سیاه‌پوش کردن شهر؛ حرکتی مردمی یا تکلیفی اداری؟

در شرایطی انتظار سیاه‌پوش کردن شهر از شهرداری مطرح می‌شود که از دیرباز و در طهران قدیم، این صاحبان تکیه‌ها، حسینیه‌ها و هیأت‌های مردمی، مردم کوچه و بازار و اهالی و کسبه محل بودند که محله‌های خود را سیاه‌پوش می‌کردند، نه بلدیه و شهرداری و اگر قرار باشد نگاه اداری به موضوعی همچون سیاه‌پوش کردن شهر نیز داشته باشیم، باز جایِ بسیاری از دستگاه‌های فرهنگی که بودجه‌های عظیم تبلیغی دریافت می‌کنند، پیش و بیش از شهرداری در این ماجرا خالی است.
به نظر می‌رسد اعتراضات به موضوع سیاه‌پوش شدن شهر بیش از این‌که خاستگاه و ریشه دین‌محورانه و شریعت‌مدارانه داشته باشد، رنگ و بوی جناحی و سیاسی دارد و حالا که عاشورا رسیده‌ایم و تب و تاب‌ها فرو نشسته است، خالی از لطف نیست که به این بهانه‌ای به چگونگی عزاداری مردم تهران و سیاه‌پوش کردن شهر به مناسبت ماه محرم در گذر زمان بپردازیم.
در طهران قدیم، حضور آحاد و اقشار مختلف مردم در مجالس عزای امام حسین (ع)، حاکی از شور و شعور شهروندان و عشق آنها به سالار و سرور شهیدان بود و عزاداران با هر جایگاه اجتماعی و توان مالی، با اشتیاق و عشق در پی آن بودند که در این ایام با برپایی خیمه‌های عزا و سیاه‌پوش کردن محله‌های شهر و حتی با برافراشتن پرچم سیاه یا زدن کتیبه مشکی بر سردر خانه‌شان در عزاداری امام حسین (ع)، سهیم و شریک باشند.
مساجد، تکایا، حسینیه‌ها و سقاخانه‌های تهران از یکی دو هفته قبل از آغاز ماه محرم برای استقبال از عزای امام حسین (ع) آماده می‌شدند و از روز اول محرم نه تنها سطح شهر و کوچه‌ها و خیابان‌ها از سوی مردم سیاه‌پوش می‌شدند، بلکه از روز اول ماه محرم، مرد و زن و پیر و جوان به تدریج رخت عزا به تن می‌کردند و سیاه‌پوش می‌شدند و به یک‌باره با شهری روبه‌رو می‌شدیم که هم فضاها و معابر آن و هم شهروندانش جامه مشکی پوشیده بودند تا جایی که حتی یکی از نذرهای مرسوم مردم، نذر پیراهن سیاه و پارچه مشکی بود.
کوچه‌پس‌کوچه‌های تهران از زمان‌های قدیم همزمان با آغاز ماه محرم، عزادار امام حسین (ع) می‌شدند و عزاداران برای سید و سالار شهیدان در طول تاریخ پررنگ نگه داشته شده است. از گذشته، تکیه‌ها مکان‌هایی بودند برای برگزاری مراسم عزاداری ایام محرم و هر محله تکیه مخصوص به خود را داشت، تکیه‌هایی همچون عودلاجان، لوطی‌علی‌خان و رضاقلی‌خان و البته هنوز هم تکیه‌هایی همانند تجریش، نیاوران و سادات اخوی باقی مانده‌اند. علاوه بر این، شاهد فعالیت حسینیه کربلایی‌ها در مرکز تهران با حضور عراقی‌ها و هیات افغانی‌ها در شهر ری با حضور افغانستانی‌های مقیم کشورمان هستیم و حتی هموطنان ارمنی در محله مجیدیه با توزیع نذری به سوگ امام سوم شیعیان می‌نشینند.
در مجموع، عزاداری آگاهانه و عبرت‌آموز برای واقعه کربلا، گوهری است ارزشمند و گران‌بها که در قالب اَشکال متنوع فرهنگی در گذر زمان به تدریج شکل گرفته است. اگر ادعای کاهش سیاه‌پوش شدن شهر در ماه محرم را بپذیریم، دلیل آن بیش از هر عاملی شرایط دوران کرونا است و این موضوع، هرگز به معنای کاهش عزاداری‌ و کاستن از ارادت و عشق مردم به صاحب این ماه عزیز نیست.

*کارشناس برنامه‌ریزی شهری

۴۷۴۷