تنها خلیج «خزر» غرق در خشکی/«گوهر فیروزه‌ای» کانون ریزگرد می‌شود

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - زهرا بهرامی: آلودگی آب دریا و افزایش آلاینده‌ها، خطر انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، بلااستفاده ماندن طرح‌های شیلاتی و بندری تنها بخشی از تبعات محیط زیستی خشکی خلیج گرگان است که با خود تبعات اجتماعی بسیاری همچون بیکاری، افزایش صید غیرمجاز، چالش‌های اجتماعی و سیاسی به‌واسطه نبود شغل در منطقه و افزایش صید غیرمجاز در مرزهای آبی و … به همراه دارد.

بنابر اعلام مسئولان وسعت خلیج گرگان در یک دهه گذشته بیش از ۱۰ هزار هکتار کاهش یافته و از حدود ۵۳۰ کیلومتر مربع به ۴۳۰ کیلومتر رسیده است و به واسطه این پس‌روی ها ۸۰ تا ۹۰ درصد تالاب گمیشان هم خشک شده است.

اما با این وجود شرایط بحرانی یا اضطراری خلیج گرگان تا مدت‌ها محل مناقشه کارشناسان و مسئولان بود تا اینکه در نهایت کارگروه ملی نجات خلیج گرگان در زمستان ۱۳۹۴ تشکیل شد و تا کارگروه برای خارج شدن گوهر فیروزه‌ای از شرایط اضطرار راهکار مشخص کند.

حالا حدود پنج سال از تشکیل کارگروه ملی نجات خلیج گرگان می‌گذرد و با اینکه حیات گوهر فیروزه‌ای در هاله ابهام قرار دارد اما این کارگروه هنوز نظر نهایی را برای خروج تنها خلیج خزر از شرایط اضطرار ارائه نکرده است.

تبعات محیط زیستی خشکی خلیج معضلات اجتماعی به همراه دارد

یک کارشناس حوزه محیط زیست در این باره به خبرنگار مهر اظهار کرد: در ۷۰۰ سال گذشته آب دریای خزر بارها کاهش محسوس داشته و مجدد بالا آمده است و می‌توان گفت که طبیعت منطقه با این رژیم تحمیلی و تناوب آب و هوایی خو گرفته است و خودش را با این شرایط تطبیق می‌دهد.

خلیج گرگان محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض و حمایت شده است و خشکی آن می‌تواند نسل بسیاری از این گونه‌ها را کاملاً منقرض کند اسماعیل کهرم افزود: با این حال خشکی خلیج گرگان، بسیاری از تغییرات در منطقه را رقم می‌زند و خشکی خلیج بر حیات جانوران آبزی و دوزیستان، تغذیه آن‌ها، وضعیت سفره‌های زیرزمینی و شرایط آب و هوایی منطقه و … تأثیرگذار خواهد بود.

وی با یادآوری اینکه در دهه‌های گذشته مرگ میلیون‌ها ماهی بر اثر خشکی خلیج را به چشم دیده است و مجدد آب بالا آمده است، ادامه داد: اما شرایط قابل پیش‌بینی نیست؛ اگر خشکی خلیج تداوم یابد به دلیل شوری آب خزر احتمال وقوع ریزگرد نمکی در منطقه وجود دارد.

این دکترای بوم شناسی با این توضیح که وقوع ریزگرد در منطقه به جهت باد بستگی دارد، اضافه کرد: فرسایش خاک یکی از اصلی‌ترین پیامدهای خشکی خلیج است همانگونه که با خشک شدن هامون شاهد تبدیل منطقه به کانون ریزگرد بوده‌ایم.

وی تصریح کرد: تغییر اقلیم، فرسایش خاک، اثر سو بر سفره‌های زیرزمینی و … تنها بخشی از تبعات محیط زیستی خشکی خلیج گرگان است که می‌تواند تبعات اجتماعی فراوانی از جمله فقر، بیکاری و… را در منطقه رقم بزند.

مشکلات ثانویه ناشی از خشکی خلیج قابل جبران نیست

اما یک کارشناس دیگر در حوزه محیط زیست معتقد است شرایط فعلی خلیج گرگان خوشایند نیست و با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب خانگی این منطقه به کانون آلودگی تبدیل شده است.

رمضانعلی قائمی در خصوص شرایط فعلی خلیج گرگان به خبرنگار مهر اظهار کرد: خلیج گرگان هم‌اکنون به کانون آلودگی تبدیل شده است و ادامه روند خشکی آن را به کانون ریزگرد تبدیل می‌کند. ظ منطقه دارای معیارهایی است که آن را از سایر نقاط استان و کشور جدا ساخته است.

قائمی با بیان اینکه خلیج گرگان یک اکوسیستم منحصربه‌فرد در شمال کشور است، گفت: خلیج گرگان محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض و حمایت شده است و خشکی آن می‌تواند نسل بسیاری از این گونه‌ها را کاملاً منقرض کند.

