خاطراتی از سفر همراه با آیت الله ابراهیم امینی

در سال پایانی تحصیلات دانشگاهی خود، گاه سعی بر این داشتم که تعطیلات آخر هفته را به قم مشرف شده وپس از زیارت بارگاه حضرت معصومه علیها السلام ، به دیدار برخی از بزرگان حوزه ونیز دوستان وفامیل خویش بشتابم که در این موارد اغلب دو روز در این شهر مقدًس توقف می نمودم. در یکی از این سفرها بود که به بیت مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمد رضا گلپایکانی رفته ودر آغاز ، کوتاه زمانی را در خدمت آیة الله زاده معظًم ایشان ، آیة الله حاج سید جواد گلپایگانی در اتاقی که در جوار اتاق والد بزرگوارشان بود ، ومعمولا شخصیت های برجسته ومشهور حوزه بدان رفت وآمد داشتند وگاه خدمت مرجع عالیقدر هم می رسیدند، حضور یافتم . بیاد دارم از افرادی که آن شب در این جمع حضور داشتند مرحوم آیة الله حاج شیخ کاظم خوانساری ، که سالها خدمت مرحوم آیة الله العظمی خویی بوده واز آنجا که علاوه بر جایگاه علمی ، از خطً بسیار زیبایی برخوردار بودند، نامه واستفتاء های ایشان را به نگارش در می آوردند.

نامبرده پس از مهاجرت از نجف أشرف از آنجا که ارتباط تنگاتنگی را با آیة الله زاده معظًم گلپایگانی از دوران نجف با یکدیگر داشتند ، به بیت مرحوم آیة الله گلپایگانی آمده وهمان جایگاه وفعالیت را در آن آغاز نمودند. دقایقی را در این جمع حوزوی سپری کرده ، آنگاه به محضر مرحوم آیة الله العظمی گلپایگانی در اتاقی کوچک در حالی که ایشان بر روی تشکی بر روی زمین نشسته بوده ومیز کوچکی که بیشتر شبیه چهارپایه ای نیم در نیم متر بود و در برابر ایشان قرار داشت ، گام نهاده وپس از سلام وعرض ارادت ، در جایی که معمولا میهمانان در برابر ایشان بر زمین می نشستند ، قرار گرفتم. مرحوم آیة الله العظمی گلپایگانی با خانواده ما ، به ویژه از عموها ، مرحوم حاج شیخ مرتضی أنصاری و نیز أخوان انصاری قمی ، دوهمزاد مشهوری که در حوزه های علمیه نجف اشرف وقم وتهران ، از شهرت بسزایی برخوردار بوده وگاه به دو مجتهد خدمتگزار از آنان یاد می گردید از دیر زمانی روابط گسترده ای داشته وخاطرات فراوانی را در ذهن خود داشتند. در این راستا پیش وبیش از همه ، معظًم له با مرحوم عموی بزرگ من حاج شیخ مرتضی انصاری ، که سخنران برجسته دوران خویش بشمار آمده ومحدًث مشهور ویکًه تاز دوران بود تا آنجا که مرحوم آیة الله العظمی بروجردی از ایشان به زبان حوزه یاد می نمودند ، ارتباط ودوستی داشتند. رخداد مشهور مدرسه فیضیه ، در سالروز شهادت امام صادق ع که از سوی آیة الله گلپایگانی برگزار شده و با حمله مامورین شاه روبروگردید ، سخنران مرحوم حاج انصاری بود. به هر تقدیر آیة الله گلپایگانی مرا مورد لطف ومحبت خویش قرار داده ودقایقی از تبار خدمتگزار من سخن گفتند . سپس به من فرمودند که زکات علم خودت را باید به حوزه قم ادا نمایی. عرض کردم اگر علمی باشد.

فرمودند ، خیر بنده اطلاع دارم وشما باید یک روز در هفته خود را برای مردم وحوزه قم قرار دهید واز این پس بود که نزدیک به بیست سال روزهای پنجشنبه وجمعه ابتدا در بیمارستان وابسته به حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی ، وسپس در پلی کلینیک بوعلی واقع در خیابان ساحلی قم ، وسپس در دارالشفاء به درمان بیماران پرداختم. تمام این قلم نگاره ، برای شرح آشنایی من با بسیاری از روحانیون وچهره های برجسته حوزوی بود که سالها توفیق درمان اغلب این عزیزان را به عهده داشتم وتقریبا می توانم اذعان نمایم که کمتر شخصیتی از مراجع وبرجستگان وسرشناسان حوزه وشهر مقدًس قم وجود داشتند که وظیفه درمانی خویش را نسبت به آنان تقدیم نکرده باشم.

