نگاهی به حیات علمی و اخلاقی عالم آل محمد (ص)

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر یادداشتی است که آیت الله محسن فقیهی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به مناسبت ولادت امام رضا (ع) درباره حیات علمی و اخلاقی عالم آل محمد (ص) نگاشته است:

یازدهم ذی‌القعده، مصادف با میلاد امام رضا علیه السلام هشتمین امام شیعیان است. با آنکه تا کنون پیرامون سیره اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و فضائل این امام رئوف کتاب‌های بسیاری نگاشته شده اما همچنان غبار ابهام و اجمال، سیره امام رضا علیه السلام را فراگرفته و تمامی تلاش‌ها برای معرّفی شخصیت بی‌نظیر آن امام همام، همچون قطره‌ای در برابر دریاست.

سیره علمی امام رضا علیه السلام که لقب عالم آل محمد (ص) دارد، بسیار مورد اهمیت است. امام بزرگوار در مدینه منوره و همچنین زمانی که به مرو هجرت نموده، همواره پاسخگوی جویندگان علم و معرفت بود. در این باره حضرت پیرامون فراگیری احادیث اهل بیت، فرمود: دانش‌های ما را فرا گیرید و به مردم یاد دهید، زیرا اگر مردم زیبایی سخن ما را بدانند، از ما پیروی می‌کنند. از آنجا که شخصیت امام رضا نه تنها در مدینه بلکه در دنیای اسلام مورد قبول عامه بود و حضرت را یکی از بزرگ‌ترین پیشوایان می‌شناختند.

مأمون درصدد بود تا به این جایگاه امام آسیب بزند و اعتبار امام را خدشه دار کند، لذا با این هدف جلسات مناظراتی را تشکیل می‌داد و از امام و دانشمندان سراسر دنیا دعوت می‌کرد تا در مورد موضوعات مختلف با یکدیگر گفتگو کنند. اما مأمون هیچ گاه موفق به هدف خود نشد. چرا که امام رضا علیه السلام در تمام آن جلسات و مناظره‌های سنگین و پیچیده علمی بر تمام دانشمندان عصر غلبه کرد. هر کسی با امام رضا علیه السلام مناظره می‌کرد در پایان به فضیلت و دانش سرشار امام اعتراف می‌نمود و در برابر استدلال‌های قوی امام سر تعظیم و تسلیم فرود می‌آورد.

پیرامون سیره اخلاقی امام رضا علیه السلام نقل بسیار است. ایشان فردی خوشرو، ساده‌زیست، خوش‌برخورد و در یک کلام، جامع تمام فضائل بودند. هیچ گاه به دیده تحقیر به دیگران نمی‌نگریست و هیچ گاه ناسزایی از ایشان شنیده نشد.

بی‌رغبتی به مظاهر دنیا، صراحت در موضع‌گیری، شجاعت در بیان مواضع و موقعیت‌شناسی از برجسته‌ترین شاخصه‌های اخلاقی امام رضا علیه السلام است. بنابر نقل‌های گوناگون تاریخی، هنگامی که ولیعهدی مأمون به آن حضرت تحمیل شد، ایشان هیچ توجهی به جنبه قدرت و عظمت آن نداشتند بلکه حکومت بر قلب‌ها و دل‌های مردم را مقدّم بر حکومت بر جسم آنان می‌دانست و این خصیصه باید مورد توجه مسئولان و مقامات جامعه اسلامی نیز قرار بگیرد. با حکومت بر قلوب مردم، بستر و زمینه برای تبدیل رابطه دولت ملّت به رابطه امام امت فراهم می‌شود.

در بستر رابطه امامت امت، قلب‌ها به یکدیگر پیوند خورده، عدالت بیش از پیش در جامعه تحقق یافته و پیوند عاطفی میان رهبر و مردم برقرار می‌شود. با اجرا و تحقق عدالت اجتماعی، تبعیت مردم از امام در بالاترین درجه خود ظاهر می‌شود و نمونه این تبعیت را در عصر حاضر، هم در دوران زمامداری امام خمینی (ره) و هم در دوران مقام معظم رهبری (حفظه‌الله) مشاهده می‌کنیم.

اگر مسئولان، سیره اخلاقی، اجتماعی و سیاسی امام رضا علیه السلام را نصب‌العین خویش قرار دهند و به جای چشم امید دوختن به بیگانگان و دشمنان برای حل مشکلات کشور، مقاومت و ایستادگی را بر سازش و تسلیم در برابر دشمنان ترجیح داده، بر ظرفیت‌های جامعه اسلامی ایران متمرکز شده و ساده‌زیستی و بی‌توجهی به دنیا را سرلوحه خود قرار دهند، به فضل الهی از هر مشکل و بحرانی با موفقیت عبور خواهیم کرد زیرا این وعده الهی است که فرمود: «إِنَّ الَّذینَ قالوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ استَقاموا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ المَلائِکَةُ أَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا وَأَبشِروا بِالجَنَّةِ الَّتی کُنتُم توعَدونَ».