عملکرد جهادی دولت دوازدهم در مقاوم‌سازی مسکن روستایی

دولت دوازدهم به رغم تحریم‌ها و فشارها، از سال ۱۳۹۶ تاکنون، تسهیلات گسترده‌ای را برای بازسازی مسکن روستایی اختصاص داده است و توانسته تا هزاران واحد آسیب‌دیده بر اثر بلایای طبیعی در روستاهای کشور را به صورت کامل بازسازی نماید و در عین حال به احداث ده‌ها هزار مسکن جدید در مناطق روستایی کمک کند.

مسکن روستایی و ضرورت مقام سازی

روستاییان هرچند در بحث مسکن، با برخی مشکلات شهرنشینان مواجه نیستند، اما از نظر مقاومت در برابر حوادث طبیعی مسکن روستایی یکی از محورهای مهم توسعه کشور است. به رغم آن که اغلب روستاییان دارای خانه و مسکن هستند، اما این مسکن در بسیاری از نقاط روستایی کشور، دستکم در دهه‌های گذشته، بافتی آسیب‌پذیر داشته است و برخلاف بافت مسکونی مناطق شهرنشین، بازار ساخت و ساز مسکن در این مناطق چندان داغ نیست و در نتیجه مناطق مسکونی آسیب‌پذیر روستایی فرصت چندانی برای بازسازی ندارند.

در عین حال منابع بانکی در مناطق روستایی نیز آنقدر زیاد نیست که بتوان بدون کمک‌های دولتی اقدام به بازسازی گسترده مسکن روستایی کرد. همچنین ساخت مسکن در مناطق روستایی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی جذاب نیست و روستایان از این چنین سرمایه‌گذاری‌هایی محروم هستند. نکته دیگر آن است که ساخت مسکن در روستا، باید با نیازهای خاص ساکنان مناطق روستایی تطبیق یابد و انتظار روستایان از یک مسکن مطلوب با انتظار ساکنان مناطق شهری بسیار متفاوت است. 

مسئله مهم دیگر آن است که بلایای طبیعی اغلب دامن مناطق روستایی را می‌گیرد و این بحران‌ها موجب تخریب گسترده واحدهای روستایی می‌شود. در یکی از گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۲ در همین ارتباط آمده است که: «براساس تحقیقات انجام گرفته در ایران به طور متوسط سـالانه حـدود ٤٠ هـزار واحـد مسـکونی، (کـه ٨٠ درصد آن در مناطق روستایی است) در اثر سیل و زلزله تخریب می‌شود که حدود ٨٠ درصد آن ناشـی از زلزله است».

این حجم از تخریب احتمالی مسکن در مناطق روستایی، نشان می‌دهد که بازسازی و مقاوم‌سازی مسکن در مناطق روستایی تا چه اندازه اهمیت دارد، به ویژه آنکه در اغلب موارد تخریب واحدهای روستایی ممکن است با مرگ سرپرست خانوار یا برخی از اعضای آن همراه باشد و در عین حال هزینه‌های مالی سنگینی را به روستاییان تحمیل نماید؛ زیرا در این موارد منابع درآمدی روستاییان همچون زمین کشاورزی یا دام و طیور نیز در طی یک بلای طبیعی تخریب شده یا از دست خواهند رفت. همانطور که در جریان سیل بهار ۱۳۹۸ مزارع روستاییان آسیب دید و بسیاری از روستاییان دام‌های خود را از دست دادند.

همچنین بخش قابل توجهی از ساکنان مناطق روستایی، فاقد توان مالی کافی برای بازسازی یا مقام‌سازی خانه‌های خود هستند و در نتیجه این امر احتمال دارد که ساکنان یک روستای آسیب دیده، دست به مهاجرت از منطقه سکونت خود زده و به صورت حاشیه‌نشین در مناطق شهری ساکن شوند. در نتیجه  نقش دولت و سازمان‌های دولتی برای بازسازی این مناطق برجسته می‌شود.

دولت نیز اغلب از طریق اقداماتی همچون اعطای وام یا کمک‌های بلاعوض، تلاش می‌کند به بازسازی این مناطق کمک نماید و گامی بلند در جهت توسعه مسکن روستایی بردارد، زیرا بازسازی مناطق روستایی نه تنها موجب بهبود زندگی روستاییان خواهد شد که از بروز آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی جدید نیز جلوگیری خواهد کرد. 

