و تا زمان تعیین جانشین او فعالیت می‌کند.

اختیارات در مجلس

در خود مجلس نیز هر چند رئيس بیشتر با اداره جلسات علنی مجلس شناخته می‌شود اما اختیارات دیگری نیز دارد. از جمله اینکه همه امور اداری و سازمانی مجلس جزو اختیارات او است.

در آیین نامه مجلس اختیاراتی نیز برای هیئت رئیسه مجلس تعیین شده است که رئیس نیز در آن نقش دارد که از جمله آنها تصویب بودجه سالانه مجلس است. رئيس مجلس در اداره نهادهای زیر نظر مجلس از جمله مركز پژوهش‌های مجلـس شـورای اسـلامس نیز اختیار دارد.

اختیارات 'فرا قانونی'

به جز اختیاراتی که در قانون برای رئيس مجلس پیش‌بینی شده نشست سران قوه در دوره رهبری آیت الله خمینی و همچنین در مقاطعی از رهبری آیت الله خامنه‌ای اختیارات فرا قانونی داشته است.

علاوه بر اختیارات قانونی قدرت فردی روسای مجلس به نسبت شرایط متفاوت بوده است. اکبر هاشمی رفسنجانی به دلیل نزدیکی خود با آیت الله خمینی در جایگاه رئيس مجلس عملا بیشتر از روسای دیگر قوا قدرت داشت.

مهدی کروبی که جانشین هاشمی رفسنجانی در مقام رئيس مجلس سوم شد در این مدت و ریاست مجلس ششم نیز اگر چه فرد موثری در سیاست ایران بود اما به نسبت هاشمی رفسنجانی قدرت نداشت.

غلامعلی حداد عادل با وجود رابطه فامیلی با رهبر جمهوری اسلامی نتوانست چهره قدرتمندی از خود به نمایش بگذارد و حتی ریاستش بر مجلس یک دوره بیشتر دوام نداشت.

علی لاریجانی با ۱۲ سال بیشترین زمان ریاست بر مجلس را داشته و تلاش کرده که نقشی مانند اکبر هاشمی رفسنجانی داشته و به یک شخصیت سیاسی مستقل و تاثیرگذار بدل شود.

محمد باقر قالیباف نیز اینک در شرایطی مانند مجلس هفتم و دوره ریاست حداد عادل به عنوان رئيس انتخاب شده است. در دوره انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴ شایع شد که او خود را "رضا خان اسلامی" خوانده اما این شایعه تکذیب شد.

جدای از این شایعه، او پیش از این بارها سعی کرده چهره‌ای شبیه به این از خود ارائه و خود را "مدیر مقتدری" معرفی کند. هر چند که او در مجلس یازدهم با گروه‌ها و فراکسیون‌های مختلف مواجه است که برای کاهش قدرتش تلاش خواهند کرد.