از ناصر تا مصطفی!

چکیده :سیستم قضایی به مسیری رفته که حقوق‌بگیران دستگاه امنیت برایش در نظر گرفته اند، عالی‌ترین مراجعش حکمی را تایید کرده اند که حتی خبرنگاران در مستندات ان تناقض مییابند، وکلا از برشمردن کیفیات غیرحقوقی منجر به صدور حکم اباندارند و با اینکه ادب حقوقدانی‌شان را کنار نمیگذارند، صراحت نقد دارند. هیچکس در دستگاه قضا نیست که نقدهای آنان را رد کند ، هرچند هنوز ممکن است بدون ورود به ماهیت حرفشان، حملاتی به آنان...

دقیقا دو دهه پیش ، هنگامی که ناصرزرافشان حقوقدان جسور ایرانی جرات کرد وکالت خانواده قربانیان قتلهای زنجیره‌ای عوامل معاونت امنیت وزارت اطلاعات را به عهده بگیرد و در باره چگونگی این قتلهاحرف زد، انچه خودش “تاوان این وکالت” مینامید بر سزش آمد: محکوم به ۵ سال زندان به جرم “افشای اسرار دولتی!”

آن دوره، دوران پایان سرخوشی از گشایش اصلاحات، و افزایش قطر قیدها و دشمن خوانده شدن روزنامه‌نگاران و جاسوس خواندن وکلا بود. روزگار تجدید دونوع سلطه : سلطه دستگاه امنیت بر هر ساختار دموکراتیکی که دوران اصلاحات آنرا اندکی اصلاح وعمق‌بخشی کرده بود، و دوران تجدید سلطه احتیاط وخوف از رفتارهای فراقانونی و جنایتکارانه بر اذهان. زنجیرها چنان به سرعت کشیده میشدکه اشخاصی مثل سعید مرتصوی جرات میکردند با افتخار وکیل از اطاق بیرون کنند. رژیم احتیاط بر رویه جسارت فایق می آمد.

بیست سال پس از آن تجدید سلطه، اوضاع تغییراتی کرده است. گمان نمیرود وکلای نسبتاجوانی که این روزها وکالت متهمان به زعم دستگاههای حکومتی “امنیتی” را به عهده میگیرند از امثال زرافشان جسورتر باشند، و آشکار است دستگاههای حکومت نیز که یادگرفته‌اند پرونده های قطور جنایی – امنیتی را از هیچ بسازند تغییر رویه نداده و سهلگیر نشده اند ، اما چیزهایی تغییر کرده است. این تغییرات هم در لحن و هم در تعاملات وکلا با طرف حکومتی‌شان دیده میشود و البته علت آن دعوی “نیک‌رفتاری‌‌بعدازاین”در قوه قضائیه نیست. علت اصلی را باید در ناتوانی سیستم در دفاع از احکامش دید ، و علت ناتوانی سیستم را نیز در انتخاب مسیراشتباه برای رفتار با جامعه و اجزای آن جستجو کرد. بنیه تحکیم اقتدار کم شده است، همانگونه که در یک جاندار تضعیف شده عوارض ثانویه متفاوتی پدید میآید که آن رابیشتر ضعیف میکند. ماهیت‌بنیادین این تغییر در تغییر رابطه حکومت و جامعه است. کارایی حکومت در کاربرد مفاهیم‌ و شعارهای مستخرج از اعتقادات جامعه کاهش بزرگی یافته است. نمیتواند حقانیت خود را براساسی اعتقادی استوار نگاه دارد و نمیتواند احکام و قوانین و عرف زمانه را که حاصل تدریچی سلطه هردم فزونتر عقل نقاد و خرداستدلالی دوران ما بر اذهان‌است برتری ببخشد. درایران امروزهیچکس نمیپذیرد وکیل یک متهم را مسئول محاکمه او انتخاب کند. در ایران امروز عقل کسی‌ به اینکه میشود کسی را بر مبنای اقرار خودش و یا اصرارش بر نوشیدن شراب اعدام کرد صحه نمیگذارد و در صورت اصرار بر چنین احکامی کار به شک در مبانی میکشد ؛ به چیزی که نه حکومت و نه عقلای غیر حکومتی به آن راضی نیستند. به جای اینکه رئیس پلیس بهبهان در همین دوشب پیش شعار بدهد با “قدرت و صلابت” برخورد میکنیم، شخص موثری باید درباره شرایط منتهی به این وضع اندیشه و چارهجویی کند. گره ، بایداز سوی دندان به سمت دست برود.

نمونه اخیر تغییر وضعیت، مربوط به ناآرامی‌های آبان ۹۸ ، ومثال روشنی است از این مسیر بیراهه. سیستم قضایی به مسیری رفته که حقوق‌بگیران دستگاه امنیت برایش در نظر گرفته اند، عالی‌ترین مراجعش حکمی را تایید کرده اند که حتی خبرنگاران در مستندات ان تناقض مییابند، وکلا از برشمردن کیفیات غیرحقوقی منجر به صدور حکم اباندارند و با اینکه ادب حقوقدانی‌شان را کنار نمیگذارند، صراحت نقد دارند. هیچکس در دستگاه قضا نیست که نقدهای آنان را رد کند ، هرچند هنوز ممکن است بدون ورود به ماهیت حرفشان، حملاتی به آنان بشود.

احتمالا باکی ندارند، جو زده هم نشده‌اند که کسی با اخمی آنها را بترساند، و این هم بخشی از آن تغییر است. تغییردر متن و عمق جامعه رخ داده و در وجوه متفاوتی رخنمون میشود. وکیل حکم را زیر ضربه سند میگیرد، و آنهایی هم که به هیچ تریبونی دسترسی ندارند به کارزار عمومی “اعدام نکنید!” میپیوندند: یک جنبش ساده مخالف رای حکومت است و از نوع مخالفت اروپایی و سانتیمانتال با اعدام نیست. فرهنگ مسلط این جامعه هنوز هم برای متجاوزین به عنف ، قاتلان زنجیره‌ای ‌و امثال آنها “اعدام کنید!” است. کارزارکنونی آنها سیاسی کامل است و اهمیت آن در همین است. حکومت این را پیش از بسیار دیر شدن بفهمد. عقل حکم میکند حکومتی که ساختارهایش پناهگاه فاسدان و عملکردش افزایش فلاکت زندگی شهروندان است، باید اخلاقش را خوب کند. درکش مشکل نیست!

دنیا و جامعه ایران تغییر کرده‌اند، حکومت باید به جای کاربرد “قدرت و صلابت”، خودش را خردمندانه با این تغییر وفق دهد.

منبع: جامعه نو