عصرهای پنجشنبه پس از فراغت از کلینیک ، سعی داشتم با برنامه ریزی از قبل ، هر هفته ، به دیدار بزرگی از مراجع وشخصیتهای حوزوی وجز اینها بشتابم. از آنجا که سالها با صدیق ارجمند وسرور گرامی خود ، عماد الأخیار ومعتمد المراجع ، تلاشگر فرهنگی واز پیشکستوان فعالیت فرهنگی وانتشاراتی قم که بیش از نیم قرن در نشر وترجمه وگسترش کتابهای ارزشمند شیعه فعالیت داشته وبیش از هزار ودویست عنوان کتاب به زبانهای فارسی، عربی ، انگلیسی ، اردو ، فرانسه ، ترکی استانبولی ، ترکی آذری ، روسی ، اسپانیولی ، چینی ، ژاپنی ، ودیگر زبانهای افریقایی و...چاپ ومنتشر ساخته بطوری که تعداد عناوین کتاب ها  در برخی از زبان های یاد شده همچون انگلیسی ، به بیش از چهارصد عنوان ودر کمترین آنها ، پنج عنوان است ، تا آنجا که قاطعانه می توان چنین ادعا نمود که نام ایشان ، نام عَلَمی در جهان اسلام وبه ویژه تشیع بشمار می رود ودر تمام کتابخانه ها ومراکز تجمًع شیعه در جهان ، کتابهای این موسسه همچون لعل می درخشد وموجب پرتوافشانی علوم مکتب اهل بیت ع گردیده ومی گردد. یعنی فاضل ارجمند، جناب حاج محمد تقی أنصاریان آشنایی داشته وسعی داشتم که اغلب عصرها به دفتر انتشارات ایشان واقع در صفاییه حضور یابم و سپس بعد از بجای آوردن فریضه نماز مغرب وعشاء ، گاه با این بزرگ ، وگاه به تنهایی ، به برنامه دیدارهای هفتگی خود بشتافتم. عصر هنگام ها که به این مرکز فرهنگی وانتشاراتی گام می نهادم ، با شخصیتهایی همچون مرحوم آیة الله حاج شیخ ابراهیم أمینی ، آیة الله مصباح یزدی ، آیة الله حاج شیخ ابراهیم جنًاتی وجز اینها از برجستگان وسرشناسان حوزه قم آشنا شده ودیدار می نمودم. به بیانی دیگر در پایان هر هفته وبه ویژه پنجشنبه عصرها ، دفتر انتشارات شفق جناب آقای انصاریان ، میعادگاه محققین وپژوهشگران وبرجستگان حوزوی بود که همه گونه بهره گیری علمی ، خبری ، سیاسی ، تاریخی ، شخصیت شناسی افراد وجز اینها را می توانستیم در این مرکز بدست آوریم وچه روزها وساعتهای زیبا وپر خاطره ای را که رشحات علمی ومعنوی آن حضورها ، تاکنون برای من علاوه برخاطره ، همچنان باقی مانده است.