دولت دوازدهم و دوران سخت بازسازی

متاسفانه از سال ۱۳۹۶ تاکنون و در دوران دولت دوازدهم، بلایای طبیعی متعدد، باعث ویرانی‌های گسترده در مناطق روستایی کشور شدند و در نتیجه، هزینه‌های سنگینی را به اقتصاد کشور وارد کرد. وقوع دو زلزله در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ در منطقه سرپل ذهاب، خسارات سنگینی به روستاهای استان کرمانشاه وارد کرد و هزاران واحد مسکونی روستایی به صورت کامل تخریب شد و دولت خود را موظف دانست که منابع مالی قابل توجهی را برای بازسازی گسترده خانه‌های ویران شده یا آسیب‌دیده روستاییان صرف نماید. تا جایی که طبق برآوردها در حدود ۱۰۰ هزار واحد مسکونی شهری و روستایی در این منطقه احداث یا بازسازی شدند تا جایی که رئیس‌جمهوری در سالگرد حادثه زلزله سرپل ذهاب، گفت که «کمک به زلزله‌زدگان کرمانشاه یک کار ملی بود».

زلزله سرپل ذهاب یکی از حوادث طبیعی بود که به هزاران واحد مسکونی روستایی آسیب زد؛ اما دولت توانست به سرعت امکانات لازم برای بازسازی این واحدها را فراهم نماید

 سیل بهار ۱۳۹۸ یکی دیگر از این دست حوادث طبیعی بود که خسارات و هزینه‌های فراوانی به بار آورد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و براساس گزارش بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بر اثر سیل ویرانگر بهار ۱۳۹۸، ۲۴ هزار و ۲۲۶ واحد مسکن روستایی بطور کامل تخریب شده و ۳۲ هزار ۶۴۸ باب خانه نیازمند تعمیر شدند. احداث یا بازسازی این تعداد منزل مسکونی، خود اقدام قابل توجهی دیگری بود که دولت دوازدهم برای انجام آن تمام تلاش خود را به کار بست.

زلزله‌های زمستان سال کذشته در منطقه قطور نیز به منازل مسکونی فراوانی آسیب زد و در مناطق روستایی، ویرانی‌های قابل توجهی بر جای گذاشت. در این زلزله نیز به حدود ۴ هزار واحد مسکونی آسیب خورده و در حدود هزار واحد مسکونی نیز خساراتی جزئی دیدند. در نتیجه دولت حدود ۳ هزار و ۳۰۵ میلیارد ریال تسهیلات را برای جبران این خسارات در نظر گرفت.

سال ۱۳۹۹ و گام‌هایی بلند برای بازسازی خانه‌های روستایی

دولت دوازدهم در بودجه سال ۱۳۹۹ نیز همچون سنوات گذشته، منابع مالی خوبی را برای کمک به بازسازی مسکن روستایی اختصاص داده است. بطور مثال اعتبارات ردیف «تامین زیرساخت و یارانه سود تسهیلات مسکن مهر و روستایی حدود ۲۵ درصد و مطالعه، راهبری و ایجاد زیرساخت‌های توسعه منطقه مکران ۴۷۰ درصد افزایش یافته‌اند که در نتیجه آن‌ها می‌توان مطمئن بود که عزم دولت برای بازسازی مسکن روستایی همچنان جدی است، هرچند که برخی مشکلات اقتصادی ممکن است مانع از این امر شوند.

در عین حال گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که دولت در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، به احداث ۱۴۵ هزار واحد مسکونی روستایی کمک کرده است که این عدد با وجود مشکلات موجود در تامین منابع مالی و وقوع حوادث طبیعی که بخشی از بودجه دولت را تحت تاثیر قرار دادند، بسیار مهم است. در نتیجه می‌توان گفت که دولت دوازدهم در بخش مسکن روستایی، به رغم تمامی موانع و مشکلات، توانسته است به دستاوردهای قابل توجهی برسد و کمک شایانی به مقاوم‌سازی بافت روستایی نماید.

منابع:

- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، راهبردهای نهادسازی برای مقابله با تخریب زلزله در ساختمان‌های مسکونی غیرمسکونی، ۱۳۸۲

- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بررسی حادثه سیل فروردین ماه ۱۳۹۸ (بخش مسکن و شهرسازی)، ۱۳۹۸

- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی،  بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور (بخش مسکن و شهرسازی) ۱۳۹۸

- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چالش‌ها و راهکارهای رونق تولید در سال ۱۳۹۸، بخش مسکن