لی ژنشنگ، عکاسی که جان خود را برای ثبت انقلاب فرهنگی چین به خطر انداخت

حق نشر عکس LI ZHENSHENG/CONTACT PRESS IMAGES/EYEVINE Image caption لی ژنشنگ در جوانی

لی ژنشنگ جان خود را برای ثبت انقلاب فرهنگی چین روی نگاتیو به خطر انداخت.

او عکاس یکی از روزنامه‌های دولتی بود و به همین خاطر به افراد و اماکنی دسترسی داشت که در آن سال‌های آشفته قرن بیستم کمتر کسی می‌توانست.

او ده‌ها هزار عکس گرفت، بعضی از آن‌ها را چاپ کرد و باقی را از ترس مجازات زیر چوب‌های کف آپارتمانش مخفی کرد.

• انقلاب فرهنگی چین: عبور از دوره‌ای دردناک؟
• انقلاب فرهنگی چین چگونه پیش رفت؟

چیزی که آن موقع نمی‌دانست این بود که این عکس‌ها بالاخره روزی از مخفیگاه خارج می‌شوند و به دنیای بیرون راه پیدا می‌کنند.

آقای ژنشنگ چند روز پیش در سن ۷۹ سالگی و به خاطر خون‌ریزی مغزی در آمریکا درگذشت.

از او پیش از مرگش نقل شد "من تمام عمرم را صرف مشاهده و ثبت تاریخ کردم. حالا هم به تاریخ خواهم پیوست."

سرباز خبری سرخ‌رنگ

لی در ۱۹۴۰ در یکی از خانواده‌های فقیر استان لیائونینگ به دنیا آمد و در شرایط سختی بزرگ شد.

مادرش وقتی تنها سه سال داشت درگذشت و تا سن ده سالگی به پدرش در کارهای مزرعه کمک می‌کرد. به همین خاطر دیر به مدرسه رفت، اما خیلی سریع شاگرد اول کلاسش شد.

او در ادامه از مدرسه فیلم چانگچون پذیرش گرفت و نهایتا به عنوان عکاس در روزنامه هیلانگجیانگ در شمال شرقی چین استخدام شد.

او کارش را همزمان با یکی از خشن‌ترین دوره‌های تاریخی چین آغاز کرد. انقلاب فرهنگی در سال ۱۹۶۶ و با هدف حذف رقیبان مائو، رهبر حزب کمونیست، بر پا شد.

مائو هزاران جوان چینی را بسیج کرد تا "چهار کهنه" فرهنگی چینی را نابود کند - سنت‌های کهنه، عادت‌های کهنه، فرهنگ کهنه و طرز فکر کهنه.

حق نشر عکس LI ZHENSHENG/CONTACT PRESS IMAGES/EYEVINE Image caption شناگران در حال خواندن "کتاب سرخ کوچک" مائو

داشگاه‌ها تعطیل شد تا دانشجوها بر "انقلاب" تمرکز کنند، و هر چه این جنبش گسترده‌تر شد، دامنه‌ حمله‌های آن‌ها نیز بیشتر شد و دامن هر کس و هر چیزی را که به نوعی در جایگاه قدرت بود گرفت.

• مائو؛ مردی که در بسیج توده‌ها ماهر بود
• کتاب‌هایی که زمانی 'کالت' بوده‌اند؛ از کتاب سرخ مائو تا پیرمرد و دریا و ناطور دشت
• مجسمه عظیم و طلایی مائو در منطقه‌ای روستایی در چین

بچه‌ها با والدینشان درگیر شدند و دانش‌آموزان با معلمانشان. روشنفکران تبعید شدند. هزاران نفر یا جان خود را زیر مشت و لگد از دست دادند یا مجبور به خودکشی شدند.

شغل جدید لی او را در موقعیتی قرار داد تا خشونت و بی‌رحمی جاری در اطرافش را ضبط کند.

او متوجه شد که به گاردهای سرخ - دانشجویان تندرو - اجازه داده می‌شود که از هر چه می‌خواهند عکس بگیرند، برای همین تصمیم گرفت برای خودش بازوبندی درست کند که رویش نوشته شده بود "سرباز خبری سرخ‌رنگ".