نخستین بار بود که در این انجمن با مرحوم آیة الله ابراهیم أمینی آشنا شدم. همواره از آرام سخن گفتن او ، تواضع وفروتنی او ، اطلاعات وتاریخ او ، موضعگیری های میانه او و دیگر ویژگیهای این شخصیت لذًت برده و روز به روز ، بر ارادت وعلاقه من بدو افزوده می گردید. وی که زاده ۱۳۰۴ شمسی بود و از بزرگان حوزه علمیه قم همچون مرحوم آیة الله العظمی بروجردی ، مرحوم امام خمینی ، مرحوم آیة الله العظمی مرعشی نجفی ، مرحوم آیة الله العظمی گلپایگانی ، مرحوم آیة الله علًامه طباطبایی صاحب المیزان ، ونیز مرحوم آیة الله سلطانی ، مرحوم آیة الله بهاء الدینی ، خوشه چینی های فقه واصول ، رسائل ومکاسب ، حکمت منظومه ، أسفار ، بحار الانوار وجز اینها از دروس حوزوی را فراگرفته بود ، از دوران هجرت خود به قم وسپس رخدادها وارتباطش با بزرگان حوزه ، داستانهای فراوانی را در ذهن داشت که به مقتضای سخن ، در هفته هایی که خدمت این شخصیت می رسیدم ، با بیان زیبا وآرام خود ، آنها را نقل می نمود. رخدادهای زیبایی را از هوش ودرایت وبزرگواری به همراه فروتنی مرحوم آیة الله بروجردی ، از ارتباط نزدیک مرحوم امام با آیة الله بروجردی ، از ساده زیستی بزرگانی که نزد آنان تلمًذ کرده وبه گفته اش ، من نه تنها از آنان علم آموختم بلکه آنان به من درس اخلاق وساده زیستی وخدمتگزاری وسربازی برای امام زمان عج ، که به معنای هم درد بودن با اجتماع وخویش را تنزًل دادن در برابر مردم جامعه ، واز سنخ آنان بودن را یاد دادند. که همواره ایشان می فرمود ، من بیش از آموختن علم از اساتیدم ، اینکه مرا ساده زیست بار آوردند ، به آنان دعا می کنم.

ایشان از پیش از انقلاب ، فعالیت گسترده ای را در زمینه گسترش فرهنگ اصیل اسلامی واهل بیت داشت و کتابهای دینی درسی دبستانی ودبیرستانی را به نگارش در آورده بود. از دیگر نوشتارهای آیة الله ابراهیم أمینی می توان به کتاب هایی همچون دادگستر جهان، بررسی‌ مسائل‌ کلی‌ امامت، همه‌ باید بدانند، بانوی‌ نمونه اسلام، اسلام‌ و تمدن‌ غرب، آموزش‌ دین‌ (۴ جلد)، آیین‌ همسرداری، آیین‌ تربیت، خودسازی، دروس من‌ الثقافه الاسلامیه، انتخاب‌ همسر، اسلام‌ و تعلیم‌ و تربیت، آشنایی‌ با مسائل‌ کلی‌ اسلام، وحی‌ در ادیان‌ آسمانی، در کنفرانس‌ها، تعلیمات‌ دینی‌ دوره ابتدایی‌ و راهنمایی‌ تحصیلی، الگوهای‌ فضیلت، خداشناسی، پیامبرشناسی‌ و پیامبر اسلام‌(ص)، زن‌ در اسلام‌ و آشنایی‌ با مسائل‌ کلی‌ اسلام‌ را اشاره نمود.

بیاد دارم که در سومین کنگره جهانی غدیر که از سوی آستان مبارک علوی ودر صحن وسرای أمیر المومنین ع برگزار می گردید ، میزبان آیة الله ابراهیم أمینی به همراه تعدادی از برجستگان وسرشناسان حوزوی ودانشگاهی ومذهبی ایران ، وعراق ، وگرجستان ، و اسپانیا ، وانگلستان ، و واتیکان ، و روسیه ، وهلند ، وهندوستان ، وکویت ، و جز اینها از دیگر کشورهای مسلمان جهان ، ونیز میهمانانی از دیگر ادیان ومذاهب الهی ، که همه در این همایش جهانی غدیر حضور داشتند، بودم.