وی با یادآوری اینکه خلیج گرگان محل تخم‌گذاری بسیاری از آبزیان و محل زمستان‌گذرانی پرندگانی همچون فلامینگو، پلیکان، انواع اردک و … است، ادامه داد: خشکی خلیج می‌تواند وضعیت خود منطقه را از نظر آب و هوایی تغییر دهد.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: هم‌اکنون خلیج گرگان با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب شهری و سموم به شدت آلوده است و خشکی خلیج پیامدها و مشکلات ثانویه همچون تبدیل شدن آن به کانون ریزگرد را به همراه دارد که غیرقابل جبران است.

نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر

اما نگرانی از خشکی خلیج گرگان و پیامدهای آن به همین‌جا ختم نمی‌شود و معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات گلستان معتقد است که نابودی خلیج گرگان، نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر را به همراه دارد.

خشکی خلیج اکوسیستم آبی را به اکوسیستم خشکی تبدیل می‌کند و در خوش‌بینانه منطقه تبدیل به نیزار و علفزار و در بدبینانه‌ترین حالت به اکوسیستم نمک‌زار تبدیل شده و کانون ریزگرد می‌شود محسن یحیایی به خبرنگار مهر گفت: خلیج گرگان زیستگاه و محل تغذیه ماهیان خاویاری، تلاجی (کُلمه) و کفال پوزه باریک است و ادامه روند فعلی (افزایش آلودگی) و یا خشکی بیشتر می‌تواند روی ذخایر این گونه‌ها تأثیر سو بگذارد.

وی افزود: حتی اگر خلیج گرگان بیشتر از این هم خشک نشود، حجم زیاد ورود آلودگی‌ها به خلیج آینده پروژه‌های پرورش آبزیان و ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر را تهدید می‌کند.

معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات گلستان متذکر شد: خشکی و نابودی خلیج گرگان مساوی با نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر همچون کلمه، ماهیان خاویاری و کفال پوزه باریک است و به تبعه آن از بین رفتن شغل صیادی در گلستان رقم می‌خورد.

شرایط فعلی خلیج نگران کننده است

معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان هم وضعیت فعلی خلیج گرگان را نگران کننده دانست و به خبرنگار مهر اظهار کرد: در مسئله خلیج گرگان با دو مقوله کمیت و کیفیت آب خلیج مواجه هستیم. با افت طراز آب دریای خزر سال به سال آب خلیج گرگان هم کمتر شده و وسعت مناطق کم عمق و خشکی بیشتر را شاهد هستیم.

وحید خیرآبادی ادامه داد: این وضعیت تردد و جابه‌جایی در منطقه را دچار مشکل می‌کند و مسائل پیرامونی در اقتصاد و گردشگری منطقه به همراه دارد چرا که رزق عده‌ای از مردم منطقه از طریق ماهیگیری و یا قایق‌رانی و … تأمین می‌شود.

وی اضافه کرد: خشکی خلیج و بیرون زدن اراضی که پیش از این زیر آب بوده‌اند احتمال تصرفات ساحلی را افزایش می‌دهد؛ کمااینکه هم‌اکنون در استان گلستان کمتر و در استان مازندران مشکلات عدیده‌ای را شاهد هستیم و درگیری‌هایی بین جوامع محلی و نیروهای محیط زیست و منابع طبیعی به وجود آمده است.

معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان توضیح داد: خشکی خلیج اکوسیستم آبی را به اکوسیستم خشکی تبدیل می‌کند و در خوش‌بینانه منطقه تبدیل به نیزار و علفزار و در بدبینانه‌ترین حالت به اکوسیستم نمک‌زار تبدیل شده و کانون ریزگرد می‌شود و پیامدهای آن شهرهای بندرگز، نوکنده و روستاهای ساحلی درگیر می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در شرایط فعلی در کیفیت آب خلیج گرگان دچار مشکل هستیم، افزود: با افزایش جمعیت و افزایش پساب خروجی صنایع، پروژه‌های پرورش ماهی، سکونت‌گاه‌ها و جوامع محلی و تبادل کمتر آب خلیج و دریا میزان آلاینده‌های خلیج افزایش یافته که هم حیات وحش و هم مردم منطقه را تهدید می‌کند.

خیرآبادی با اشاره به اینکه بوی نامطبوعی که هم‌اکنون مردم شهرهای نوکنده و بندرگز را آزار می‌دهد ناشی از آلودگی‌هاست، گفت: وقتی در یک اکوسیستم تغییراتی همچون خشکی رخ می‌دهد شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که برای ما غیرمنتظره و ناخوشایند است و باعث جابه‌جایی حیات وحش و از بین رفتن زیستگاه آن‌ها می‌شود.

حیات گوهر فیروزه‌ای با اما و اگرهای فراوانی همراه بوده و همچنان در هاله‌ای از ابهام است و تعلل در نجات تنها خلیج دریای خزر تبعات جبران‌ناپذیر بسیاری را به همراه خواهد داشت.