او قبلا در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی گفته بود: "شغلم به من اجازه می‌داد تا بدون مزاحمت از آزار مردم عکس بگیرم. متوجه شدم که باید این دوره پرتلاطم را ثبت کنم. راستش مطمئن نبودم که دارم این کار را برای انقلاب می‌کنم، یا برای خودم، یا برای آینده."

پخش این فایل در دستگاه شما پشتیبانی نمی شود. شاهد عینی: ماجرای تأسیس جمهوری خلق چین‏

اما برایش واضح بود که حساسیت این تصاویر می‌تواند برایش دردسرساز شود، برای همین نگاتیوها را زیر چوب‌های کف آپارتمانش مخفی کرد - چیزی حدود ۲۰ هزار نگاتیو.

حق نشر عکس LI ZHENSHENG/CONTACT PRESS IMAGES/EYEVINE Image caption تراشیدن موهای استاندار استان هیلونگ جیانگ به اتهام بلند کردن موهایش به تقلید از مائو

وقتی بالاخره در ۱۹۶۸ به اقدامات ضدانقلابی متهم شد، مقامات خانه‌اش را زیر و رو کردند، اما نتوانستند نگاتیوها را پیدا کنند.

اگر آن‌ها را پیدا می‌کردند، مجازات سختی در انتظار آقای لی بود و نگاتیوها نیز به احتمال زیاد نابود می‌شد.

به اقرار خودش "کار نسبتا خطرناکی بود. وقتی عکس‌ها را می‌گرفتم اصلا نمی‌دانستم که ممکن است به چه دردی بخورند."

عکس‌ها محفوظ بودند، اما خودش نه - او محکوم شد و به همراه همسرش دو سال زندان با اعمال شاقه گرفت.

بعد از آزادی به آپارتمانش برگشت و نگاتیوها را صحیح و سالم پیدا کرد.

او نهایتا استاد دانشگاهی در پکن شد و کارهایش در دهه ۱۹۸۰، وقتی که مطبوعات چینی آزادی خفیفی پیدا کرده بودند، در یکی از جشنواره‌های عکاسی این شهر به نمایش درآمد.

حق نشر عکس Getty Images Image caption گاردهای سرخ به خاطر بازوبندهای سرخشان با این نام شناخته می‌شدند

همان موقع بود که رابرت پلج، بنیانگذار آژانس عکس کنتاکت پرس، با عکس‌های او آشنا شد و در ادامه کارهای او را در قالب کتابی منتشر کرد.

اسم کتاب را هم گذاشتند سرباز خبری سرخ‌رنگ.

آقای پلج می‌گوید "ما برای همیشه بابت خطری که لی به جان خرید مدیون او خواهیم بود. او وقتی این عکس‌ها را حفظ کرد که بیشتر همکارانش با نابودی عکس‌های سیاسی ناخوشایندشان موافقت کرده بودند."

او می‌گوید که لی همه عکس‌هایش را در پاکت‌های کاغذی قهوه‌ای‌رنگ نگه می‌داشت. روی هر پاکت شرح کاملی به خط چینی نوشته بود. محله‌ها و شهرستان‌ها، اسامی افراد، عناوین رسمی و اتفاقات همگی با دقت مشخص شده بودند.

سرانجام عکس‌های او در خیلی از کشورهای دنیا نمایش در آمد.

حق نشر عکس Getty Images Image caption لی ژنشنگ در مراسم اهدای جایزه لوسی

او در سال ۲۰۱۳ برنده جایزه لوسی شد که به اسکار دنیای عکاسی معروف است. و در سال ۲۰۱۸ نیز کارهایش برای نخستین بار با متن چینی به چاپ رسید و در هنگ‌کنگ منتشر شد.

آژانس عکس کنتاکت پرس در اطلاعیه‌ای که به مناسبت مرگ او منتشر کرده است می‌نویسد: "هیچ عکاس دیگری انقلاب فرهنگی را به کاملی و جامعی لی ژنشنگ پوشش نداده است. او میراث تصویری گران‌بهایی از خود به جا گذاشته است و جایش بسیار خالی خواهد بود."

• خبرهای بیشتر را در کانال تلگرام بی‌‌بی‌سی فارسی دنبال کنید