در این همایش ، میزبانی میهمانان برجسته ای از ایران همچون آیة الله ابراهیم أمینی ، آیة الله مستجابی از علمای برجسته ومشهور اصفهان  ، آیة الله شیخ مصطفی أشرفی شاهرودی از أساتید درس خارج حوزه علمیه مشهد مقدًس ، مرحوم دکتر احمد احمدی عضو شورای عالی فرهنگی ورییس پژوهشگاه سمت ، آیة الله شیخ ضیاء الدین نجفی از علمای سرشناس تهران، حجة الاسلام والمسلمین حاج سید علی شهرستانی از محققین وپژوهشگران حوزه مشهد، حجة الاسلام والمسلمین مرسلی از تلاشگران وخدمتگزاران فرهنگی واجتماعی وسفیر سابق ایران در سوریه ، حجة الاسلام والمسلمین نوری شاهرودی سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان ، ورییس دفتر مرحوم آیة الله هاشمی رفسنجانی  ، حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد رضا انصاری از اساتید حوزه علمیه قم ، حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد أشرفی از اساتید حوزه علمیه قم ، حجة الاسلام سید مجتبی فقیه ایمانی نواده مرحوم آیة الله العظمی خویی وداماد سرور أرجمندم حضرت حجة الاسلام والمسلمین حاج سید جواد شهرستانی ، داماد ونماینده تامً الأختیار مرجع عالیقدر آیة الله العظمی سیستانی که نام او با تلاش های فرهنگی واجتماعی گسترده اش ، شهره آفاق گردیده است ، دکتر کمال خرًازی وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران ورییس شورای سیاستگزاری خارجی جمهوری اسلامی ایران ، دکتر شفیعی کد کنی استاد برجسته ادبیات فارسی ایران ، دکتر پورجوادی استاد برجسته فلسفه ایران ، دکتر احمد مسجد جامعی ، وزیر ارشاد پیشین وتلاشگر فرهنگی واجتماعی ، دکتر  موسوی گرمارودی ، شاعر ومترجم نهج البلاغه ، دکتر حسین معصومی فرزند مرحوم آیة الله العظمی آخوند ملًا علی همدانی از اساتید برجسته دانشگاهی ایران ، رهبر بابتیست های گرجستان ، معاونت کلیسای بابتیست های گرجستان ، روسای موسسه های آل البیت در کشورهای اسپانیا ، ترکیه ، لندن ، آلمان وجز اینها از شخصیت های علمی ومذهبی را برعهده داشتم.

در این سفر روحانی ومعنوی که نخستین سفر مرحوم آیة الله امینی به أعتاب مقدسه عراق بشمار می آمد ، سعی بر این داشتم که از تمام امکانات خود در خدمت به این چهره برجسته روحانی وفرهنگی وخدمتگزار ، وجز اینها از شخصیتهایی که افتخار میزبانی آنان ، نصیبم گردیده بود ، به عنوان خادم افتخاری أمیر المومنین ع ، در کنگره بزرگداشت جهانی غدیر ، فروگزار نباشم.

بدون تردید حضور این عزیزان ، جایگاه علمی والایی را به مراسم بخشیده بود. سخنان مبسوط وپر بار آیة الله أمینی ، دکتر شفیعی کد کنی ، دکتر پور جوادی ، دکتر مسجد جامعی که از بار علمی گسترده ای برخوردار بوده وهرکدام از سویی ، رخداد غدیر وجایگاه مولا أمیر المومنین ع را مورد بررسی وتحقیق قرار داده بودند وهمزمان به زبانهای عربی وانگلیسی ترجمه می گردید ، در این انجمن ، تاثیر بسزایی را به همراه داشت.

از آنجا که این همایش ده روز با آغاز ماه محرًم سال ۱۴۳۵ هجری فاصله داشت ، طبق سنت سالهای أخیر ، گردهمایی طلاب حوزه علمیه نجف أشرف با حضور حدود دو هزار نفر از طلاب مرد و زن تشکیل شده که با پیام هایی از سوی نمایندگان مراجع این حوزه برای راهنمایی این عزیزان در اعزام آنان به تمام نقاط گوناگون کشور عراق ، برگزار می گردید. پس از آگاهی از حضور شخصیتهای برجسته ایران وبه ویژه حوزه علمیه قم ، حجة الاسلام والمسلمین سید عمار حکیم که عهده دار چنین مراسمی بود ، از اینجانب تقاضا نمود که ساعتی در افتتاحیه این همایش ، پذیرای شخصیتهای نامبرده شده در کنگره جهانی غدیر باشند.

اینجانب نیز به تقاضای آقای حکیم پاسخ مثبت داده وبیش از پنجاه نفر میهمانان برجسته اسلامی ونیز غیر اسلامی از دیگر ادیان ومذاهب حاضر در کنگره را بامدادان ، در مراسم افتتاحیه این گردهمایی گسترده که با پیام های آیة الله العظمی سید محمد سعید حکیم ، ونیز پیام آیة الله العظمی شیخ بشیر نجفی که از سوی فرزندانشان قرائت گردید وسپس با سخنانی کوتاه از سوی حجة الاسلام سید عمار حکیم ادامه یافت ، حضور به هم رسانیدیم که موجب خوشحالی وپر باری این انجمن گردید.

بیاد دارم که شب هنگام مرحوم آیة الله أمینی ، ومرحوم آیة الله دکتر احمدی بطور جداگانه ، علًت حضور خود را در همایش حوزه از من جویا گردیدند. واینکه چه ضرورتی بر این حضور بود؟ اینجانب در پاسخ به این بزرگواران عرض کردم که حوزه تازه شکل گرفته نجف أشرف که پس از فشارهای سخت ودشواری های فراوان صدًام وبعثیان ، از نو بنیاد تازه خویش را بنا نهاده است ، با حضور شما شخصیتهای برجسته شیعه وبه ویژه حوزه علمیه قم از سویی ، وحضور اندیشمندان ودانشگاهیان جمهوری اسلامی ، احساس پشتیبانی وقدرتمندی وداشتن تایید از شما را نمود که موجب بالا رفتن روحیه خدمتگزاری این طلاب جوان گردید. مرحوم آیة الله أمینی ونیز مرحوم دکتر أحمدی با شنیدن پاسخ من ، اقدام مرا مورد تایید قرار داده وبیاد دارم که مرحوم دکتر أحمدی با تکرار کلمه آری ، آری ، اقدام بجا ودرستی بوده است ، این حرکت زیبا را مورد تایید قرار داده ومرا مورد تشویق خویش قرار دادند.

در دیدار با مراجع وشخصیت های حوزه نجف أشرف هم ، برداشت ها وسخنان زیبایی از سوی دو طرف به میان آمد که خاطرات وهمبستگی ها ودستآوردهای گسترده ای را به همراه داشت که تا کنون هنوز شیرینی این ملاقات ها ، در أذهان این شخصیتها وحوزه باقی مانده است ، بطوری که برخی پس از مراجعت به کشورهای خود، در نوشتارها ودستآوردهای کنگره جهانی غدیر ، علاوه بر تشرف به أعتاب مقدسه ، وبهره گیری از کنگره جهانی غدیر ، دیدارهای خود با مراجع وشخصیتهای حوزوی را بخشی از دستآوردهای این نشست بشمار آوردند.

مرحوم آیة الله ابراهیم‌ امینی‌ در طول‌ سال‌های‌ تحصیل‌ خود، که به‌ محضر علما و استادان‌ بسیاری‌ شرفیاب‌ شده بود ، همواره در دیدارهایی که از این شخصیت برجسته وپس از این سفر فراموش نشدنی با وی داشتم ، یاد کرده وچنین اظهار می داشت که دیگر برایم تکرار شدنی نیست.

آیة الله ابراهیم أمینی از جمله افرادی بشمار می آمد که با وجود پذیرش مسئولیت‌های مختلف در حفاظت از دستاوردهای انقلاب اسلامی و نیز تلاش‌های مستمر علمی، از ثبت خاطرات خود در تاریخ غفلت نورزیده و خاطرات خود را به رشته تحریر درآورد.

خاطرات ایشان از دوران کودکی و جوانی و تحصیل در قم و اصفهان، در کنار نکات خواندنی از احوال شخصی، نگاشته‌ای موجز و مفید در معرفی اوضاع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ایران در مقطع مورد بحث است. همچنین فعالیت‌های تبلیغی ایشان و به ویژه سفرهای تبلیغی به کشورهای مختلف جهان، خاطراتی تلخ و شیرین و متفاوت را برای نویسنده به همراه داشته که بخشی از کتاب را به خود اختصاص داده است.ایشان در این خاطره نویسی ، به سفر کنگره جهانی غدیر نیز إشاره نموده است واز آن به سفری معنوی و روحانی یاد نموده و آرزو نموده است که این سفر ، ذخیره ای برای روز واپسین او بشمار آید.

سرانجام آیة الله ابراهیم امینی در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ مطابق با ۳۰شعبان ۱۴۴۱ قمری جان به جان آفرین تسلیم نمود وپیکر این عالم بزرگوار ، همچون سلوک فردی ایشان که نمونه ای از پارسایی وپرهیزگاری وبی اعتنایی به دنیا وجاذبه های آن بود ، همچون هزاران پیکری که در دوران ویروس منحوس کرونا ، غریبانه به خاک سپرده شدند، در کنار بارگاه حضرت معصومه سلام الله علیها ، آرام گرفت.

روح ورحمت الهی قرین پیکرش ، ویاد پرخاطره اش گرامی باد.

* عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران